Środula

dzielnica Sosnowca (od 1914), osada z XVII wieku

Środula – północna dzielnica Sosnowca, położona 2 km na północny wschód od centrum miasta.

Środula
Dzielnica Sosnowca
Ilustracja
Środula. Osiedla – ul. Józefa Wybickiego (lewa strona ) i ul. Kornela Ujejskiego.
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Sosnowiec

W granicach Sosnowca

1 sierpnia 1915[1]

SIMC

943701

Powierzchnia

4 km²

Populacja (2014)
• liczba ludności


14,6 tys.

• gęstość

około 3663 os./km²

Kod pocztowy

41-219

Położenie na mapie Sosnowca
Mapa konturowa Sosnowca, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Środula”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Środula”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Środula”
Ziemia50°17′46″N 19°09′21″E/50,296111 19,155833

Graniczy od północy z Będzinem[2], od wschodu z Zagórzem, od południa z Sielcem, a od zachodu z Pogonią, którą to granicę wyznacza przepływająca tutaj rzeka Czarna Przemsza. Dzielnicę w 2014 zamieszkiwało około 14,6 tys. osób[3].

Dzielnicę przecina, posiadającą tutaj węzeł o charakterze miejskim, drogą krajową nr 94 oraz torowisko historycznej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, na którym w 2023 rozpoczęto budowę przystanku osobowego Sosnowiec Środula[4]. Ponadto w północnej części przepływa Potok Zagórski[5].

Podział

edytuj

W dzielnicy wyodrębnia się:[6]

  • Kolonia Zuzanna,
  • Środula Dolna (osiedle Środula),
  • Środulka z Pałacem Schöna[7],
  • Konstantynów (Katarzyna).

Od 2012 na obszarze Środuli, Kolonii Zuzanna i Konstantynowa bez Środulki istnieje jednostka pomocnicza gminy Sosnowiec pod nazwą Dzielnica „Środula”[8].

Historia

edytuj
 
Pałac Schoena
  • 1902 – włączenie Środulki (bez głównej części Środuli) do Sosnowca
  • 1915 – włączenie Środuli do terytorium miasta Sosnowiec
  • 22 lutego 1935 – uruchomienie połączenia tramwajowego na trasie z Konstantynowa do Milowic
  • 1940 – utworzenie na terenie Środuli (okolice ulicy Staszica) obozu dla jeńców wojennych
  • listopad 1942 – utworzenie na terenie Środuli getta dla Żydów
  • lipiec-sierpień 1943 – likwidacja getta na Środuli; masowy wywóz Żydów do obozów koncentracyjnych[9]
  • 1952 – wydzielenie z parafii zagórskiej Parafii Podwyższenia Krzyża Świętego na Środuli.
  • lata 70. XX wieku – wyburzenie większości starej architektury Środuli i budowa osiedla mieszkaniowego z wielkiej płyty
  • 21 lipca 1980 – oddanie do użytku linii tramwajowej łączącej Środulę z centrum miasta.
  • 28 października 1982 – oddanie do użytku odcinka linii tramwajowej łączącej Środulę z Zagórzem.
  • 1991 – początek adaptacji terenów byłego PGR-u na teren rekreacyjny, obecnie park, miejsce rozgrywania licznych zawodów lekkoatletycznych oraz kolarskich
  • 1999 – otwarcie Centrum Handlowego Plejada
  • 2013 – powstaje pierwsza książka opisująca historię Środuli „Środula – historia zapomnianej dzielnicy 1612–1970" autorstwa Artura Żaka[10]
  • 2022 — budowa Aura Park w sąsiedztwie CH Plejada[11]

Podział administracyjny

edytuj

W latach 1867–1874 Środula należała do gminy Zagórze, w latach 1874–1909 do gminy Górniczej, a w okresie 1909–1915 ponownie do gminy Zagórze, zawsze w powiecie będzińskim[12].

