Droga wodna Wisła-Odra

Droga wodna Wisła-Odra – szlak żeglugi śródlądowej o długości 294,3 km, łączący Wisłę z Odrą. Prowadzi z Bydgoszczy do Kostrzyna nad Odrą rzekami: Brdą, Kanałem Bydgoskim, Notecią i Wartą.

Brda w centrum Bydgoszczy
Śluza Okole na Kanale Bydgoskim
Kanał Bydgoski w Dolinie Bydgosko-Nakielskiej
Śluza Gromadno na Noteci Leniwej
Noteć w Santoku
Park Narodowy Ujście Warty
Warta w Kostrzynie w okolicy ujścia do Odry

Szlak stanowi fragment drogi wodnej E70, jednej z trzech międzynarodowych dróg wodnych kraju[a]. Stanowi jedyne istniejące w Polsce połączenie wschodniego i zachodniego systemu europejskich dróg wodnych. Prowadzi przez trzy województwa: kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i lubuskie.

Droga Wisła-Odra jako element szlaku E70

edytuj

W 1996 r. w porozumieniu AGN (European Agreement on Main Inland Waterways of International Importance) droga wodna Wisła-Odra została wpisana do sieci europejskiego systemu dróg wodnych jako fragment drogi E70.

Części składowe

edytuj

Droga wodna Wisła-Odra dzieli się na następujące odcinki:

Historia

edytuj
Zobacz też: Historia Kanału Bydgoskiego oraz Transport na drodze wodnej Wisła-Odra w latach 1774–1912

Początkiem drogi wodnej łączącej Wisłę z Odrą była budowa Kanału Bydgoskiego (1773-1774), który był łącznikiem dorzeczy Wisły (Brda) i Odry (Noteć). Kanał dwukrotnie przebudowywano: na początku XIX wieku i w latach 1908–1915. Natomiast pierwsze prace regulacyjne na Noteci Dolnej, których rezultatem były stopnie wodne oraz pogłębione i wyprostowane koryto rzeczne, przeprowadzono w latach 1863–1888[4]. W latach 1891–1898 wykonano regulację Noteci Bystrej na odcinku, między ujściem Gwdy i Drawy. Łącznie na odcinku między Nakłem, a ujściem Drawy wykonano 105 przekopów likwidujących zakola rzeki o promieniu poniżej 180 m skracając bieg Noteci na tej przestrzeni ze 169,8 na 140,1 km[4]. Prace te nie doprowadziły jednak do pełnego uspławnienia rzeki. W czasie kolejnych robót przeprowadzonych w latach 1910–1914 ukończono kanalizację Noteci na długości 140 km. Między Dziembowem, a ujściem Drawy zbudowano 7 stopni wodnych (śluz i jazów), zaś w Bydgoszczy powstał nowy odcinek Kanału Bydgoskiego z dwiema nowymi śluzami o wysokości piętrzenia 7,5 m[5].

Śródlądowy szlak żeglugowy Wisła-Odra konkurował pod względem gospodarczym ze szlakiem morskim przez Gdańsk, przejmując w XIX wieku większość transportu drewna z Rosji i Królestwa Polskiego do Cesarstwa Niemieckiego. Apogeum przewozów towarowych zanotowano w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku[b]. W latach 1903–1907 przez szlak przepływało średnio rocznie 3585 łodzi (berlinek) i parowców, które przewiozły 253 tys. ton towarów oraz 43,2 tys. tratw z 441 tys. ton drewna[6]. Po 1920 r. drogę wodną przegrodziła granica polityczna Polski z Niemcami, co wpłynęło niekorzystnie na wielkość żeglugi towarowej. W całości w granicach Polski droga wodna znalazła się po 1945 r. Znaczenie gospodarcze szlaku zmalało po 1980 r., natomiast od lat 90. XX wieku wzrasta jego znaczenie turystyczne.

