Charlie Chaplin
Charlie Chaplin, właśc. Charles Spencer Chaplin, KBE (ur. 16 kwietnia 1889 w Londynie, zm. 25 grudnia 1977 w Vevey) – brytyjski aktor i reżyser okresu kina niemego, później także filmów udźwiękowionych; producent, scenarzysta i kompozytor muzyki filmowej. Ikona kultury popularnej[1]. Jeden z najwybitniejszych i najlepiej rozpoznawalnych aktorów i reżyserów w historii światowego kina[2][3][4]. American Film Institute umieścił go na 10. miejscu w rankingu „50 największych legend amerykańskiego ekranu” (The 50 Greatest American Screen Legends)[5].
Charlie Chaplin (1921) | |
Imię i nazwisko |
Charles Spencer Chaplin |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
16 kwietnia 1889 |
Data i miejsce śmierci |
25 grudnia 1977 |
Zawód | |
Współmałżonek |
|
Lata aktywności |
1913–1977 |
Odznaczenia | |
Strona internetowa |
Życiorys
edytujMłodość, rodzina
edytujUrodził się 16 kwietnia 1889 ok. godz. 20:00 na East Lane w Walworth w Londynie[6][a]. Jego ojcem był Charles Chaplin, a matką Hannah Harriette Hill, występująca również pod pseudonimem Lily Harley (oboje w ćwierci romskiego pochodzenia[8]). Oboje rodzice byli aktorami wodewilowymi[9], rozstali się w rok po narodzinach Charlesa juniora, który odtąd pozostawał pod opieką matki[10][11].
Pierwsze miesiące życia spędził przy St. George’s Road na West Square w Lambeth[12]. Wychowywał się ze starszym o cztery lata bratem, Sydneyem, synem Hannah z poprzedniego związku[13]. W 1884 ich matka podupadła na zdrowiu i straciła posadę w teatrze, po czym zaczęła dorabiać jako krawcowa[14]. Żyli w skrajnie trudnych warunkach i narastającej biedzie, przeprowadzając się do coraz mniejszych pokoi (mieszkali m.in. na Oakley Street)[15]. W 1896 matce Charliego nie udało się znaleźć pracy, dlatego we troje trafili do przytułku[16]. Po kilku tygodniach zostali przeniesieni do Szkoły dla Sierot i Ubogich Dzieci w Hanwell[17]. Opuściwszy przytułek, ponownie zamieszkał z bratem i matką[18]. Po tym, jak Hannah dostała obłędu i w 1896 została umieszczona w szpitalu psychiatrycznym w Cane Hill[10], trafił z bratem pod opiekę ojca i macochy, Louise, która źle ich traktowała, m.in. nie wpuszczała ich na noc do domu (mieszczącym się przy Kennington Road 287), przez co konieczna była interwencja Towarzystwa Ochrony Dzieci przed Okrucieństwem[19]. Charlie z tego związku ojca ma młodszego prawie o cztery lata brata przyrodniego, z którym jednak nie stworzył żadnych więzi[20]. Matka ponownie zajęła się synem po wyjściu szpitala psychiatrycznego; zamieszkali przy ul. Pownall Palace 3 w londyńskiej dzielnicy Kennington[21]. Jako dziecko chorował na astmę[22]. W 1894 jego ojciec zmarł (w wieku 37 lat) wskutek alkoholizmu, a matka znów trafiła do Cane Hill z powodu obłędu[23]. 12-letnim Charlesem zajęła się jego ciotka, a następnie brat, który wrócił z kilkutygodniowej wyprawy statkiem pasażerskim (na którym pracował jako trębacz)[24]. Hannah zmarła w 1928 w Kalifornii kilka dni po ataku woreczka żółciowego, otoczona opieką Charlesa[25], który siedem lat wcześniej sprowadził matkę do USA[26].
Gdy był dzieckiem, jego matka siadywała z nim przy oknie i odgrywała sceny tego, co działo się na zewnątrz, dzięki czemu Chaplin nauczył się studiować ludzi oraz pokazywać swoje uczucia za pomocą gestów i mimiki[27][28]. Matka nauczyła go także śpiewać i grać na scenie[29].
Kariera
edytujPo raz pierwszy wystąpił na scenie w 1894, śpiewając piosenkę Jacka Jonesa w musicalu wystawianym w teatrze Canteen w Andershot[11][30]. Tego wieczora w sztuce grała jego matka, a on czekał na nią za kurtyną; kiedy schorowana Hannah nagle straciła głos, dyrektor teatru wypchnął Charliego na scenę, a chłopiec zaczął improwizować[29][30]. W 1898, gdy miał osiem lat, dołączył do trupy tanecznej The Eight Lancashire Lads (pol. „Ośmiu chłopców z Lancashire”)[31], z którą występował m.in. jako kot w pantomimie Kopciuszek w Londynie[32]. By wesprzeć matkę finansowo, porzucił naukę w szkole i imał się różnych prac dorywczych, m.in. był chłopcem na posyłki w mydlarni, recepcjonistą i sprzątaczem w gabinetach lekarskich, lokajem u rodziny Kinsey-Taylorów i drwalem, poza tym obsługiwał maszyny w drukarni i udzielał lekcji tańca[33].