Podczas I wojny światowej gmina Zagórze została przedzieloną granicą państw okupacyjnych, a Środula znalazła się w powiecie będzińskim pod okupacją niemiecką. Odcięta od gminy Zagórze pod okupacją austriacką, Środulę włączono 27 lutego 1915 do nowo utworzonej gminy Zagórze w powiecie będzińskim[13]. 1 sierpnia 1915 Środulę wyłączono z gminy Zagórze do Sosnowca, a sołtysa na mocy decyzji władz okupacyjnych zwolniono od pełnienia obowiązków[1]. Stan ten zachował się po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1919 roku.

Zabytki

edytuj

Inne obiekty i miejsca

edytuj
 
Park Środula jesienią 2021
 
punkt widokowy Górka Środulska (320m) ze stawem Florek (nieistniejący od 2021)

Obiekty sportowe

edytuj

Obiekty handlowe

edytuj
  • Centrum Handlowe Plejada – Carrefour
  • Centrum Handlowe Auchan
  • Hipermarket sportowy Decatlon
  • Hipermarket budowlany Leroy Merlin
  • Aura Park

Pomniki i płyty pamiątkowe

edytuj

Zobacz też

edytuj

Środula w kulturze

edytuj

Literatura

Film

Teatr

  • Środula. Krajobraz Mausa, 2022[21]
 
Bloki Osiedla Środula

Przypisy

edytuj
  1. a b Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 21
  2. Teren mieszkalnictwa wielorodzinnego – rejon Środula Północ
  3. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Sosnowca na lata 2016-2023 [online], s. 37.
  4. Nowe tory, nowy przystanek [online], Kurier Miejski, 30 października 2023 [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  5. Potok Zagórski – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2021-12-02].
  6. Środula (Sosnowiec) – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2021-12-02].
  7. Dzielnica Środula, Sosnowiec - 1903 rok, stare zdjęcia [online], fotopolska.eu [dostęp 2024-03-10].
  8. Uchwała Nr 445/XXVIII/2012 z dnia 30 sierpnia 2012 roku w sprawie nadania statutu jednostce pomocniczej – Dzielnicy „Środula”. [online], www.bip.um.sosnowiec.pl [dostęp 2024-02-18].
  9. Getto w Sosnowcu-Środuli | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2024-02-18].
  10. Żak, Artur – Środula : historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970 / Artur Żak., 978-83-61975-49-6, Biblioteki UŚ i UE Katowice, PROLIB OPAC WWW [online], opac.ciniba.edu.pl [dostęp 2016-03-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-08].
  11. Wyborcza.pl [online], sosnowiec.wyborcza.pl [dostęp 2024-03-18].
  12. Baza archiw. [dostęp 2021-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
  13. Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 2 (st 8)
  14. W Sosnowcu odsłonięto pomnik Włodzimierza Mazura. Był legendą Zagłębia Sosnowiec ZDJĘCIA [online], www.eska.pl [dostęp 2024-04-20] (pol.).
  15. Miejsce Pamięci: Tablica upamiętniająca miejsce lądowania Jana Pawła II w czerwcu 1999 (Sosnowiec - Środula) – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2021-12-02].
  16. Miejsce Pamięci: Pomnik sosnowieckiego getta żydowskiego (Sosnowiec - Środula) – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2021-12-02].
  17. Miejsce Pamięci: Tablica upamiętniająca robotników poległych 9 lutego 1905 (Sosnowiec - Konstantynów) – WikiZagłębie [online], wikizaglebie.pl [dostęp 2021-12-02].
  18. Wyborcza.pl [online], sosnowiec.wyborcza.pl [dostęp 2024-03-18].
  19. Sztuki audiowizualne - Mur [online], TVP rekonstrukcja [dostęp 2024-03-18] (pol.).
  20. Sosnowiecki Pałac Schoena wybudowano 122 lata temu
  21. Wyborcza.pl [online], sosnowiec.wyborcza.pl [dostęp 2024-03-18].

Linki zewnętrzne

edytuj