Adrian Carton de Wiart
Adrian Carton de Wiart (IPA: /ˈɛɪdrɪən ˈkɑːtən də ˈwaɪət/; ur. 5 maja 1880 w Brukseli, zm. 5 czerwca 1963 w Hrabstwie Cork, Irlandia) – generał porucznik Armii Brytyjskiej, arystokrata pochodzący z bogatej rodziny szlacheckiej (o korzeniach irlandzkich i belgijskich), związany z Polską, członek Komisji Międzysojuszniczej dla Polski[1].
generał porucznik | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1899–1924 |
Siły zbrojne | |
Jednostki |
134 Brygada |
Stanowiska |
Z-ca szefa Brytyjskiej Misji Wojskowej w Polsce; |
Główne wojny i bitwy |
II wojna burska,
|
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujUczestniczył w działaniach wojennych prowadzonych przez Brytyjczyków w 1898 roku w Somalii, gdzie stracił lewe oko, oraz w Afryce Południowej[2] (II wojna burska)[potrzebny przypis], gdzie dostał postrzał w płuco i czaszkę[2].
Uczestniczył w walkach I wojny światowej nad Sommą[2] (postrzał w głowę[potrzebny przypis] i kostkę), pod Passchendaele (postrzał w biodro), Cambrai (postrzał w nogę) i pod Ypres, gdzie stracił rękę[2].
W latach 1918–1924 członek brytyjskiej misji wojskowej w Polsce, w styczniu i lutym 1919 wchodził w skład misji aliantów do Galicji Wschodniej w czasie wojny polsko-ukraińskiej, uczestniczył w rozmowach z rządem Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. W 1919 został szefem wojskowej misji brytyjskiej w Warszawie.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej był łącznikiem między brytyjskim ministerstwem wojny a dowództwem polskim[potrzebny przypis]; uczestniczył w przemycie uzbrojenia z Węgier do Polski przez nieprzychylną Polsce Czechosłowację[2]. Bezskutecznie starał się przekonać wojskowych brytyjskich do udzielenia pomocy stronie polskiej[potrzebny przypis]. Miał wysoką opinię nt. wartości bojowej Armii Czerwonej[3].
Po zakończeniu wojny pozostał w Polsce, do 1924 na stanowisku szefa misji wojskowej, potem mieszkał w Polsce prywatnie w podarowanym mu przez Karola Radziwiłła majątku na Polesiu, w Prostyniu nad Lwą[3]. Był rezydentem brytyjskiego wywiadu w Polsce.
Latem 1939 został ponownie powołany do służby czynnej na stanowisko szefa misji wojskowej w Polsce. Po wybuchu wojny zgłaszał chęć udziału w walkach, ale ostatecznie wraz z brytyjską misją wyjechał do Rumunii[2]. Uniknął internowania, opuszczając Rumunię z wykorzystaniem fałszywego paszportu. Uczestniczył w kolejnych kampaniach wojennych, m.in. w Norwegii. W czasie kampanii pustynnej trafił do niewoli włoskiej, skąd próbował zbiec. Uwolniony z niewoli w trakcie negocjacji o zawieszenie broni przez Włochy; później był przedstawicielem Churchilla u generalissimusa Czang Kaj-szeka. Pod koniec 1947 r. ostatecznie odszedł ze służby wojskowej.
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Wiktorii (1916)
- Kawaler-Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego (1945)
- Kawaler Orderu Łaźni (1919)
- Kawaler Orderu św. Michała i św. Jerzego (1918)
- Kawaler Orderu za Wybitną Służbę (1915)
- Queen’s South Africa Medal
- Africa General Service Medal
- 1914-15 Star
- British War Medal
- Allied Victory Medal z MID
- 1939–1945 Star
- Africa Star
- Burma Star
- Italy Star
- War Medal 1939–1945 z MID
- Medal koronacyjny Jerzego VI
- Medal koronacyjny Elżbiety II
- Oficer Orderu Korony (Belgia, 1917)
- Krzyż Wojenny (Belgia) (1918)
- Krzyż srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (Polska, 1921)[4]
- dwukrotnie Krzyż Walecznych (Polska, 1920, 1941)
- Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja)
- Krzyż Wojenny (Francja) z palmą
Adrian Carton de Wiart w sztuce
edytujCarton de Wiart jest autorem wydanych w 1950 języku angielskim wspomnień, pod tytułem Happy odyssey[5].
W 2016 nakładem wydawnictwa Bellona ukazało się polskie wydanie, zatytułowane Moja odyseja. Awanturnik, który pokochał Polskę[5][6].
W 2022 zespół Sabaton nagrał o nim utwór pod tytułem The Unkillable Soldier[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Eugeniusz Romer, Pamiętnik Paryski 1918-1919. przypisy Andrzej Garlicki, Ryszard Świętek, t. I Wrocław 2010, s. 175.
- ↑ a b c d e f Generał z bagien. Jedyny brytyjski żołnierz, który w 1939 r. przyszedł Polsce z pomocą [online], Newsweek.pl [dostęp 2020-09-03] (pol.).
- ↑ a b Tadeusz Modelski , The Polish contribution to the ultimate Allied victory in the Second World War, T. Modelski, 1986, s. 133, ISBN 978-0-9511171-0-1 [dostęp 2016-03-21] (ang.).
- ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2775 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 14).
- ↑ a b Moja odyseja : awanturnik, który pokochał Polskę / Adrian Carton de Wiart ; tł. Krzysztof Skonieczny. [online], katalogi.bn.org.pl, 2016 [dostęp 2023-02-19] (pol.).
- ↑ Kamil Kartasiński , Adrian Carton de Wiart - „Moja odyseja. Awanturnik, który pokochał Polskę” - recenzja i ocena [online], histmag.org, 2 kwietnia 2017 [dostęp 2023-02-19] .
- ↑ Sabaton’s “The Unkillable Soldier” Lyrics Meaning by Amanda London, February 12, 2022
Bibliografia
edytuj- Andrzej Suchcitz, Generałowie wojny polsko-sowieckiej 1919-1920. Mały słownik biograficzny, Białystok 1993.
- „Енциклопедія українознавства”, tom 1, Lwów 2000, s. 291, ISBN 5-7707-4048-5.