Po zapisaniu się do agencji teatralnej Blackmore’a zdobył angaż do roli Sammy’ego, chłopca sprzedającego gazety, w sztuce Harry’ego Arthura Saintbury’ego Jim, czyli romans cockneya; spektakl zebrał głównie negatywne recenzje, choć sam Chaplin był chwalony za swój występ[34]. Następnie przez kilka sezonów grał postać Billy’ego (woźnego głównego bohatera) w objazdowej sztuce teatralnej o Sherlocku Holmesie[35], w której występował również jego brat[36]. Od października do grudnia 1905 występował w westendowskiej jednoaktówce pt. Sherlock Holmes w ciężkich opałach w Duke of York’s Theatre[37]. W wieku 16 lat rozpoczął naukę gry na wiolonczeli i skrzypcach[38], poza tym wyczynowo trenował bieganie[39]. Dorabiał, pracując m.in. jako sprzedawca kwiatów i asystent fryzjera[39]. Jako członek zespołu wodewilowego „Cyrk Caseya” występował na estradzie z parodiami rozbójnika Dicka Turpina i iluzjonisty Walforda Bodie’ego[40].
Po dłuższym okresie niepowodzeń (m.in. komercyjnym fiasku skeczu Wesoły major, w którym zagrał główną rolę, oraz przerwaniu realizacji autorskiego skeczu Dwunastu sprawiedliwych w jego reżyserii) w 1907 dołączył do trupy Freda Karno[41][42]. Po ciepło przyjętym przez publiczność debiucie w burlesce Mecz futbolowy podpisał roczny kontrakt z trupą, z którą przez kolejne 14 tygodni występował w Londynie, po czym odbył trasę objazdową po kraju[43]. W kolejnych latach kontynuował współpracę z trupą, z którą występował m.in. w Milczących ptaszkach i Jeździe na wrotkach, poza tym grali za granicą, np. w Folies Bergère w Paryżu[44]. Przejął także po Harrym Weldonie główną rolę w Meczu futbolowym[45]. W 1909 wyruszył z trupą Karno w swoją pierwszą trasę po USA[46]. Występował tam m.in. jako główny bohater w burlesce The Wow-wows, która sztuka początkowo została chłodno przyjęta przez tamtejszą publiczność, jednak w końcu zyskała uznanie widzów[47]. Trupa wkrótce przedłużyła kontrakt i odbyła trasę po kraju[47]. Po powrocie do Anglii odbył z trupą kilkutygodniową trasę objazdową[48]. W tym okresie zadebiutował jako reżyser filmem krótkometrażowym o Dawidzie Copperfieldzie The Ballad of the Upside Down House, który zrealizował dla Levy Fritz Mutoscope Company[49]. Po udanym debiucie podpisał kontrakt na kolejne 12 filmów krótkometrażowych dla wytwórni[50]. W październiku 1912 wrócił, tym razem na stałe[51], gdzie występował z trupą Karno m.in. jako pijak w komedii Noc w klubie[48]. Niedługo później zakończył współpracę z zespołem[52].
Podczas występu w Wieczorze w angielskim Music-Hallu został zauważony przez producenta kina niemego, Macka Sennetta, który zaoferował mu zatrudnienie w swoim studiu Keystone Film Company[53]. Sennett znany był ze swojej spontaniczności, a filmy produkowane w jego studiu często nie posiadały scenariuszy, co było szansą dla Chaplina, który obdarzony był umiejętnościami improwizacyjnymi[54]. Chaplin w grudniu 1913 podpisał kontrakt z wytwórnią, a w styczniu 1914 rozpoczął pracę dla tego studia ze stawką 150 dol. tygodniowo[55][56]. Zadebiutował rolą cynicznego i antypatycznego karierowicza w filmie Aby zarobić na życie (1914)[57]. Przy pracy nad filmem Dziwna przygoda Mabel (1914) Sennett, zdesperowany brakiem gagów, zlecił Chaplinowi samodzielną charakteryzację i grę bez przygotowania[58]. Aktor udał się do garderoby i stworzył postać trampa, tj. włóczęgi z manierami dżentelmena noszącego ciasny żakiecik, przyduże spodnie, rozchodzone buty, melonik, bambusową laseczkę i wąsik[59][60]; wcześniej w podobnej charakteryzacji występował z trubą Karno[57].
Ten kostium pomaga mi wyrazić moją koncepcję człowieka, mnie samego. Melonik zbyt mały wyraża dążenie, aby wyglądać godnie. Wąsy są objawem próżności. Żakiet z trudem się dopinający, laska i cały sposób bycia mają stwarzać wrażenie galanterii, werwy i bezczelności. Człowiek ten usiłuje stawić czoło światu, stara się bluffować – i wie o tym. Tak dobrze zdaje sobie z tego sprawę, że może szydzić z siebie samego i litować się nad swym losem.
W kolejnych filmach ponownie kreował postać włóczęgi[62][63]. Często proponował reżyserom i producentom własne gagi, jednak z uwagi na chęć utrzymania przez nich szybkiego tempa akcji filmu były one albo wycinane podczas montażu, albo odrzucane jeszcze przed rozpoczęciem zdjęć[64]. To skłoniło Chaplina do podjęcia decyzji o reżyserowaniu filmów[65]. Jako reżyser zadebiutował filmem Bójka na deszczu (1914), po którego premierze otrzymał kolejne zlecenia dla Keystone[66]. W ramach kontraktu z wytwórnią zagrał m.in. w filmach: Dwadzieścia minut miłości, Charlie piekarczykiem, Gaz rozweselający i Pomocnik sceniczny, a ostatnią produkcją zrealizowaną dla firmy była komedia Jego przedhistoryczna przeszłość[67]. W 1914 premierę miał łącznie 35 filmów z jego udziałem[68].