Przystanie

edytuj

Najważniejsze przystanie:

Opis szlaku[7]

edytuj

Pierwszym odcinkiem drogi wodnej jest Brda, od ujścia do Wisły w rejonie bydgoskiego toru regatowego do połączenia z Kanałem Bydgoskim w dzielnicy Okole. Na odcinku 8,6 km, od Śluzy Miejskiej do Śluzy Osowa Góra konieczne jest pokonanie na 5 śluzach 25,6 m różnicy poziomu wody. Są to tzw. „schody Brdy”. Na odcinku Śluza Osowa GóraŚluza Józefinki na Kanale Bydgoskim występuje najwyższy poziom wody (tzw. „tredl” 58 m n.p.m.) na całym szlaku. Tutaj droga wodna przecina wododział Wisły i Odry. Na przedmieściach Bydgoszczy z drogą wodną łączy się Kanał Górnonotecki, którym można dotrzeć do Noteci górnej, jeziora Gopło i dalej podróżować Wielką Pętlą Wielkopolski.

Kanałem Bydgoskim dociera się do Nakła, gdzie rozpoczyna się szlak Noteci. Prowadzi ona środkiem Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Brzegi rzeki otaczają łąki, torfowiska oraz skraj Puszczy Noteckiej. Krawędzie doliny otoczone są miejscami pasmami wzgórz moreny czołowej, m.in. w okolicach Santoka.

Od Nakła do Krzyża, na odcinku 137,4 km Noteć jest skanalizowana za pomocą 14 stopni wodnych (jaz i śluza). Przy pomocy śluz statki pokonują spad wynoszący 26,93 m. Jazy składane są na zimę i stawiane na wiosnę, wobec czego nawigacja trwa od połowy kwietnia do połowy grudnia.

W Santoku Noteć kończy swój bieg i odtąd przez 68 km szlak prowadzi rzeką Wartą, aż do ujścia do Odry w Kostrzynie. Końcowy odcinek drogi wodnej przebiega przez Park Narodowy Ujście Warty.

Infrastruktura

edytuj

Na szlaku znajdują się (od Bydgoszczy do Krzyża) 22 śluzy żeglugowe, kilka dużych portów i nabrzeży przeładunkowych m.in. w Bydgoszczy, Nakle, Ujściu, Czarnkowie, Krzyżu, Gorzowie i Kostrzynie oraz wiele przystani pasażerskich m.in. w Bydgoszczy, Santoku, Gorzowie i Kostrzynie.

Śluzy na drodze wodnej Wisła-Odra[8]:

Nr Nazwa Lokalizacja Kilometraż
km
Ciek wodny Spad
m
Długość
m
Szerokość
m
Napęd
1. Śluza Czersko Polskie Bydgoszcz (Brdyujście) 1,4 Brda 4,90 115,0 12,0 elektryczny
2. Śluza Miejska Bydgoszcz Bydgoszcz (Śródmieście) 12,4 Brda 3,13 57,4 9,6 elektryczny
3. Śluza Okole Bydgoszcz (Okole) 14,8 Kanał Bydgoski 7,58 57,4 9,6 elektryczny
4. Śluza Czyżkówko Bydgoszcz (Flisy) 16,0 Kanał Bydgoski 7,52 57,4 9,6 elektryczny
5. Śluza Prądy Bydgoszcz (Prądy) 20,0 Kanał Bydgoski 3,82 57,4 9,6 ręczny
6. Śluza Osowa Góra Bydgoszcz (Osowa Góra) 21,0 Kanał Bydgoski 3,55 57,4 9,6 ręczny
7. Śluza Józefinki Nakło nad Notecią 37,2 Kanał Bydgoski 1,83 57,4 9,6 ręczny
8. Śluza Nakło Wschód Nakło nad Notecią 38,9 Kanał Bydgoski 1,91 57,4 9,6 ręczny
9. Śluza Nakło Zachód Nakło nad Notecią 42,7 Noteć Leniwa 2,72 57,4 9,6 ręczny
10. Śluza Gromadno Gromadno 53,4 Noteć Leniwa 2,08 57,4 9,6 ręczny
11. Śluza Krostkowo z jazem kołowo-iglicowym[9] Krostkowo 68,2 Noteć Leniwa 0,43 57,4 9,6 ręczny
12. Śluza Nowe Nowe 111,8 Noteć Bystra 1,71 57,4 9,6 ręczny
13. Śluza Walkowice Walkowice 117,1 Noteć Bystra 1,84 57,4 9,6 ręczny
14. Śluza Romanowo Romanowo Dolne 122,6 Noteć Bystra 1,59 57,4 9,6 ręczny
15. Śluza Lipica Lipica 128,3 Noteć Bystra 1,69 57,4 9,6 ręczny
16. Śluza Pianówka Pianówka 136,2 Noteć Bystra 2,18 57,4 9,6 ręczny
17. Śluza Mikołajewo Mikołajewo 143,0 Noteć Bystra 1,97 57,4 9,6 ręczny
18. Śluza Rosko Rosko 148,8 Noteć Bystra 1,53 57,4 9,6 ręczny
19. Śluza Wrzeszczyna Wrzeszczyna 155,5 Noteć Bystra 1,55 57,4 9,6 ręczny
20. Śluza Wieleń Wieleń 161,0 Noteć Bystra 1,93 57,4 9,6 ręczny
21. Śluza Drawsko Drawsko 170,9 Noteć Bystra 1,60 57,4 9,6 ręczny
22. Śluza Krzyż Wlkp Krzyż Wielkopolski 176,2 Noteć Bystra 1,85 57,4 9,6 ręczny

