Zespół Nicolaua (in. łac. embolia cutis medicamentosa, syndroma Nicolau; ang. livedoid dermatitis, Nicolau syndrome) – zespół jatrogenny, rzadkie powikłanie domięśniowego podania niektórych leków spowodowane ich niezamierzonym przedostaniem się do światła tętnicy.

Zespół Nicolaua
Syndroma Nicolau
Ilustracja
Pacjent z zespołem Nicolaua po podaniu domięśniowym buprenorfiny A. Martwicze zmiany na podudziu (czerwona strzałka wskazuje miejsce wstrzyknięcia) B. Nacieki zapalne wokół naczyń z makrofagami (czerwone strzałki wskazują ciało obce) C. Obraz mikroskopii elektronowej obrazujący cząsteczki o bardzo dużej gęstości D. Duże powiększenie fragmentu poprzedniego obrazu[1]
Klasyfikacje
ICD-10

L95.9
Zapalenie naczyń ograniczone do skóry, nieokreślone

Historia

edytuj

Pierwsze przypadki zespołu Nicolaua zostały opisane 1893 roku[2]. W 1924 niemiecki lekarz Walter Freudenthal opisał ten zespół u pacjentów z kiłą po podaniu związków bizmutu, stwierdzając w badaniu histopatologicznym obecność krystalicznych form leku w świetle tętnic[3][4]. W 1925 roku rumuński lekarz Stefan Nicolau na podstawie prac na zwierzętach udowodnił związek schorzenia z obecnością kryształków bizmutu w naczyniach i wprowadził nazwę dermatite livedoide et gangreneuse[3][5]. Nazwa zespół Nicolaua została po raz pierwszy użyta w 1966 roku przez J. Deutscha[3][6]. Pierwszy przypadek zespołu u dziecka opisał Eli Rubens w 1951 roku[3][7].

Etiologia

edytuj

Dokładna etiologia zespołu Nicolaua pozostaje nieznana[8]. Zespół występuje w większości przypadków po podaniu domięśniowym leków w pośladek[9], jednakże opisano jego występowanie po podaniu dostawowym, podskórnym oraz w następstwie skleroterapii[8]. Uważa się, że zespół może powodować śródtętniczy zator lekowy[9], a za martwicę mięśni może odpowiadać skurcz naczyń krwionośnych, zapalenie tętniczek oraz zmiany zakrzepowo-zatorowe małych tętnic[10].

Leki powodujące wystąpienie zespołu Nicolaua:

Epidemiologia

edytuj

Po domięśniowym podaniu leków powikłania jatrogenne występują u 0,4–19,3% pacjentów[11].

Czynnikami ryzyka wystąpienia zespołu Nicolaua są[9][11]:

  • wielokrotne podawanie leku w jedną okolicę
  • duża objętość podawanego leku
  • szybkie podawanie leku
  • podawanie leku ze zbyt dużym ciśnieniem
  • wielkość kryształów podawanego leku

Obraz kliniczny

edytuj

Pierwszym objawem jest nagły silny ból w miejscu podania leku lub w całej kończynie, pojawiający się w czasie podawania leku domięśniowo lub bezpośrednio po zakończeniu jego podawania[15]. W lekkich przypadkach może wystąpić tylko nadwrażliwość skóry na dotyk w miejscu iniekcji[15]. Następnie pojawia się dobrze ograniczona bladość skóry mogąca obejmować przy podawaniu leku w pośladek, również drugi pośladek, skórę podbrzusza oraz jedną lub obie kończyny dolne oraz brak tętna na tętnicach obwodowych bez spadku ciśnienia tętniczego[15]. Wynikiem niedokrwienia skóry jest najpierw sinomarmurkowe zabarwienie brzegów dotkniętej okolicy z obrzękiem z następową martwicą (która może obejmować skórę, tkankę podskórną oraz mięśnie[12]), po 1–3 tygodniach demarkacja i mumifikacja objętych okolic kończyny[15].

Wraz z objawami miejscowymi mogą utrzymywać się przez wiele dni krwawe stolce, którym może towarzyszyć niewydolność zwieraczy[15]. Przejściowe powikłania neurologiczne, porażenie nerwu kulszowego[8], hipestezja czy paraplegia, występują u 1/3 pacjentów[12].

Rozpoznanie

edytuj

Pierwsze objawy występują w trakcie podawania leku lub bezpośrednio po jego zakończeniu i w związku z tym wystarczająca jest 30 minutowa obserwacja[16]. Rozpoznanie stawiane jest na podstawie typowego obrazu klinicznego[10]. W morfologii krwi widoczna jest leukocytoza bez eozynofilii[15]. W obrazowaniu metodą rezonansu magnetycznego widoczny jest obrzęk oraz zapalenie tkanek w obszarze znacznie przekraczającym obszar podanego leku[10].

Diagnostyka różnicowa

edytuj

Leczenie

edytuj

Nie ma określonych zasad leczenia zespołu Nicolaua[8][12]. W leczeniu stosuje się usuwanie zmian martwiczych, leki przeciwbólowe oraz leczenie opatrunkowe[12]. Stosowanie zimnych okładów wydaje się powiększać obszar objęty martwicą[8]. Podawanie pentoksyfiliny doustnie oraz heparyny drobnocząsteczkowej jest uważane za korzystne, również zaleca się stosowanie maści sterydowych[12].