Jeszcze przed zakończeniem umowy Chaplina z Keystone Records w styczniu 1915 do artysty zgłosiło się studio The Essanay Film Manufacturing Company z Chicago, które zaoferowało mu współpracę za 1250 dol. tygodniowo[69] i jednorazowy bonus w wysokości 10 tys. dol. za podpisanie kontraktu[70]. W tym okresie rosła jego popularność w branży filmowej oraz wśród kinomanów, zaczął także stawać się ikoną popkultury, idolem tłumów i inspiracją dla innych wykonawców, którzy imitowali wylansowaną niego postać trampa[71]. Dla wytwórni Essanay zrealizował m.in. film Charlie gra Carmen (1915)[72]. W 1915 przystąpił też do realizacji filmu Life, którego jednak nigdy nie ukończył[73]. W 1915 premierę miało 13 filmów z jego udziałem[74].
W lutym 1916 zaczął pracę dla studia The Mutual Film Corporation, od którego otrzymywał pensję w wysokości 10 tys. dol. tygodniowo i jednorazowo 150 tys. dol. premii za podpisanie kontraktu[75][76]. W ramach umowy z wytwórnią zrealizował 12 filmów: Charlie kierownikiem działu, Charlie strażakiem, Charlie włóczęga, Późny powrót Charliego, Charlie i hrabia, Lichwiarz, Charlie gra w filmie, Charlie na ślizgawce, Charlie na kuracji, Spokojna ulica, Imigrant i Charlie ucieka[77].
We wrześniu 1917 podpisał z wytwórnią First National kontrakt wart 1,2 mln dol. [69], co uczyniło go najlepiej opłacanym aktorem świata[78]. W ramach umowy był zobowiązany do nakręcenia ośmiu filmów w ciągu 18 miesięcy[69]. Najpierw stworzył dla studia m.in. filmy Psie życie, Charlie żołnierzem i Idylla na wsi, a także Brzdąca, który osiągnął wielki sukces, zbierając szczególnie dobre recenzje i ostatecznie stając się klasykiem[79]. Następnie nakręcił dla wytwórni jeszcze cztery filmy, m.in. Nieroby, Dzień zapłaty i Piegrzym[80].
W latach 1914–1918 nie odbył służby wojskowej podczas trwającej I wojny światowej, za co był krytykowany przez media i Amerykanów[81]. W wydanym oświadczeniu podkreślił gotowość do dołączenia do armii, jednak uznał, że może przysłużyć się krajowi, podnosząc morale żołnierzy swoimi filmami[82]. Prasa podkreślała też, że Chaplin nie spełniał wymaganiom obowiązującym w armii amerykańskiej – przy wzroście 168 cm ważył 58 kg[83]. Jesienią 1918 nakręcił film krótkometrażowy Pożyczka wolności (1918), który był wyświetlany jedynie w amerykańskich kinach[84].
Pozostając w First National, wiosną 1919 wraz z Mary Pickford, Douglasem Fairbanksem i Davidem Warkiem Griffithem założył studio United Artists, powstałe dla ochrony ich niezależności i walki z planowaną fuzją filmowych spółek produkcyjnych[85]. Pierwszym filmem, który zrealizował dla wytwórni, była Gorączka złota (1925)[86]. Nakręcił też Paryżankę (1923) [87] i Cyrk (1928), do którego nagrał tytułową piosenkę („The Circus”). We wrześniu 1922 dyrygował orkiestrą na gali Gildii Aktorskiej w Hollywood Ball[88].
Mimo że filmy udźwiękowione stały się głównym nurtem kinematografii wkrótce po ich wprowadzeniu w 1927, Chaplin nie zdecydował się na ten krok aż do lat 30., ponieważ uważał, że w kinie nadal jest przestrzeń dla filmów niemych oraz twierdził, iż w filmach dźwiękowych nie zdoła osiągnąć doskonałości, jaką wypracował przy filmach niemych[89]. Krytykował też kino mówione, twierdząc że niszczą sztukę pantomimy[90]. W tym okresie odczuwał mniejsze zainteresowanie wytwórni jego filmami[91], cierpiał też na nerwowe zaburzenia depresyjne wywołane problemami małżeńskimi, wizją kłopotów finansowych i regularnymi ataki ze strony prasy, które zarzucały mu m.in. demoralizowanie społeczeństwa[92]. Mimo to nakręcił nieme Światła wielkiego miasta (1931), które odniosły sukces komercyjny i zebrały pochlebne recenzje[93]. Po premierze filmu odczuwał kryzys twórczy związany z brakiem popytu na kino nieme, toteż rozważał zakończenie kariery[94]. W końcu zdecydował się na nakręcenie jeszcze jednej niemej produkcji – Dzisiejszych czasów (1936), które cieszyły się uznaniem widzów[95], jednak były chłodno przyjęte przez krytykę, kfórzy zarzucali Chaplinowi propagandę komunistyczną[96]. Na ścieżce dźwiękowej filmu reżyser umieścił skomponowany przez siebie utwór „Smile”, który stał się przebojem.
Podczas II wojny światowej często przemawiał do Amerykanów, wypowiadając się przeciwko Adolfowi Hitlerowi i zachęcając amerykański rząd do utworzenia drugiego frontu dla wsparcia Rosji[97][98]. Ze względu na lewicowe poglądy był często oskarżany przez prasę o komunizm[99] i znalazł się na tzw. czarnej liście Hollywood. Swoim kolejnym filmem, antyhitlerowską komedią Dyktator (1940), naraził się zwolennikom niemieckiego zbrodniarza wojennego[100]. Jednocześnie dzięki temu filmowi osiągnął swój wówczas największy sukces kasowy[101], ponadto był to pierwszy film, w którym przemówił[102].
