Cudowronka złotogrzbieta
Cudowronka złotogrzbieta[3], cudowronka tęczowa[4], ptak rajski tęczowy[4] (Paradisaea decora) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny cudowronek (Paradisaeidae). Zamieszkuje endemicznie dwie wyspy u wschodnich wybrzeży Nowej Gwinei: Fergusson i Normanby. IUCN przyznaje gatunkowi status narażonego na wyginięcie (VU – Vulnerable). Dieta tych ptaków składa się w większości z jagód, ślimaków lub owadów. Istnieje wyraźny dymorfizm płciowy – samce są większe, posiadają ozdobne pióra i jaskrawsze barwy. Samice są ciemniejsze, bez ozdobnych piór.
| Paradisaea decora[1] | |||
| Salvin & Godman, 1883 | |||
 Samica i samiec na ilustracji Bowdlera Sharpe’a | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
cudowronka złotogrzbieta | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Taksonomia edytuj
Ptaki rajskie były znane już w czasach nowożytnych. Załoga Ferdynanda Magellana podczas wyprawy dookoła świata przywiozła ze swej podróży skóry ptaków z rodziny cudowronek (Paradisaeidae)[4]. Ptakom, ze względu na bajeczne kolory samców, przyznano istnienie pozaziemskie, stąd w wielu krajach europejskich cudowronki nazywane są do teraz „ptakami rajskimi”[4]. Ponadto skóry ptaków były pozbawione nóg[5]. Ludzie wysnuli teorię, jakoby ptaki te bez końca latały, a odżywiały się wyłącznie rosą[5]. Aby to upamiętnić, jednemu z gatunków (cudowronce wielkiej, Paradisea apoda) nadano epitet gatunkowy apoda = beznogi[5]. Dopiero trzy wieki później przyrodnicy mogli je zaobserwować w ich naturalnym środowisku[4].
Cudowronkę złotogrzbietą opisali Osbert Salvin oraz Frederick DuCane Godman w 1883 roku na łamach czasopisma „Ibis”[6][7][8][9]. Holotyp pozyskano z wyspy Fergusson, leżącej po wschodniej stronie Nowej Gwinei[6][7]. Gatunek został nazwany Paradisea decora[8]; obecnie nazwa rodzajowa zapisywana jest jako Paradisaea, gdyż Paradisea to rodzaj roślin[6][7]. Nazwa naukowa cudowronki złotogrzbietej to połączenie dwóch łacińskich słów: Paradisea – raj, niebo oraz epitet gatunkowy decora – piękny[10]. Angielska nazwa tej cudowronki – Goldie's Bird of Paradise – honoruje szkockiego botanika Andrew Goldiego, który w 1872 roku obserwował cudowronki złotogrzbiete na wyspach[11] oraz dostarczył okazy autorom pierwszego opisu[8].
Cudowronka złotogrzbieta jest gatunkiem monotypowym, tzn. nie wyróżnia się podgatunków[6][9][12].
Pozycja systematyczna edytuj
Przeprowadzono badania nad ptakami zamieszkującymi Nową Gwineę. Zbadano cytochromy b, introny 11, dehydrogenazy oraz dekarboksylazę ornityny, aby sprawdzić pokrewieństwo między tymi ptakami[13]. Okazuje się, że najbliższym krewnym P. decora jest P. rubra[13]. Ponadto P. decora tworzy nadgatunek z P. minor, P. apoda, P. raggiana oraz z P. rubra[6]. Rodziną siostrzaną cudowronek są krukowate (Corvidae)[13]. Dobrym na to przykładem jest ptak grabiec (Lycocorax pyrrhopterus) z rodziny cudowronek; jest on tak podobny do krukowatych, że przez pewien czas był do nich zaliczany[11]. Poniższy wyrywek kladu obrazuje pozycję systematyczną cudowronek z rodzaju Paradisaea[13]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Występowanie edytuj
Endemit dwóch wysp Fergusson i Normanby, leżących u wschodnich wybrzeży Nowej Gwinei, a należących do państwa Papua-Nowa Gwinea[4][7][11][14]. Obserwowany jest na wysokościach 300–600 m n.p.m., najprawdopodobniej występuje także wyżej[7][11][14]. Jej siedliskiem są lasy tropikalne i ich skraje; lata na dużych wysokościach, zwykle na wysokościach wierzchołków drzew, czasami w poszukiwaniu pokarmu zlatuje na niższe piętra lasu[11][4]. Pożywienia szuka nad dużymi zakrzewieniami[4]. Jest to ptak osiadły, nie odbywa żadnych długich wędrówek[11].
Morfologia edytuj
Ptak ten jest średniej wielkości (nie wliczając pióropusza samca), samiec osiąga 33 cm, masę ciała 237 g, natomiast samica trochę mniejsza, osiąga 29 cm[7][9][11][14].
Cechą typową dla tego gatunku są jasnożółte oczy oraz pióra głowy, występujące u obu płci, a nawet u młodych osobników[15]. Samce posiadają różowe oraz krwistoczerwone długie pióra godowe (przypominające kolorem te u P. raggiana), które wyrastają z grzbietu oraz kupra[15]. Są one rozkładane podczas toków, kiedy w pobliżu są samice[15]. Samce mają jasne upierzenie, czarne podgardle oraz szare pióra na piersi[11][15]. Szczególnie w oczy rzucają się dodatkowe długie czarne sterówki[11]. Pióra godowe samca oraz jego czarne sterówki mogą osiągnąć nawet 53,7 cm[11]. Samice, osobniki młode (juv.) oraz młodziki mają ciało brązowe z jasnożółtą głową oraz czarnawym lub czekoladowym podgardlem[11]. Pierś u samic jest kropkowana lub prążkowana[15].
Młode samce nie mają jeszcze dobrze wykształconych piór ozdobnych, przypominają bardziej samice[11].
Głos edytuj
Ptak ten jest bardzo wokalny. Wydaje zwykle różne dźwięki o różnych tonacjach[11]. Niekiedy wydają ciche, dzwoniące łok-łok[11]. Podczas toków, kiedy samica zainteresuje się samcem, wydaje on ciche łik-łik, które za drugim razem jest bardzo donośne i głośne[11]. Kiedy samce prezentują swe pióra, zaczynają podskakiwać i wydawać ostre Łaak, następnie wydają odgłosy (z ang. gargling) o mechanicznym brzmieniu, są tym razem wydawane zarówno przez samicę, jak i samca[11]. Niekiedy samce wydają nosowe piski[15].
Pożywienie edytuj
Gatunek przede wszystkim owocożerny; odżywia się głównie jagodami[11]. Ulubionymi owocami zjadanymi przez P. decora są owoce należące do drzewa z gatunku Medusanthera laxiflora z rodziny Stemonuraceae (rodzaj wcześniej zaliczany do rodziny Icacinaceae)[16]. Owoce tej rośliny mają różowy miąższ oraz czarne nasiona[16]. Te smukłe drzewa osiągają wysokość do 10 m[16].
Kolejna roślina, Plerandra stahliana (obecnie zaliczana do rodzaju szeflera), według miejscowych także dostarcza pokarm ptakowi[16].
Zaobserwowano także, jak dwa samce zbierają pokarm na ziemi[16]. Zbierają na ziemi ślimaki (Gastropoda) lub owady (Insecta)[4].
Samce niekiedy odrywają liście i rozrzucają je[16]. Zachowania te i ich zastosowanie nie są do końca poznane i wymagają weryfikacji[16]. Cudowronki te także chętnie odwiedzają sęki drzew i spijają z nich wodę[11].
Status edytuj
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje cudowronkę złotogrzbietą za gatunek narażony na wyginięcie (VU – Vulnerable)[2][17]. Liczebność populacji szacowana jest na zaledwie 450 osobników dorosłych[2][17]. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[17].