Rokowanie

edytuj

Rokowanie jest poważne, wstrząs zakończony zgonem może wystąpić w pierwszych godzinach lub dniach[15]. Zejściem zespołu jest wygojenie ubytków po 4-7 tygodniach z pozostawieniem blizn[15]. Rokowanie co do całkowitego wyleczenia jest niepewne i nie zawsze uzyskuje się powrót kończyny do pełnej sprawności[16].

Profilaktyka

edytuj

Profilaktyka wystąpienie zespołu Nicolaua polega na podawaniu zastrzyków w duży mięsień przy użyciu igły i strzykawki[12][16]:

  • powinno się stosować igły o odpowiedniej długości do masy pacjenta, tak aby igła w sposób pewny dosięgała mięśnia
  • miejscem podawania iniekcji powinien być górny zewnętrzny kwadrant pośladka
  • nie powinno się podawać więcej niż 5 ml leku w czasie jednej iniekcji
  • w przypadku konieczności podania większej objętości leku, kolejne 5 ml objętości należy podać w inne miejsce
  • w przypadku braku możliwości podania kilku zastrzyków domięśniowych w jednym czasie należy zrezygnować z tej formy podania leku
  • przed rozpoczęciem podawania leku należy dokonać próby aspiracji celem potwierdzenia położenia szczytu igły

Przypisy

edytuj
  1. a b   R. Bouquié, L. Wainstein, P. Pilet, JM. Mussini i inni. Crushed and injected buprenorphine tablets: characteristics of princeps and generic solutions.. „PLoS One”. 9 (12), s. e113991, 2014. DOI: 10.1371/journal.pone.0113991. PMID: 25474108. 
  2.   Carlos Alberto Araujo Chagas, Tulio Fabiano de Oliveira Leite, Lucas Alves Sarmento Pires. Post-injection embolia cutis medicamentosa – Nicolau Syndrome: case report and literature review. „J. vasc. bras.”. 15 (1), 2016. DOI: 10.1590/1677-5449.008315. (ang.). 
  3. a b c d Stechły 1982 ↓, s. 287.
  4. Walter Freudenthal. Lokales embolisches Bismogenol-Exanthem. „Archiv für Dermatologie und Syphilis”. 147 (1), s. 155-160, 1925. DOI: 10.1007/BF01828197. (niem.). 
  5.   Stefan Gh. Nicolau. Dermite livédoïde et gangréneuse de la fesse, consécutive aux injections intra-musculaires, dans la syphilis. A propos d'un cas d'embolie artérielle bismuthique. „Annales des maladies vénériennes”. 20, s. 321-339, 1925. (fr.). 
  6. J. Deutsch. Schwere lokale Reaktion nach Benzathin-Penizillin Ein Beitrag zum Nicolau-Syndrom [Severe local reaction to benzathine penicillin. A contribution to the Nicolau syndrome (dermatitis livedoides)].. „Dtsch Gesundheitsw”. 21 (51), s. 2433-7, 1966. PMID: 4227201. (niem.). 
  7. E. RUBENS. Local hemorrhagic-necrotic skin reaction following penicillin; review of literature and case report.. „J Pediatr”. 38 (5), s. 630-4, May 1951. PMID: 14832721. 
  8. a b c d e f   K. Nischal, H. Basavaraj, M. Swaroop, D. Agrawal i inni. Nicolau syndrome: an iatrogenic cutaneous necrosis.. „J Cutan Aesthet Surg”. 2 (2), s. 92-5, Jul 2009. DOI: 10.4103/0974-2077.58523. PMID: 20808597. 
  9. a b c Stechły 1982 ↓, s. 288.
  10. a b c   B. Hamilton, P. Fowler, H. Galloway, N. Popovic. Nicolau syndrome in an athlete following intra-muscular diclofenac injection.. „Acta Orthop Belg”. 74 (6), s. 860-4, Dec 2008. PMID: 19205337. (ang.). 
  11. a b c d e f g h i j k   M. Dadaci, Z. Altuntas, B. Ince, F. Bilgen i inni. Nicolau syndrome after intramuscular injection of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAID).. „Bosn J Basic Med Sci”. 15 (1), s. 57-60, 2015. PMID: 25725145. 
  12. a b c d e f g h i j k l m n o p q r   E. Senel. Nicolau syndrome as an avoidable complication.. „J Family Community Med”. 19 (1), s. 52-3, Jan 2012. DOI: 10.4103/2230-8229.94017. PMID: 22518360. 
  13. P. Andre, E. Haneke. Nicolau syndrome due to hyaluronic acid injections.. „J Cosmet Laser Ther”. 18 (4), s. 239-44, Aug 2016. DOI: 10.3109/14764172.2016.1157260. PMID: 26963701. 
  14.   C. Zecca, C. Mainetti, R. Blum, C. Gobbi. Recurrent Nicolau syndrome associated with subcutaneous glatiramer acetate injection--a case report.. „BMC Neurol”. 15, s. 249, 2015. DOI: 10.1186/s12883-015-0504-0. PMID: 26630967. 
  15. a b c d e f g h Stechły 1982 ↓, s. 289.
  16. a b c Stechły 1982 ↓, s. 291.

Bibliografia

edytuj
  • Herman Jan Stechły. Zespół Nicolaua. „Pediatr Pol”. 57 (4), s. 287-92, 1982. PMID: 6755372. 

Linki zewnętrzne

edytuj