Parametry nawigacyjne[10]

edytuj
Nr Nazwa Miasta Szerokość min. szlaku
[m]
Głębokość tranzytowa
[cm]
Prześwit minimalny pod mostami
[m]
Śluzy
1. Brda Bydgoszcz 30 180-200 3,2 2
2. Kanał Bydgoski BydgoszczNakło nad Notecią 28 160-200 3,8 6
3. Noteć skanalizowana Nakło nad NoteciąKrzyż Wielkopolski 25 120-160 3,4 14
4. Noteć swobodnie płynąca Krzyż WielkopolskiSantok 30 120-200 4,0 brak
5. Warta dolna SantokKostrzyn nad Odrą 50 120-300 3,9 brak

Droga wodna Wisła-Odra na środkowym odcinku (Noteć skanalizowana) jest szlakiem żeglugi śródlądowej klasy Ib. Dolna Warta, Noteć odcinek swobodnie płynący, Kanał Bydgoski i Brda mają II klasę.

Stan techniczny w 2009

edytuj

Stan techniczny obiektów hydrotechnicznych (śluz i jazów) i zabudowy regulacyjnej jest stabilny, lecz niezadowalający. Konieczne jest odmulenie odcinka Noteci skanalizowanej, oraz regulacja szlaku żeglownego Noteci swobodnie płynącej i Warty dolnej.

Obecnie istniejący stan techniczny drogi wodnej nie pozwala na prowadzenie żeglugi towarowej na większości jej odcinków[11].

Znaczenie turystyczne

edytuj

Przewozy pasażerskie na drodze wodnej Wisła-Odra prowadzono już w XIX wieku[12]. Znaczenie turystyczne szlaku wzrosło począwszy od lat 90. XX wieku[13]. Niektóre miejscowości rozpoczęły budowę infrastruktury turystycznej dla turystów – wodniaków np. Santok, Nakło nad Notecią, czy Bydgoszcz.

Atutami szlaku są przede wszystkim walory przyrodnicze. Dolina Noteci jest jedną z najlepiej zachowanych bagiennych dolin rzecznych w zachodniej Polsce. Większość Doliny znajduje się w sieci Natura 2000, zaś w zachodnim węźle trasy leży Park Narodowy Ujście Warty. W pobliżu drogi wodnej położone są parki krajobrazowe:

Szlak otaczają duże kompleksy leśne: Puszcza Notecka i Puszcza Bydgoska oraz rezerwaty przyrody. W miejscowościach leżących przy szlaku wodnym atrakcjami są zabytkowe obiekty hydrotechniczne oraz zabytki architektury.

Droga wodna Wisła-Odra jest poza tym połączona z szeregiem dróg wodnych, które służą turystom: Lubuski Szlak Wodny, Wielka Pętla Wielkopolski, Pętla Kujawska, Odra, Warta, Brda, Dolna Wisła.

W 2007 r. marszałkowie sześciu województw leżących nad drogą E-70 podpisali porozumienie o współpracy przy rewitalizacji tej drogi wodnej[14].