W 1943 został oskarżony o ojcostwo Carol Ann, córki aktorki Joan Barry, która wcześniej przez wiele tygodni nagabywała Chaplina w jego posiadłości i wytwórniach filmowych[103][104]. Mimo że badania krwi zaprzeczyły ojcostwu Chaplina, sąd nałożył na niego alimenty w wysokości 75 dol. tygodniowo, które miał wypłacać przez kolejne 21 lat[105][106]. Oburzony wyrokiem, a także zmęczony namolnością prasy, na kilka tygodni opuścił kraj i zamieszkał w Nyack[106][107]. W międzyczasie pracował nad filmem Cień i substancja, którego w końcu jednak nie nakręcił[108]. Powrócił do kin filmem Pan Verdoux (1947), który zebrał pochwalne recenzje i cieszył się uznaniem publiczności[109]. Mimo początkowego sukcesu komedii, amerykańska prasa wraz z narodowymi organizacjami (m.in. Legionem Amerykańskim) wciąż krytykowała Chaplina za jego lewicowe poglądy i utrudniała dalszą dystrybucję filmu[110], przez co poniósł on finansową porażkę[111]. W lipcu 1950 Chaplin sprzedał większość swoich udziałów w spółce United Aritsts[112]. Zmęczony nieustającymi atakami ze strony prasy, we wrześniu 1952 opuścił USA[113][114]. Zamieszkał w Londynie, a w 1953 osiadł we wsi Corsier-sur-Vevey w Szwajcarii[115][116].
Niezrażony krytyką amerykańskiej prasy, nakręcił Światła rampy (1952)[117]. Film przyniósł mu rekordowo duże zyski, mimo że został zbojkotowany przez amerykańskie kina[118]. W tym okresie został komandorem Legii Honorowej Francji oraz uzyskał honorowe członkostwo w Societe des Auteurs et Compositeurs Dramatiques[119]. Został także mianowany Kawalerem Legii Narodowej Francji[120] i otrzymał Międzynarodową Nagrodę Pokoju[121]. W 1955 premierę miała książka Glauco Viazziego Chaplin e la critica, w której autor omówił ponad tysiąc dokumentów (m.in. artykułów prasowych i wywiadów) poświęconych artyście[122]. Również w 1955 Chaplin rozpoczął pracę nad Królem w Nowym Jorku (1957)[121][123]. W 1964 wydał książkę pt. „Moja autobiografia”[121]. Ostatnim filmem w jego karierze była Hrabina z Hongkongu (1967), której był producentem, scenarzystą, reżyserem i autorem opracowania muzycznego[121].
W 1972 jego filmy ponownie pojawiły się w publicznym obiegu[124]. W 1973 otrzymał Oscara za „wkład w historię sztuki filmowej”[125]. W 1975 Chaplin otrzymał odznaczenie i brytyjski tytuł szlachecki – Order Imperium Brytyjskiego[126].
Śmierć i pochówek
edytujOd października 1977 był w poważnym stanie. Zmarł we śnie, rankiem 25 grudnia 1977 w Vevey[116]. Po skromnej uroczystości pogrzebowej odprawionej w obrządku anglikańskim został pochowany na cmentarzu w Corsier-sur-Vevey w Szwajcarii[116]. Trzy miesiące po pochówku wandal wykradł z grobu jego ciało, a osiem tygodni później zwłoki zostały odnalezione i ponownie pochowane, ale tym razem po uprzednim umieszczeniu ich w betonowym sarkofagu[116].
Charakterystyka twórczości
edytujAkcje jego filmu często toczą się w ubogich dzielnicach wielkich miast[127]. Postacie grane przez Chaplina w filmach często przejawiają m.in. cechy kobiece (delikatność, pieszczotliwość, zmanierowanie)[128]. Posiadają też umiejętność adaptowania się w społeczeństwie, zazwyczaj z przedstawicielami marginesu społecznego[129]. Często są niezdolni do skupienia i nie mają zdolności manualnych, a także nie są przystosowani do świata ludzi i przedmiotów[130]. Negują problemy, których nie potrafią rozwiązać, a także przeciwników i siebie samego[131]. Często opiekują się słabszymi i nieszczęśliwymi ludźmi, ale też zwierzętami[132].
Ten facet jest wielostronny: tramp, dżentelmen, poeta, marzyciel, samotnik, stale wyczekujący romantyczności i przygody. Chciałbym natchnąć pana [Macka Senneta] mniemaniem, że jest uczonym, muzykiem, księciem, graczem w polo. Jednakże nie gardzi zbieraniem niedopałków czy okradaniem dzieci z cukierków. I oczywiście, jeśli sytuacja tego wymaga, potrafi kopnąć damę w zadek.
W swoich filmach najczęściej poruszał temat związków damsko-męskich (w 79% produkcji) i pracy (57%)[134]. Grani przez niego bohaterowie znajdują miłość zazwyczaj w równie biednych kobietach, co oni[135]. W jego produkcjach przewija się wątek ratowania kobiet w tarapatach bądź ich obrony przed złoczyńcami[136]. Chaplin tylko w dwóch filmach odegrał rolę ojca[137]. Nakręcił wiele filmów będących satyrą na zewnętrzne manifestacje religijne, w tym na hipokryzję wiernych i samej religii[138]. W filmach często wyśmiewał wady Amerykanów, w tym niechęć do imigrantów, egoistyczne bogactwo oraz nietolerancję religijną i polityczną[139]. Chcąc upokorzyć bogaczy, niekiedy przedstawiał ich w kompromitujących sytuacjach[140].
