Zagłębie Dąbrowskie
Zagłębie Dąbrowskie – region geograficzno-historyczny w zachodniej Małopolsce, na pograniczu z Górnym Śląskiem, zlokalizowany w widłach trzech rzek: Białej Przemszy, Czarnej Przemszy oraz Brynicy. Obecnie leży we wschodniej części województwa śląskiego i stanowi północno-wschodnią część Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.
| |||||
![]() | |||||
Państwa | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stolica |
Nazwa Edytuj
Przymiotnik „dąbrowskie” wziął się od jednego z najsilniejszych ośrodków przemysłowych regionu – Dąbrowy Górniczej. Nazwę „Zagłębie” wymyślił około 1850 r. Józef Cieszkowski, wówczas naczelny zawiadowca kopalni rządowych Zachodniego Okręgu Węglowego w Dąbrowie[2][3]. W niemieckiej literaturze fachowej region nazywany był najczęściej jako das Polnische Kohle(n)becken, czyli Zagłębie Polskie (w opozycji do Zagłębia na Górnym Śląsku), a przymiotnik Dąbrowski był używany w Polsce od lat 80. XIX wieku[4].
Granice Edytuj
Nie ma pełnej zgodności co do dokładnych granic regionu[5]. Najwyraźniejsza jest zachodnia granica Zagłębia ze Śląskiem, która przebiega wzdłuż podziałów historyczno-kulturowych i opiera się na rzece Brynicy oraz Przemszy Czarnej i Białej[1][5]. Południowa granica przebiega wzdłuż granic zaborów – rosyjskiego i austriackiego[5]. Wschodnie i północne granice regionu są mało ostre[1].
W wąskim znaczeniu Edytuj
Granice w tym znaczeniu są oparte na dzisiejszych odczuciach i tożsamości mieszkańców[5]. Obejmują one obszar Sosnowca, Dąbrowy Górniczej, Będzina, Czeladzi, Wojkowic i Sławkowa[5].
W szerokim znaczeniu Edytuj
W szerokim rozumieniu, biorąc pod uwagę historyczne związki i wspólnotę losów oraz etnografię, uznaje się, że Zagłębie Dąbrowskie obejmuje także powiaty: zawierciański, myszkowski, olkuski, będziński oraz gminę Ożarowice w powiecie tarnogórskim[6][5], choć im dalej na wschód, tym samoświadomość regionalna mieszkańców tych terenów staje się coraz bardziej dyskusyjna[6][5][7].
Historia Edytuj
Zagłębie Dąbrowskie jako region uformowało się w XIX wieku i dopiero od tego czasu można mówić o nim jako osobnym regionie. Do czasów rozbiorów Polski obszar ten (Będzin, Sławków) był częścią województwa krakowskiego. Część północno-zachodnia (Siewierz, Czeladź) stanowiła południową część dawnego księstwa siewierskiego.
Okres rozbiorów Polski Edytuj
Po III rozbiorze teren ten należał krótko (1795–1807) do Prus jako nowo utworzona prowincja pod nazwą Nowy Śląsk, a następnie do Księstwa Warszawskiego w departamencie krakowskim i Królestwa Kongresowego (1815–1914) – najpierw jako część województwa krakowskiego, później guberni radomskiej, a po powstaniu styczniowym guberni piotrkowskiej.
Industrializacja Edytuj
Od początku XIX wieku region ulegał znacznym przeobrażeniom i napływowi ludności związanym z odkryciem na jego terenie pokładów węgla. Główna Dyrekcja Górnicza w Kielcach utworzyła tu wówczas Dozorstwo Olkusko-Siewierskie, a w 1833 roku, gdy pieczę nad rozwojem rządowych kopalń i hut przejął Bank Polski, zostało ono włączone wraz z dozorstwem pankowskim do nowo powstałego Zachodniego Okręgu Górniczego ze stolicą w Dąbrowie Górniczej. W 1848 roku została ukończona linia kolejowa łącząca Warszawę z Sosnowcem, tzw. Kolej Warszawsko-Wiedeńska.
Zrywy niepodległościowe Edytuj
Pod zaborem rosyjskim miały tu miejsce walki w trakcie powstania styczniowego. Bitwa o Sosnowiec, zakończona sukcesem, pozwoliła na krótki okres kontroli tego terenu przez władze Rządu Narodowego. Podobna sytuacja powtórzyła się w trakcie rewolucji 1905 roku, kiedy to powołano do istnienia Republikę Zagłębiowską.
II Rzeczpospolita Edytuj
W II Rzeczypospolitej obszar Zagłębia wraz z Częstochową i Kielcami jako stolicą wszedł w skład województwa kieleckiego[8]. 1 stycznia 1927 roku powstał powiat zawierciański, a 12 kwietnia 1928 roku utworzony został powiat grodzki dla miasta Sosnowiec. Zagłębie Dąbrowskie stanowiło najbardziej zurbanizowany obszar województwa kieleckiego. W chwili powstania tego województwa Sosnowiec był największym jego miastem, później zaś drugim takowym, ustępując Częstochowie, a wyprzedzając dalsze w kolejności Radom i Kielce. W stolicy województwa, Kielcach, znajdował się oddział wychodzącego w Sosnowcu wysokonakładowego dziennika Expres Zagłębia[9]. W roku 1928 z Zagłębia Dąbrowskiego pochodziło ok. 18% polskiego wydobycia węgla kamiennego, w 1938 – 17%[10].
Do dzisiaj istnieją znaczne różnice kulturowe w porównaniu z sąsiednim Górnym Śląskiem. Granica między Śląskiem a Zagłębiem, mająca charakter historyczny, kulturowy i dialektowy, biegnie rzekami: Brynicą i Czarną Przemszą[11].
Galeria Edytuj
- Huty, elektrownie i osiedla robotnicze
- Zamki i pałace
- Kościoły
-
Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Czeladzi
Zobacz też Edytuj
Przypisy Edytuj
- ↑ a b c Włodzimierz Błaszczyk , Będzin przez wieki, Poznań 1982 [dostęp 2022-12-13] .
- ↑ Renata Dulias , Adam Hibszer , Województwo śląskie. Przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe, Krzeszowice: Wydawnictwo Kubajak, 2004, s. 115, ISBN 83-87971-70-7, OCLC 69620445 .
- ↑ Józef Cieszkowski – to on odkrył Zagłębie Dąbrowskie, „Dziennik Zachodni”.
- ↑ Marek Edward Nita: Od Nowego Śląska do Zagłębia Dąbrowskiego. Historia podziałów, Nowe Zagłębie, 2009, s. 26
- ↑ a b c d e f g Granice Zagłębia Dąbrowskiego – WikiZagłębie, wikizaglebie.pl [dostęp 2022-12-13] .
- ↑ a b FdZD - Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego (Stowarzyszenie Regionalne) - Obszar i granice, www.zaglebiedabrowskie.org [dostęp 2020-08-14] .
- ↑ Redaktor Naczelny , Kwestia zasięgu terytorialnego Zagłębia Dąbrowskiego. Geneza, Sosnowiec online, 29 marca 2018 [dostęp 2020-08-14] (pol.).
- ↑ Historyczny atlas Polski, Wydawnictwo Demart, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7427-323-7.
- ↑ Jarosław Swajdo , Między Wisłą a Pilicą. Dzieje podziałów administracyjnych w regionie kielecko-radomskim do 1975 roku, Kielce: Agencja „JP”, 2005, s. 42-52, ISBN 83-88874-89-6, OCLC 830701128 .
- ↑ Górnictwo i przemysł. „Mały Rocznik Statystyczny 1938”, s. 117, 1938. Warszawa: GUS.
- ↑ Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice: Wielojęzyczna (polsko-niemiecko-czeska) mapa Górnego Śląska wraz z trzema mapkami pobocznymi. [dostęp 2011-07-04].
Bibliografia Edytuj
- Włodzimierz Błaszczyk, Będzin przez Wieki. Dzieje miasta i jego rozwoju urbanistyczno-przestrzennego od średniowiecza do połowy XX w. na podłożu osadnictwa w starożytności i wczesnym średniowieczu, Poznań 1982.
- Marian Kantor Mirski, Sosnowiec, redakcja tekstu i posłowie: Jan Przemsza-Zieliński, Sosnowiec 1991.
- Marian Kantor Mirski, Czeladź, Sosnowiec 1992.
- Marian Kantor Mirski, Dąbrowa Górnicza, opracowanie i przypisy: Jan Przemsza-Zieliński, Sosnowiec-Dąbrowa Górnicza 1994.
- Marian Kantor Mirski, Królewskie miasto Będzin, opracowanie i przypisy: Jan Przemsza-Zieliński, Sosnowiec-Będzin 1996.
- Paweł Sarna, Problematyka regionalnej tożsamości i kultury w ramach polityki Unii Europejskiej – przypadek Zagłębia Dąbrowskiego, w: 10 lat Zagłębia Dąbrowskiego w Unii Europejskiej. ZOW, Sosnowiec 2014, https://depot.ceon.pl/handle/123456789/6009
Linki zewnętrzne Edytuj
- Zagłębie Dąbrowskie w Encyklopedii Zagłębia Dąbrowskiego
- Zagłębie Dąbrowskie w Encyklopedii Województwa Śląskiego