Ptak posiada bardzo mały zasięg występowania, ograniczony do dwóch wysepek[17].
Podobnie jak inne cudowronki, ptak ten padł ofiarą człowieka. Dopóty nie były zbytnio dręczone przez miejscowych, dopóki na wyspy nie przybyli biali osadnicy[17][4]. W XIX wieku zapanowała moda na kapelusze damskie z piórami samców oraz na wypchane osobniki[4]. Bogato ozdobione kapelusze informowały o statusie społecznym danej osoby[4]. Moda na rekwizyty z piór cudowronek powoli wymierała, w 1921 roku zakazano odłowu tych ptaków[4]. Podobny los spotkał inne ptaki, takie jak kagu (Rhynochetos jubatus), tragopana rudolicego (Tragopan melanocephalus), azjatyckie dzioborożce (Bucerotidae), faetona czerwonosternego (Phaethon rubricauda) czy hawajskie ptaki z plemienia Drepanidini (hawajki, rodzina łuszczakowate)[18].
Przypisy edytuj
- ↑ Paradisaea decora, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Paradisaea decora, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Paradisaeidae Vigors, 1825 - cudowronki - Birds of paradise (wersja: 2021-04-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. [dostęp 2022-01-25]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Cudowronka tęczowa, [w:] Evzen Kus, Ptaki egzotyczne, Kalliope, 1996, s. 112–113, ISBN 83-85549-64-1 [dostęp 2022-01-26].
- ↑ a b c Cudowronki, [w:] Radosław Ratajszczak, 100 niezwykłych zwierząt świata, Publicat, s. 15, ISBN 83-7341-968-3 [dostęp 2022-01-26] (pol.).
- ↑ a b c d e Goldie's Bird-of-paradise (Paradisaea decora). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2015-10-10]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Bruce M. Beehler, Thane K. Pratt: Birds of New Guinea: Distribution, Taxonomy, and Systematics. 2016. ISBN 978-0-691-16424-3. (ang.).
- ↑ a b c O. Salvin & F.D. Godman. Discovery of a new Bird of Paradise. „Ibis”. ser. 5 vol. 1, s. 131, 1883. (ang.).
- ↑ a b c Clifford B. Frith & Dawn W. Frith. Biometrics of the birds of paradise (Aves: Paradisaeidae): with observations on variation and sexual dimorphism. „Memoirs of the Queensland Museum”. 42 (1), s. 180–181, 1997. (ang.).
- ↑ Goldie’s Bird of Paradise. Australian Museum. [dostęp 2022-01-26]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Goldie's Bird of Paradise, [w:] Phil Gregory, Birds of Paradise and Bowerbirds, 2019, s. 155, 297, 299, ISBN 978-0-691-20214-3 [dostęp 2022-01-26].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.1). [dostęp 2022-01-29]. (ang.).
- ↑ a b c d Martin Irestedt, Knud A Jønsson, Jon Fjeldså, Les Christidis & Per GP Ericson. An unexpectedly long history of sexual selection in birds-of-paradise. „BMC Evolutionary Biology”. 9 (235), 2009. DOI: 10.1186/1471-2148-9-235. (ang.).
- ↑ a b c Paradiseas with small range, [w:] Thane K. Pratt, Bruce M. Beehler, Birds of New Guinea: Second Edition, 2014, s. 238, ISBN 978-0-691-09563-9 [dostęp 2022-01-27].
- ↑ a b c d e f cudowronka złotogrzbieta Paradisaea decora. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2022-01-27]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g M. LeCroy, A. Kulupi & W.S. Peckover. Goldie's Bird of Paradise: display, natural history and traditional relationship of people to the bird. „The Wilson Bulletin”. 92 (3), s. 289–301, 1980. (ang.).
- ↑ a b c d e Species factsheet: Paradisaea decora. BirdLife International. [dostęp 2022-01-26]. (ang.).
- ↑ Feathers have always been used by humans as decoration and status symbols. BirdLife International, 2008. [dostęp 2022-01-26]. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).