Arnold Böcklin

Arnold Böcklin (ur. 16 października 1827 w Bazylei, zm. 16 stycznia 1901 w San Domenico di Fiesole) – szwajcarski malarz, rzeźbiarz, projektant i grafik, tworzący w nurcie neoromantyzmu, a następnie symbolizmu.

Arnold Böcklin

Autoportret (1873)
Data i miejsce urodzenia	16 października 1827 Bazylea
Data i miejsce śmierci	16 stycznia 1901 San Domenico di Fiesole
Narodowość	Szwajcar
Dziedzina sztuki	malarstwo rzeźbiarstwo
Epoka	neoromantyzm symbolizm
Odznaczenia

Życiorys

Ze strony ojca – Christiana Fredericka Böcklina, który zajmował się handlem jedwabiem, pochodził ze starej rodziny z Szafuzy; matką była Ursula Lippe, mieszkanka Bazylei.

Autoportret z żoną (1863)

W latach 1841–1847 młody Böcklin odbył studia w Akademii Sztuk Pięknych w Düsseldorfie jako uczeń pejzażysty J.W. Schirmera. W ich trakcie odbywał podróże studyjne do Brukseli, Antwerpii, Genewy (kształcąc się u A. Calame'a) i Paryża (gdzie pracował w Luwrze), by w 1848 znaleźć się w Rzymie, gdzie nastąpiło pierwsze zetknięcie z kulturą antyczną, silnie inspirujące go na przyszłość. Zawarł tam również związek małżeński z Angelą Pascucci, będącą modelką dla wielu jego przedstawień. W latach 1856–1860 przebywał w Monachium; w 1860 wykonywał prace malarskie na zlecenie akademii w Weimarze, gdzie przejściowo wykładał. W dwa lata później nastąpił ponowny kilkuletni pobyt we Włoszech (1862-1866), gdy poza Rzymem artysta poznał także Neapol i pobliskie Pompeje. Zawarł tam również cenną znajomość z monachijskim mecenasem sztuki, hr. A.F. von Schack. Po powrocie do rodzinnej Bazylei, przez dalsze lata (1871-1874) zamieszkiwał w Monachium, a następnie na dziesięciolecie przeniósł się do Florencji. Lata 1885-1892 spędził w Hottingen pod Zurychem; od 1892 mieszkał w Fiesole.

Przed śmiercią wystawa jego prac zebranych została zorganizowana w Bazylei jesienią 1897. W 1880 został odznaczony bawarskim Orderem Maksymiliana za Naukę i Sztukę, 8 października 1897 jako obcokrajowiec został odznaczony austro-węgierską Odznaką Honorową za Dzieła Sztuki i Umiejętności.

Twórczość

We wczesnym okresie (1840-1860) malował w nurcie romantyzmu nastrojowe pejzaże o przytłumionym kolorycie (często leśne) z Alp szwajcarskich, a później rozjaśnione kolorystycznie pejzaże włoskie. Po pobycie we Włoszech przeszedł do tworzenia charakterystycznych dla niego przedstawień fantastyczno-mitologicznych (Pan w sitowiu, 1858; Narodziny Wenus, 1869), nacechowanych swoistą symboliką (alegorie, parabole), czasem też niejednoznaczną (W leśnej ciszy, 1885). Jego dojrzała twórczość (zwłaszcza po 1870) wywarła znaczący wpływ na rozwój europejskiego symbolizmu.

W zbiorach polskich – W leśnej ciszy (1885, Muzeum Narodowe w Poznaniu)

Poczynając od wczesnego okresu (Pejzaż z zamkową ruiną, 1847; Pejzaż w świetle księżyca, 1849) Böcklin z upodobaniem malował głównie mroczne, fantastyczne pejzaże przeniknięte niesamowitą senną atmosferą i otoczone aurą tajemniczości (Wyspa umarłych i Ruina nad morzem, 1880; Willa nad morzem, 1864; Kaplica, 1898).

W tematyce mitologicznej, w której poruszał się nie mając wykształcenia klasycznego, tworzył krajobrazowe kompozycje fantastycznie wypełnione mitycznymi stworami (bożek Pan, centaury, nimfy, fauny, najady, trytony), a nawet współczesne sceny rodzajowe z ich udziałem (Centaur w wiejskiej kuźni, Pan płoszący pasterza). Częstym ujęciem są „morskie idylle” z przedstawieniem tych stworów igrających wśród fal i skał, o groteskowych pozach, wyrazie twarzy i gestach, nacechowanych przy tym zwierzęcą witalnością i swoistym seksualizmem. Cechy groteski przejawiają jednak również tradycyjne wyobrażenia (Orland szalony, Polowanie Diany, Pan świstający z kosem).

Podczas wieloletniego pobytu we Florencji w latach 1874-1885 powstały liczne sceny religijne (Złożenie do grobu, Bóg Ojciec ukazujący raj Adamowi, Pustelnik). Böcklin był również portrecistą i twórcą kompozycji ściennych. W końcowym okresie tworzenia jego symbolizm zwrócił się ku tematom apokaliptycznym: wojny, zarazy i śmierci.

Obok Hodlera, Klingera i Corintha uważany jest za jednego głównych przedstawicieli niemieckiego symbolizmu, który w europejskim malarstwie przerwał dominację akademizmu i naturalizmu z drugiej połowy XIX stulecia. Stylistyka jego obrazów całkowicie różni się od przesadnego i niespokojnego symbolizmu francuskiego, łącząc wątki mitologiczne z rzeczywistymi elementami przeszłości w otoczce wieloznacznych aluzji. W intencji artysty obraz miał w swej narracji wywoływać wzruszenia jak utwór poetycki i pozostawiać wrażenie podobne utworowi muzycznemu. Pod jego wpływem symbolizm w swej twórczości rozwinął Hans Thoma.

Wpływ symbolistycznego malarstwa Böcklina znalazł swe odbicie nie tylko u późniejszych surrealistów (Max Ernst, Salvador Dalí, Giorgio de Chirico), lecz także w muzyce, u kompozytorów inspirowanych zarówno jego osobowością, jak i wymową jego obrazów (Rachmaninow i Schultz-Beuthen, Max Reger, Hans Huber, Gustav Mahler, Bohuslav Martinů, Andreas Hallén).

Wybrane prace

Autoportret ze śmiercią przygrywającą na skrzypcach

• Wyspa umarłych (kilka wersji 1880-1886)
• Walka centaurów (1872)
• Autoportret ze śmiercią przygrywającą na skrzypcach (1872)
• Willa nad morzem (wiele wersji 1863-1878)
• Syreny (1875)
• Tryton i nereida (1877)
• Meduza (1878)
• Święty las (1882)
• Gra fal (1883)
• Morska idylla (1887)
• Wyspa żywych (1888)

Bibliografia

• Wielka encyklopedia PWN. T. 4. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 206.
• Encyclopædia Britannica (XI edycja). T. 4. Cambridge: Cambridge University Press, 1911, s. 107–108
• Stefano Zuffi: Malarstwo nowoczesne. Od romantyzmu do awangardy XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1999, s. 176–177.
• Hans H. Hofstätter: Symbolizm. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, seria: Style - Kierunki - Tendencje. ISBN 83-221-0028-0.
• Maria Poprzęcka: Akademizm. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, seria: Style - Kierunki - Tendencje. ISBN 83-221-0104-X.

Literatura dodatkowa

• Andrzej Nowakowski: Arnold Böcklin. Chwała i zapomnienie. Kraków: Universitas, 1994, ISBN 83-7052-118-5

Linki zewnętrzne

• Mistrzowie malarstwa: Arnold Böcklin(pol.)
• Galeria obrazów A. Böcklina na stronie Art Renewal Center(ang.)

• 
  Pan w trzcinach (1858)
• 
  Gra fal (1883)
• 
  Centaur w wiejskiej kuźni (1888)
• 
  Nessos i Dejanira (1898)
• 
  Willa nad morzem (1864)
• 
  Pustelnik (1884)