Życie prywatne
edytujGdy miał 19 lat, oświadczył się młodszej o cztery lata tancerce Hetty Kelly, która jednak odrzuciła zaręczyny[141]. Romansował z aktorkami: Peggy Pierce i Mabel Normand[142]. W latach 1915–1917 był związany z aktorką Edną Purviance[143][144].
23 października 1918 poślubił 17-letnią Mildred Harris, jednak rozwiódł się z nią już dwa lata później, 19 listopada 1920, z powodu „duchowego okrucieństwa”[145][146]. W 1919 urodził im się syn Norman, który zmarł trzy dni po urodzeniu[147][148]. Po rozwodzie ożenił się z tancerką Peggy Hopkins Joyce, z którą doczekał się narodzin dziecka, ale niedługo później się z nią rozwiódł[149]. W tym okresie plotkowano o przelotnych relacjach Chaplina z Thelmą Moran Converse, Lilą Lee, Anną Q. Nillson i Clare Sheridan oraz zaręczynach z aktorką Claire Windsor[150]. Był związany z Polą Negri, a według informacji prasowej z 1923 był z nią zaręczony[151][152], on sam jednak zaprzeczył temu w swojej autobiografii[153].
26 listopada 1924 ożenił się z młodszą o 19 lat Litą Grey, z którą miał dwóch synów – Charlesa Jr. (ur. 1925) i Sydneya (ur. 1926), a w sierpniu 1927 wziął rozwód[154][155][156]. Jeszcze w trakcie trwania małżeństwa ponoć miał liczne kochanki, m.in. tancerkę i modelkę Louise Brooks[157].
W latach 1936–1942 jego żoną była młodsza o 22 lata aktorka Paulette Goddard[158]. Po rozwodzie romansował z Carole Landis, Hedy Lamarr i Joan Barry, która po zajściu w ciążę posądziła Chaplina o ojcostwo jej dziecka; choć sąd zaprzeczył oskarżeniom, dziewczynka – Carol Ann – nosiła nazwisko Chaplin, a aktor łożył na jej utrzymanie[159].
16 czerwca 1943 poślubił młodszą o 37 lat Oonę O’Neill, córkę dramaturga Eugene O’Neilla[160], z którą pozostał do swojej śmierci w 1977. Mieli ósemkę dzieci[161]: Geraldine, Michaela, Josephine, Jane, Eugene, Victorię (ur. 1951), Christophera i Annette-Emilie[116]. Mieszkali we wsi Corsier-sur-Vevey w Szwajcarii[115][116].
Filmografia
edytujZestawienie obejmuje wybrane filmy, w których występował Charlie Chaplin[162].
Aktor
edytujJako aktor wystąpił łącznie w prawie 90 produkcjach filmowych krótko- i długometrażowych.
Filmy krótkometrażowe
edytuj- Aby zarobić na życie (Making a living, 1914, czas: 13') jako Edgar English, oszust
- Charlie jest zadowolony z siebie (Kid Auto Races at Venice, 1914, czas: 6' 22'' jako włóczęga
- Charlie w hotelu (Mabel's Strange Predicament, 1914, czas: 17') jako pijany mężczyzna
- A Thief Catcher (1914, czas: 8') jako policjant
- Wśród ulewy (Between Showers, 1914, czas: 15') jako podrywacz
- Charlie gra w filmie (A Film Johnnie, 1914, czas: 15') jako The Film Johnnie
- Charlie tańczy (Tango Tangle, 1914, czas: 12') jako nietrzeźwy tancerz
- Charlie wybiera między barem a miłością (His Favorite Pastime, 1914, czas: 16') jako pijany podrywacz
- Charlie jako markiz (Cruel, cruel love, 1914, czas: 16') jako lord Helpus/p. Dovey
- Charlie zakochany (The Star Boarder, 1914, czas: 16') jako tytułowy bohater
- Mabel przy kierownicy (Mabel at the Wheel, 1914, czas: 18') jako Villain
- Charlie i chronometr (Twenty Minutes of Love, 1914, czas: 20') jako złodziej/kieszonkowiec
- Charlie kelnerem (Caught in a Cabaret, 1914, czas: 30') jako tytułowy bohater
- Charlie się kocha (Caught in the Rain, 1914, czas: 16') jako nietrzeźwy gość hotelowy
- Pani Charlie (A Busy Day, 1914, czas: 6') jako żona
- Młotek Charliego (The Fatal Mallet, 1914, czas: 18') jako konkurent Mabel
- Flirt Mabel (Her Friend the Bandit, 1914, czas: 16') jako bandyta
- Charlie i Fatty na ringu (The Knockout, 1914, czas: 27') jako arbiter ringowy
- Charlie i parówki (Mabel's Busy Day, 1914, czas: 10') jako nietrzeźwy utrapieniec
- Charlie i manekin (Mabel's Married Life, 1914, czas: 17') jako mąż Mabel
- Charlie dentystą (Laughing Gas, 1914, czas: 16') jako asystent dentysty
- Charlie w teatrze (The Property Man, 1914, czas: 28') jako tytułowy bohater
- Charlie jako malarz (The Face on the Barroom Floor, 1914, czas: 14') jako artysta
- Gorączka wiosenna (Recreation, 1914, czas: 7') jako włóczęga
- Charlie kokietuje (The Masquerader, 1914, czas: 9') jako aktor filmowy/przystojny nieznajomy
- Charlie pielęgniarzem (His New Profession, 1914, czas: 16') jako Charlie
- Charlie i Fatty bawią się (The Rounders, 1914, czas: 16') jako hulaka
- Charlie jako dozorca (The New Janitor, 1914, czas: 16') jako tytułowy bohater
- Charlie i Józef są rywalami (Those Love Pangs, 1914, czas: 16') jako podrywacz
- Charlie piekarczykiem (Dough and Dynamite, 1914, czas: 33') jako Pierre, kelner
- Charlie i Mabel na wyścigach (Gentlemen of Nerve, 1914, czas: 16') jako p. Wow-Woe, fanatyk wyścigów
- Jego muzyczna kariera (His Musical Career, 1914, czas: 16') jako Charlie/Tom, nosiciel fortepianów
- Charlie jest tatusiem (His Trysting Place, 1914, czas: 32') jako Clarence, mąż
- Charlie i Mabel na spacerze (Getting Acquainted, 1914, czas: 16') jako p. Sniffels
- Charlie królem (His Prehistoric Past, 1914, czas: 22') jako Weakchin
- Jego nowe zajęcie (His New Job, 1915, czas: 31') jako Film Extra
- Charlie się bawi (A Night Out, 1915, czas: 34') jako hulaka
- Charlie bokserem (The Champion, 1915, czas: 31') jako pretendent bokserski
- Charlie w parku (In the Park, 1915, czas: 14') jako Charlie
- Charlie się żeni (A Jitney Elopement, 1915, czas: 26') jako Suitor, fałszywy hrabia
- Włóczęga (The Tramp, 1915, czas: 26') jako tytułowy bohater
- Charlie na plaży (By the Sea, 1915, czas: 20') jako spacerowicz
- Jego regeneracja (His Regeneration, 1915, czas: 15') jako klient
- Praca (Work, 1915, czas: 29') jako asystent Izzy A. Wake’a
- Panna Charlie (A Woman, 1915, czas: 26') jako mężczyzna/"Nora Nettlerash"
- Charlie w banku (The Bank, 1915, czas: 25') jako dozorca
- Charlie marynarzem (Shanghaied, 1915, czas: 27') jako włóczęga
- Charlie w Music-Hallu (A Night in the Show, 1915, czas: 24') jako p. Pest/p. Rowdy - na balkonie/loży
- Charlie gra Carmen (A Burlesque on Carmen, 1915, czas: 31') jako oficer Darn Hosiery
- Charlie włamywaczem (Police, 1916, czas: 34') jako skazaniec 999 zwanym Charliem
- Charlie kierownikiem działu (The Floorwalker, 1916, czas: 29') jako bezstronny klient
- Charlie strażakiem (The Fireman, 1916, czas: 24') jako tytułowy bohater
- Charlie włóczęga (The Vagabond, 1916, czas: 34') jako uliczny grajek
- Późny powrót Charliego (One A.M., 1916, czas: 26') jako nietrzeźwy mężczyzna
- Charlie i hrabia (The Count, 1916, czas: 24') jako asystent hrabiego
- Lichwiarz (The Pawnshop, 1916, czas: 25') jako asystent właściciela lombardu
- Charlie gra w filmie (Behind the Screen, 1916, czas: 30') jako David - jego asystent
- Charlie na ślizgawce (The Rink, 1916, czas: 30') jako kelner, udający Sir Cecila Seltzera
- Spokojna ulica (Easy Street, 1917, czas: 24') jako samotny mężczyzna
- Charlie na kuracji (The Cure, 1917, czas: 24') jako nietrzeźwy mężczyzna
- Imigrant (The Immigrant, 1917, czas: 30') jako imigrant
- Poszukiwacz przygód (The Adventurer, 1917, czas: 24') jako skazaniec
- Psie życie (A Dog's Life, 1918, czas: 33') jako włóczęga
- Potrójne kłopoty (Triple Trouble, 1918, czas: 23') jako Charlie, dozorca
- Pożyczka wolności (The Bond, 1918, czas: 10') niewymieniony w napisach
- Idylla na wsi (Sunnyside, 1919, czas: 41') jako "złota rączka" na farmie
- Dzień zabawy (A Day's Pleasure, 1919, czas: 24') jako ojciec
- Profesor Bosco (The Professor, 1919, czas: 7') jako tytułowy bohater
- Charlie Butts In (1920, czas: 11')
- Nieroby (The Idle Class, 1921, czas: 32') jako włóczęga/mąż
- Dzień wypłaty (Pay Day, 1922, czas: 21') jako robotnik
- Przyjazny i miły (Nice and Friendly, 1922, czas: 11') jako włóczęga
- Dama kameliowa (Camille, 1926, czas: 33') jako Mike
Filmy długometrażowe
edytuj- Zabawny romans Charliego i Loloty (Tillie's Punctured Romance, 1914, czas: 1.22') jako miejski nicpoń
- Charlie żołnierzem (Shoulder Arms, 1918, czas: 45') jako Doughboy
- Brzdąc (The Kid, produkcja: 1920, premiera: 1921, czas: 1.08') jako włóczęga
- Pielgrzym (The Pilgrim, 1923, czas: 47') jako pielgrzym/leworęczny w lombardzie
- Hollywood (Hollywood, 1923, czas: 1.20') jako on sam
- Paryżanka (A Woman of Paris: A Drama of Fate, 1923, czas: 1.22') jako bagażowy na dworcu kolejowym
- Gorączka złota (The Gold Rush, 1925, czas: 1.35') jako samotny poszukiwacz złota
- Cyrk (The Circus, 1928, czas: 1.12') jako włóczęga
- Show People (1928, czas: 1.23') jako on sam
- Światła wielkiego miasta (City Lights, 1931, czas: 1.27') jako włóczęga
- Dzisiejsze czasy (Modern Times, 1936, czas: 1.27') jako robotnik w fabryce
- Dyktator (The Great Dictator, 1940, czas: 2.05') jako Hynkel, dyktator Tomanii/żydowski fryzjer
- Charlie Chaplin Cavalcade (Charlie Chaplin Cavalcade, 1941, czas: 1.15') w kilku różnych rolach
- Pan Verdoux (Monsieur Verdoux, 1947, czas: 2.04') jako Henri Verdoux - Varnay - Bonheur - Floray
- Światła rampy (Limelight, 1952, czas: 2.17') jako Calvero
- Król w Nowym Jorku (A King in New York, 1957, czas: 1.50') jako król Shahdov
- Hrabina z Hongkongu (A Countess from Hong Kong, 1967, czas: 2.00')[163] jako stary steward
Nagrody
edytujChaplin otrzymał trzy Oscary: Nagrodę Honorową za „wszechstronność i geniusz w aktorstwie, scenariuszu, reżyserii i produkcji Cyrku” w 1929 roku, drugą Nagrodę Honorową za „nieobliczalny wpływ, jaki wywarł na tworzenie filmów artystycznych w tym wieku” w 1972 roku oraz nagrodę dla najlepszej ścieżki dźwiękowej w 1973 roku za Światła rampy (wspólnie z Rayem Raschem i Larrym Russellem)[164]. Ponadto był nominowany w kategoriach: najlepszy aktor, najlepszy scenariusz oryginalny i najlepszy film (jako producent) za film Dyktator, a kolejną nominację otrzymał za najlepszy scenariusz oryginalny do filmu Pan Verdoux[165]. W 1976 roku Chaplin został członkiem Brytyjskiej Akademii Sztuki Filmowej i Telewizyjnej (BAFTA)[166].
Zobacz też
edytuj- Chaplin – film biograficzny z Robertem Downey Jr w roli tytułowej.
- Tsuyoshi Inukai
- Postać Chaplina pojawia się w serialu Detektyw Murdoch (odcinek pt. Murdoch i tramp). W jego postać wcielił się Matthew Finlan.
Przypisy
edytuj- ↑ Charles Chaplin – Autobiografia. NieznanaHistoria.pl. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-30)]. (pol.).
- ↑ Charlie Chaplin. charlie.pl. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-30)]. (pol.).
- ↑ Charlie Chaplin: A Tribute to the Great Legendary Actor of World Cinema. WordPress.com. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-30)]. (ang.).
- ↑ Chaplin. Legenda stulecia. interia.pl. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-30)]. (pol.).
- ↑ AFI's 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-30)]. (ang.).
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 11.
- ↑ Stassi 2015 ↓, s. 21.
- ↑ Chaplin Ch. My Autobiography, s. 19. [dostęp 2007-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-25)].
- ↑ Megan Gressor , Kerry Cook , Największe romanse wszech czasów, Bożenna Stokłosa (tłum.), Klub Dla Ciebie, 2005, s. 221, ISBN 83-7404-194-3 .
- ↑ a b Martin 1977 ↓, s. 16.
- ↑ a b Chaplin 1993 ↓, s. 16.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 9.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 15.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 17–18, 55.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 15, 18, 21.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 24.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 26–28.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 32.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 14, 32–39.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 33–35.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 8, 40, 51, 57–59.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 51.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 60, 71–74.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 65, 73–78.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 319–321.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 38.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 111–112.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 70.
- ↑ a b Chaplin 1993 ↓, s. 16–17.
- ↑ a b Stassi 2015 ↓, s. 22.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 18.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 42–50.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 62–65, 69, 75.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 80–85.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 122.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 80–81, 90-93.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 93—94.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 137.
- ↑ a b Stassi 2015 ↓, s. 35.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 100.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 18, 168.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 103–105.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 106–108.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 110–111, 120–121, 128.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 124.
- ↑ Stassi 2015 ↓, s. 37.
- ↑ a b Chaplin 1993 ↓, s. 129, 138–142.
- ↑ a b Chaplin 1993 ↓, s. 147–148, 153.
- ↑ Stassi 2015 ↓, s. 103–129.
- ↑ Stassi 2015 ↓, s. 132–141.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 15, 63.
- ↑ Stassi 2015 ↓, s. 230.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 142, 152.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 170–171.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 21, 168–169.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 153, 164.
- ↑ a b Martin 1977 ↓, s. 18–19.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 160.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 160, 164.
- ↑ Stassi 2015 ↓, s. 230–231.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 19–20.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 24–25.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 162, 168.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 161–166.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 167.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 169–170.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 174, 179.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 170.
- ↑ a b c Martin 1977 ↓, s. 63.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 177–178.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 190–192, 195–197.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 192–193.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 96.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 170–171.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 63, 171.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 197–199.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 208.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 210.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 232, 244–245, 257—260, 280, 290.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 290–291, 329.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 66–68, 172.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 67–68.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 67.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 68.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 246–248.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 250, 338–339.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 333–334.
- ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 29.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 364, 408.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 28, 121.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 365, 368.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 78–79, 174.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 363–365, 371–372, 408.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 422–423.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 428–429, 434.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 175.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 81, 129–130.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 458–460, 468–469.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 81, 130.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 441–442, 446–447.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 446–447.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 28–29.
- ↑ Peter Beresford: Hollywood. Romanse i skandale. Ring, 1991, s. 92–93. OCLC 830999173. (pol.).
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 474–478.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 484–486.
- ↑ a b Megan Gressor , Kerry Cook , Największe romanse wszech czasów, Bożenna Stokłosa (tłum.), Klub Dla Ciebie, 2005, s. 223, ISBN 83-7404-194-3 .
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 486–487.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 466, 471–474, 487.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 466, 471–474, 510.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 510.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 81.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 177.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 81–82.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 515–520.
- ↑ a b Chaplin 1993 ↓, s. 523–524, 534.
- ↑ a b c d e f Megan Gressor , Kerry Cook , Największe romanse wszech czasów, Bożenna Stokłosa (tłum.), Klub Dla Ciebie, 2005, s. 226, ISBN 83-7404-194-3 .
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 512.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 526.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 528.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 399.
- ↑ a b c d Martin 1977 ↓, s. 178.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 11.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 559.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 5.
- ↑ Peter Beresford: Hollywood. Romanse i skandale. Ring, 1991, s. 94. OCLC 830999173. (pol.).
- ↑ Comic genius Chaplin is knighted. BBC. [dostęp 2015-12-23]. (ang.).
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 23.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 35, 60.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 52.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 58.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 60.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 50.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 161.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 45, 56, 85–86.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 45–46.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 40, 45.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 47.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 71–73.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 75–76.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 84.
- ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 16–17.
- ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 21.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 227–229.
- ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 21–24.
- ↑ Glenn Mitchell, The Chaplin encyclopedia, B.T. Batsford, 1997, s. 126.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 253–256, 265.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 264.
- ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 26.
- ↑ Peter Beresford: Hollywood. Romanse i skandale. Ring, 1991, s. 37–38. OCLC 830999173. (pol.).
- ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 27–28.
- ↑ Zamach morderczy na Polę Negri. „Nowości Illustrowane”. Nr 24, s. 9-10, 16 czerwca 1923.
- ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 73.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 334–336.
- ↑ Mitchell, The Chaplin encyclopedia, op. cit., s. 124.
- ↑ Martin 1977 ↓, s. 47–48.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 320.
- ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 35.
- ↑ Chaplin 1993 ↓, s. 431, 456.
- ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 37–40.
- ↑ Megan Gressor , Kerry Cook , Największe romanse wszech czasów, Bożenna Stokłosa (tłum.), Klub Dla Ciebie, 2005, s. 221, 223, ISBN 83-7404-194-3 .
- ↑ Cawthorne 2005 ↓, s. 40.
- ↑ Charles Chaplin [online], IMDb [dostęp 2020-05-17] .
- ↑ Internet Archive , The films of Charlie Chaplin, Secaucus, N.J., Citadel Press, 1974 [dostęp 2020-01-23] .
- ↑ Charles Chaplin [online], IMDb [dostęp 2019-05-17] .
- ↑ The 13th Academy Awards: Nominees and Winners. Academy of Motion Picture Arts and Sciences. [zarchiwizowane z tego adresu (3 marca 2012)]. (ang.).
- ↑ Chris Hastings: Dawn French and Jennifer Saunders to be honoured by Bafta. 18 kwietnia 2009. [zarchiwizowane z tego adresu (10 października 2010)]. (ang.).
Uwagi
edytujBibliografia
edytuj- Georges Sadoul: Charlie Chaplin : jego filmy i jego czasy. Warszawa: Filmowa Agencja Wydawnicza, 1955.
- Marcel Martin: Chaplin. Irena Nomańczuk. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977.
- Charles Chaplin: Moja autobiografia. Bronisław Zieliński (tłum.). Thaurus, 1993. ISBN 8371299232.
- Nigel Cawthorne: Życie erotyczne gwiazd Hollywood. Anna Nowak (tłum.). Oficyna Wydawnicza Mireki, 2005. ISBN 83-89533-37-5.
- Fabio Stassi: Ostatni taniec Chaplina. Marginesy, 2015. ISBN 978-83-64700-13-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Charlie Chaplin w bazie IMDb (ang.)
- Charlie Chaplin w bazie Filmweb
- Charles Chaplin w bazie Notable Names Database (ang.)
- „Chaplin w Europie”, kronika PKF 49/52, w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
- ISNI: 0000000121213863
- VIAF: 14767533
- ULAN: 500330917
- LCCN: n79126907
- GND: 118520113
- NDL: 00435709
- LIBRIS: xv8b541g55nb3w2
- BnF: 11896068m
- SUDOC: 026778432
- SBN: CUBV039362
- NLA: 35833702
- NKC: jn19990003802
- BNE: XX875586
- BNR: 000042121
- NTA: 070393915
- BIBSYS: 90079276
- CiNii: DA01801832
- Open Library: OL558937A
- PLWABN: 9810675953405606
- NUKAT: n96202502
- OBIN: 30917
- J9U: 987007259773605171
- PTBNP: 179101
- CANTIC: a10485259
- LNB: 000047791
- NSK: 000066021
- CONOR: 50680931
- BNC: 000040080
- ΕΒΕ: 61975
- BLBNB: 000157182
- KRNLK: KAC199604831
- LIH: LNB:V*281552;=BJ
- RISM: people/49275
- PWN: 3884759
- Britannica: biography/Charlie-Chaplin
- Treccani: charlie-chaplin
- Universalis: chaplin-reperes-chronologiques, charlie-chaplin
- NE.se: charles-charlie-chaplin
- Nacionālā enciklopēdija: 152032
- SNL: Charlie_Chaplin
- VLE: charlie-chaplin
- Catalana: 0017371
- DSDE: Charles_Chaplin
- Hrvatska enciklopedija: 11458