Problemy dostosowania drogi Wisła-Odra do wymagań międzynarodowych[11]

edytuj

Droga wodna Wisła–Odra posiada parametry klasy Ib bądź II i nie spełnia wymagań porozumienia AGN przewidującego, że drogi śródlądowe o znaczeniu międzynarodowym powinny mieć parametry co najmniej IV klasy[c].

Uzyskanie tych parametrów jest możliwe w przypadku budowy nowych stopni żeglugowych na Wiśle, Brdzie, Warcie i Noteci, co wiąże się z ogromnymi kosztami i koliduje z wymogami ochrony przyrody (spore fragmenty drogi Odra-Wisła położone są na obszarach Natura 2000). W tej sytuacji przewiduje się konserwację szlaku oraz istniejących urządzeń hydrotechnicznych przy zachowaniu dotychczasowych parametrów. Umożliwi to transport towarowy w śladowej skali oraz rozwój turystyki wodnej.

Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej rozważa zmianę przebiegu drogi wodnej E-70 w Polsce z większym wykorzystaniem Warty, przez Poznań i Włocławek[15].

Zobacz też

edytuj
  1. Obok Odrzańskiej Drogi Wodnej i drogi wodnej Wisły.
  2. Maksymalnie 780 tys. ton w 1906 r.
  3. Dostępne dla statków o ładowności 1500 ton, minimalna głębokość. gwarantowana 2,10 m, szerokość 60 m, śluzy o wymiarach 190 × 12 m, minimalny prześwit pod mostami 5,2 m.

Przypisy

edytuj
  1. a b http://www.polskieszlakiwodne.pl/?link=3&typ=3&szlak=35 Dostęp 2010-01-08.
  2. a b http://www.polskieszlakiwodne.pl/?link=3&typ=3&szlak=34 dostęp 2010-01-08.
  3. http://www.polskieszlakiwodne.pl/?link=3&typ=3&szlak=33 dostęp 2010-01-08.
  4. a b Woźniak-Hlebionek Agnieszka. Kanał Bydgoski, Brda i Noteć w pruskich planach inwestycyjnych w latach 1773–1915. [w:] Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002.
  5. Bartowski Krzysztof: W 231. rocznicę Kanału Bydgoskiego (1774-2005). [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 10. Bydgoszcz 2005.
  6. Winid Walenty: Kanał Bydgoski: Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Popierania Nauki, 1928, s. 98.
  7. Drogi wodne Pętli Wielkopolskiej – prezentacja. rzekanotec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-12)]..
  8. dostęp 2010-01-11.
  9. Maciej Kulesza Unikalna śluza na wodnym szlaku. Drugiej takiej nie znajdziesz [dostęp 2014-07-29].
  10. https://web.archive.org/web/20080512140437/http://www.rzekanotec.pl/content.php?sid=6f0cfc41e833bad95bcce849a809a449&tr=cl&cms_id=86&lang=pl Na podstawie informacji podanych w prezentacji „Drogi wodne Pętli Wielkopolskiej” Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu.
  11. a b http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:AyiJ5ms9Rj4J:www.oce.pg.gda.pl/oce2/eureka/inco/seminar/R%25201_IMwG_P/R1.PPT+droga+wodna+e-70&cd=3&hl=pl&ct=clnk&gl=pl Techniczne, ekonomiczno-społeczne i środowiskowe uwarunkowania aktywizacji dróg wodnych śródlądowych w relacji wschód-zachód (E-70 i E-60). Instytut Morski w Gdańsku. Prezentacja. dostęp 2010-01-11.
  12. Winid Walenty: Kanał Bydgoski: Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Popierania Nauki, 1928.
  13. E-70 Międzynarodowa droga wodna (MDW) – Miniprzewodnik, prezentacja. kanaly.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-14)]..
  14. https://web.archive.org/web/20121028175918/http://www.kujawsko-pomorskie.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=8984&Itemid=258 dostęp 2010-01-11.
  15. Ł.R., Droga wodna E70 może omijać Bydgoszcz [online], portalkujawski.pl [dostęp 2017-07-20] (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj