Szczekociny

miasto w województwie śląskim

Szczekocinymiasto w Polsce w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Szczekociny. Miejscowość położona jest nad rzeką Pilicą na obszarze Niecki Włoszczowskiej, będącej częścią Niecki Nidziańskiej.

Szczekociny
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Szczekocinach
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

zawierciański

Gmina

Szczekociny

Prawa miejskie

1398–1870, od 1 stycznia 1923

Burmistrz

Jacek Lipa

Powierzchnia

17,98 km²

Wysokość

264 m n.p.m.

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


3518[1] na podstawie danych GUS.
205,9 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 34

Kod pocztowy

42-445 (dawniej 42-255)

Tablice rejestracyjne

SZA

Położenie na mapie gminy Szczekociny
Mapa konturowa gminy Szczekociny, w centrum znajduje się punkt z opisem „Szczekociny”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Szczekociny”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Szczekociny”
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego
Mapa konturowa powiatu zawierciańskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Szczekociny”
Ziemia50°37′39″N 19°49′31″E/50,627500 19,825278
TERC (TERYT)

2416084

SIMC

0932413

Urząd miejski
ul. Senatorska 2
42-445 Szczekociny
Strona internetowa

Szczekociny znajdują się na terenie Małopolski[2] i pomimo że reforma z 1999 r. włączyła je do województwa śląskiego, Szczekociny nie są częścią Śląska. Przed 1975 r. Szczekociny były częścią województwa kieleckiego, a w latach 1975–1998 częścią województwa częstochowskiego. Natomiast w czasach zaboru rosyjskiego były częścią guberni kieleckiej przez większość tego okresu. Dlatego Szczekociny związane są z Kielecczyzną.

Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto miało 3772 mieszkańców. W przeciągu lat zauważalny jest spadek ludności. Z danych z 12 grudnia 2021 r. liczba osób wynosi 3518.

Miejscowość była wzmiankowana w formach Schecocino (1307), Scecoczin (1350–51), Scecociny oraz Sczecoczicze (1366), Sczekoczino (1405), Sczekoczyny (1470–80), Szczekocin (1787), Szczekociny (1827). Jest to nazwa dzierżawcza od nazwy osobowej Szczekota[3].

Historia

edytuj

Prawa miejskie nadano Szczekocinom w 1398 roku. W latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymienia miejscowość jako własność Szczekockiego herbu Odrowąż.

W XVI w. istniał tu zbór braci polskich[4]. W 1595 roku miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego było własnością Macieja Szczepanowskiego[5].

6 czerwca 1794 pod Szczekocinami (na polach wsi Wywła) rozegrała się jedna z największych bitew insurekcji kościuszkowskiej. Dowodzone przez Tadeusza Kościuszkę wojska polskie zostały pokonane przez połączone siły rosyjsko-pruskie. W bitwie pod Szczekocinami zginęli generałowie Józef Wodzicki i Jan Grochowski, a śmiertelnie ranny został chłop, bohater spod Racławic, Bartosz Głowacki.

W 1815 r. wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego Szczekociny znalazły się w zaborze rosyjskim[6].

W XIX wieku Szczekociny należą do Łubieńskich, Czackich, Halpertów. Na terenie miasta dominuje drobny handel, tkactwo, szewstwo. Założono tu niewielką fabrykę płótna i destylarnie[6].

W dniu 1 stycznia 1923 Szczekociny odzyskały prawa miejskie[7], które straciły w 1871 roku w wyniku represji za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym przeciwko zaborcy rosyjskiemu.

Dwa dni po rozpoczęciu II wojny światowej, 3 września 1939 pod Szczekocinami zwycięską walkę z wojskami niemieckimi stoczył 8 pułk ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego.

W 1942 roku około 1500 Żydów ze Szczekocin zostało wywiezionych do Treblinki i tam zamordowanych.

Podczas II wojny światowej we wrześniu 1939 r. Szczekociny już zostały częściowo spalone przez Niemców. W okolicy działały oddziały polskiej partyzantki, które w lipcu 1944 r. zajęły przejściowo miasto i wysadziły tutejszy most kolejowy. W styczniu 1945 r. miasto zajęły wojska radzieckie[8]. Ostatecznie w wyniku wojny stan zabudowań uległ zniszczeniu w 75%[6]. Po wojnie Szczekociny zostały odbudowane ze zniszczeń. W 1970 otwarto tu dużą, spółdzielczą przetwórnię owoców i warzyw[9].

Historia przynależności administracyjnej

edytuj

Zabytki

edytuj
  • Barokowo-klasycystyczny zespół z pałacem zbudowany w latach 70. XVIII w. przez Jana Ferdynanda Naxa, otoczony parkiem z końca XVIII w. (po II wojnie światowej w pałacu mieściło się liceum z internatem);
  • Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, powstały ok. 1680 r., przebudowany w stylu wczesnoklasycystycznym w 1780 r. przez Urszulę Dembińską (ks. Jan Wiśniewski „W historycznym opisie kościołów” podaje, że kościół zbudowany był w 1450 r. przez Odrowąża ze Szczekocin, podkanclerza koronnego);
  • Budynek dawnej plebanii przy placu Panny Marii 5 w miejscowości Szczekociny, zlokalizowany na działce nr 2464 (obręb 0001 Szczekociny); wpisany do rejestru zabytków 5 grudnia 2019 (nr rej. A/583/2019)[10].

Demografia

edytuj

Piramida wieku mieszkańców Szczekocin w 2014 r.[1] 

Edukacja

edytuj

Przedszkola

  • Przedszkole Publiczne, al. Jana Pawła II 5

Szkoły podstawowe

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki, ul. Senatorska 22
  • Społeczna Szkoła Podstawowa, ul. Śląska 86

Szkoły ponadpodstawowe

  • Liceum Ogólnokształcące, ul. Spacerowa 12
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Zespole Szkół, ul. Spacerowa 12
  • Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w formie zaocznej w Zespole Szkół, ul. Spacerowa 12

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj

W mieście działa rzymskokatolicka parafia św. Bartłomieja Apostoła.

Sport i turystyka

edytuj
  • Miejsko Gminny Ludowy Klub Sportowy Olimpijczyk
  • Uczniowski Klub Sportowy LIDER
  • Sparta Szczekociny
  • Uczniowski Klub Sportowy TALENT

Szczekociny są punktem początkowym   żółtego szlaku turystycznego prowadzącego do Moskorzewa.

Organizowane są również turystyczno-rekreacyjne spływy kajakowe po Pilicy, które są wielką atrakcją turystyczną dla mieszkańców Szczekocin i pobliskich miejscowości.

Fotografie ze Szczekocin
Jeden z budynków w zespole przypałacowym
Kościół św. Bartłomieja
Rynek w Szczekocinach
Pomnik Żydów szczekocińskich

Miasta partnerskie

edytuj

Odznaczenia

edytuj
  • Krzyż Partyzancki (1983)[11]

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Szczekociny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-08-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  2. Początki i rozwój miasta Szczekociny do końca XV w. Opis dokumentów średniowiecznych dotyczących Szczekocin. Cz. 13. - Stowarzyszenie Miłośników Historii Szczekocin i Okolic [online], historiaszczekocin.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  3. Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967, s. 164.
  4. Czesław Tadeusz Zwolski, Ponidzie. Busko Zdrój Jędrzejów Kazimierza Wielka Pińczów Staszów. Przewodnik turystyczny, Warszawa 1971, s. 29.
  5. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 111.
  6. a b c HISTORIA - UMiG Szczekociny [online], pl/historia.html [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  7. Dz.U. z 1922 r. nr 95, poz. 876.
  8. https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/795-szczekociny/96-historia-miejscowosci/67904-historia-miejscowosci.
  9. red., Celem specjalizacja, w: Trybuna Spółdzielcza, nr 11/1974, s. 5
  10. Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 stycznia 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.). wkz.katowice.pl [dostęp 2019-12-24].
  11. Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] Urszula Lewandowska, Krystyna Malik, Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 21, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj