Droga wodna Wisła-Odra
Droga wodna Wisła-Odra – szlak żeglugi śródlądowej o długości 294,3 km, łączący Wisłę z Odrą. Prowadzi z Bydgoszczy do Kostrzyna nad Odrą rzekami: Brdą, Kanałem Bydgoskim, Notecią i Wartą.
Szlak stanowi fragment drogi wodnej E70, jednej z trzech międzynarodowych dróg wodnych kraju[a]. Stanowi jedyne istniejące w Polsce połączenie wschodniego i zachodniego systemu europejskich dróg wodnych. Prowadzi przez trzy województwa: kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i lubuskie.
Droga Wisła-Odra jako element szlaku E70
edytujW 1996 r. w porozumieniu AGN (European Agreement on Main Inland Waterways of International Importance) droga wodna Wisła-Odra została wpisana do sieci europejskiego systemu dróg wodnych jako fragment drogi E70.
Części składowe
edytujDroga wodna Wisła-Odra dzieli się na następujące odcinki:
- Brda skanalizowana (Bydgoszcz Brdyujście – Bydgoszcz Okole) – 14,4 km[1].
- Kanał Bydgoski (Bydgoszcz Okole – Nakło nad Notecią) – 24,5 km[1].
- Noteć skanalizowana (Nakło nad Notecią – Krzyż Wielkopolski) – 137,1 km[2], Odcinek ten składa się z dwóch części:
- Noteć swobodnie płynąca (Krzyż Wielkopolski – Drezdenko – Santok) – 50,1 km[2].
- Dolna Warta (Santok – Gorzów Wielkopolski – Kostrzyn nad Odrą) – 68,2 km[3].
Historia
edytuj- Zobacz też: Historia Kanału Bydgoskiego oraz Transport na drodze wodnej Wisła-Odra w latach 1774–1912
Początkiem drogi wodnej łączącej Wisłę z Odrą była budowa Kanału Bydgoskiego (1773-1774), który był łącznikiem dorzeczy Wisły (Brda) i Odry (Noteć). Kanał dwukrotnie przebudowywano: na początku XIX wieku i w latach 1908–1915. Natomiast pierwsze prace regulacyjne na Noteci Dolnej, których rezultatem były stopnie wodne oraz pogłębione i wyprostowane koryto rzeczne, przeprowadzono w latach 1863–1888[4]. W latach 1891–1898 wykonano regulację Noteci Bystrej na odcinku, między ujściem Gwdy i Drawy. Łącznie na odcinku między Nakłem, a ujściem Drawy wykonano 105 przekopów likwidujących zakola rzeki o promieniu poniżej 180 m skracając bieg Noteci na tej przestrzeni ze 169,8 na 140,1 km[4]. Prace te nie doprowadziły jednak do pełnego uspławnienia rzeki. W czasie kolejnych robót przeprowadzonych w latach 1910–1914 ukończono kanalizację Noteci na długości 140 km. Między Dziembowem, a ujściem Drawy zbudowano 7 stopni wodnych (śluz i jazów), zaś w Bydgoszczy powstał nowy odcinek Kanału Bydgoskiego z dwiema nowymi śluzami o wysokości piętrzenia 7,5 m[5].
Śródlądowy szlak żeglugowy Wisła-Odra konkurował pod względem gospodarczym ze szlakiem morskim przez Gdańsk, przejmując w XIX wieku większość transportu drewna z Rosji i Królestwa Polskiego do Cesarstwa Niemieckiego. Apogeum przewozów towarowych zanotowano w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku[b]. W latach 1903–1907 przez szlak przepływało średnio rocznie 3585 łodzi (berlinek) i parowców, które przewiozły 253 tys. ton towarów oraz 43,2 tys. tratw z 441 tys. ton drewna[6]. Po 1920 r. drogę wodną przegrodziła granica polityczna Polski z Niemcami, co wpłynęło niekorzystnie na wielkość żeglugi towarowej. W całości w granicach Polski droga wodna znalazła się po 1945 r. Znaczenie gospodarcze szlaku zmalało po 1980 r., natomiast od lat 90. XX wieku wzrasta jego znaczenie turystyczne.
Przystanie
edytujNajważniejsze przystanie:
Pierwszym odcinkiem drogi wodnej jest Brda, od ujścia do Wisły w rejonie bydgoskiego toru regatowego do połączenia z Kanałem Bydgoskim w dzielnicy Okole. Na odcinku 8,6 km, od Śluzy Miejskiej do Śluzy Osowa Góra konieczne jest pokonanie na 5 śluzach 25,6 m różnicy poziomu wody. Są to tzw. „schody Brdy”. Na odcinku Śluza Osowa Góra – Śluza Józefinki na Kanale Bydgoskim występuje najwyższy poziom wody (tzw. „tredl” 58 m n.p.m.) na całym szlaku. Tutaj droga wodna przecina wododział Wisły i Odry. Na przedmieściach Bydgoszczy z drogą wodną łączy się Kanał Górnonotecki, którym można dotrzeć do Noteci górnej, jeziora Gopło i dalej podróżować Wielką Pętlą Wielkopolski.
Kanałem Bydgoskim dociera się do Nakła, gdzie rozpoczyna się szlak Noteci. Prowadzi ona środkiem Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Brzegi rzeki otaczają łąki, torfowiska oraz skraj Puszczy Noteckiej. Krawędzie doliny otoczone są miejscami pasmami wzgórz moreny czołowej, m.in. w okolicach Santoka.
Od Nakła do Krzyża, na odcinku 137,4 km Noteć jest skanalizowana za pomocą 14 stopni wodnych (jaz i śluza). Przy pomocy śluz statki pokonują spad wynoszący 26,93 m. Jazy składane są na zimę i stawiane na wiosnę, wobec czego nawigacja trwa od połowy kwietnia do połowy grudnia.
W Santoku Noteć kończy swój bieg i odtąd przez 68 km szlak prowadzi rzeką Wartą, aż do ujścia do Odry w Kostrzynie. Końcowy odcinek drogi wodnej przebiega przez Park Narodowy Ujście Warty.
Infrastruktura
edytujNa szlaku znajdują się (od Bydgoszczy do Krzyża) 22 śluzy żeglugowe, kilka dużych portów i nabrzeży przeładunkowych m.in. w Bydgoszczy, Nakle, Ujściu, Czarnkowie, Krzyżu, Gorzowie i Kostrzynie oraz wiele przystani pasażerskich m.in. w Bydgoszczy, Santoku, Gorzowie i Kostrzynie.
Śluzy na drodze wodnej Wisła-Odra[8]:
Nr | Nazwa | Lokalizacja | Kilometraż km |
Ciek wodny | Spad m |
Długość m |
Szerokość m |
Napęd |
1. | Śluza Czersko Polskie | Bydgoszcz (Brdyujście) | 1,4 | Brda | 4,90 | 115,0 | 12,0 | elektryczny |
2. | Śluza Miejska Bydgoszcz | Bydgoszcz (Śródmieście) | 12,4 | Brda | 3,13 | 57,4 | 9,6 | elektryczny |
3. | Śluza Okole | Bydgoszcz (Okole) | 14,8 | Kanał Bydgoski | 7,58 | 57,4 | 9,6 | elektryczny |
4. | Śluza Czyżkówko | Bydgoszcz (Flisy) | 16,0 | Kanał Bydgoski | 7,52 | 57,4 | 9,6 | elektryczny |
5. | Śluza Prądy | Bydgoszcz (Prądy) | 20,0 | Kanał Bydgoski | 3,82 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
6. | Śluza Osowa Góra | Bydgoszcz (Osowa Góra) | 21,0 | Kanał Bydgoski | 3,55 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
7. | Śluza Józefinki | Nakło nad Notecią | 37,2 | Kanał Bydgoski | 1,83 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
8. | Śluza Nakło Wschód | Nakło nad Notecią | 38,9 | Kanał Bydgoski | 1,91 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
9. | Śluza Nakło Zachód | Nakło nad Notecią | 42,7 | Noteć Leniwa | 2,72 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
10. | Śluza Gromadno | Gromadno | 53,4 | Noteć Leniwa | 2,08 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
11. | Śluza Krostkowo z jazem kołowo-iglicowym[9] | Krostkowo | 68,2 | Noteć Leniwa | 0,43 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
12. | Śluza Nowe | Nowe | 111,8 | Noteć Bystra | 1,71 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
13. | Śluza Walkowice | Walkowice | 117,1 | Noteć Bystra | 1,84 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
14. | Śluza Romanowo | Romanowo Dolne | 122,6 | Noteć Bystra | 1,59 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
15. | Śluza Lipica | Lipica | 128,3 | Noteć Bystra | 1,69 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
16. | Śluza Pianówka | Pianówka | 136,2 | Noteć Bystra | 2,18 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
17. | Śluza Mikołajewo | Mikołajewo | 143,0 | Noteć Bystra | 1,97 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
18. | Śluza Rosko | Rosko | 148,8 | Noteć Bystra | 1,53 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
19. | Śluza Wrzeszczyna | Wrzeszczyna | 155,5 | Noteć Bystra | 1,55 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
20. | Śluza Wieleń | Wieleń | 161,0 | Noteć Bystra | 1,93 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
21. | Śluza Drawsko | Drawsko | 170,9 | Noteć Bystra | 1,60 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
22. | Śluza Krzyż Wlkp | Krzyż Wielkopolski | 176,2 | Noteć Bystra | 1,85 | 57,4 | 9,6 | ręczny |
Nr | Nazwa | Miasta | Szerokość min. szlaku [m] |
Głębokość tranzytowa [cm] |
Prześwit minimalny pod mostami [m] |
Śluzy |
1. | Brda | Bydgoszcz | 30 | 180-200 | 3,2 | 2 |
2. | Kanał Bydgoski | Bydgoszcz – Nakło nad Notecią | 28 | 160-200 | 3,8 | 6 |
3. | Noteć skanalizowana | Nakło nad Notecią – Krzyż Wielkopolski | 25 | 120-160 | 3,4 | 14 |
4. | Noteć swobodnie płynąca | Krzyż Wielkopolski – Santok | 30 | 120-200 | 4,0 | brak |
5. | Warta dolna | Santok – Kostrzyn nad Odrą | 50 | 120-300 | 3,9 | brak |
Droga wodna Wisła-Odra na środkowym odcinku (Noteć skanalizowana) jest szlakiem żeglugi śródlądowej klasy Ib. Dolna Warta, Noteć odcinek swobodnie płynący, Kanał Bydgoski i Brda mają II klasę.
Stan techniczny w 2009
edytujStan techniczny obiektów hydrotechnicznych (śluz i jazów) i zabudowy regulacyjnej jest stabilny, lecz niezadowalający. Konieczne jest odmulenie odcinka Noteci skanalizowanej, oraz regulacja szlaku żeglownego Noteci swobodnie płynącej i Warty dolnej.
Obecnie istniejący stan techniczny drogi wodnej nie pozwala na prowadzenie żeglugi towarowej na większości jej odcinków[11].
Znaczenie turystyczne
edytujPrzewozy pasażerskie na drodze wodnej Wisła-Odra prowadzono już w XIX wieku[12]. Znaczenie turystyczne szlaku wzrosło począwszy od lat 90. XX wieku[13]. Niektóre miejscowości rozpoczęły budowę infrastruktury turystycznej dla turystów – wodniaków np. Santok, Nakło nad Notecią, czy Bydgoszcz.
Atutami szlaku są przede wszystkim walory przyrodnicze. Dolina Noteci jest jedną z najlepiej zachowanych bagiennych dolin rzecznych w zachodniej Polsce. Większość Doliny znajduje się w sieci Natura 2000, zaś w zachodnim węźle trasy leży Park Narodowy Ujście Warty. W pobliżu drogi wodnej położone są parki krajobrazowe:
- Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy,
- Drawieński Park Krajobrazowy,
- Krajeński Park Krajobrazowy,
- Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły.
Szlak otaczają duże kompleksy leśne: Puszcza Notecka i Puszcza Bydgoska oraz rezerwaty przyrody. W miejscowościach leżących przy szlaku wodnym atrakcjami są zabytkowe obiekty hydrotechniczne oraz zabytki architektury.
Droga wodna Wisła-Odra jest poza tym połączona z szeregiem dróg wodnych, które służą turystom: Lubuski Szlak Wodny, Wielka Pętla Wielkopolski, Pętla Kujawska, Odra, Warta, Brda, Dolna Wisła.
W 2007 r. marszałkowie sześciu województw leżących nad drogą E-70 podpisali porozumienie o współpracy przy rewitalizacji tej drogi wodnej[14].
Droga wodna Wisła–Odra posiada parametry klasy Ib bądź II i nie spełnia wymagań porozumienia AGN przewidującego, że drogi śródlądowe o znaczeniu międzynarodowym powinny mieć parametry co najmniej IV klasy[c].
Uzyskanie tych parametrów jest możliwe w przypadku budowy nowych stopni żeglugowych na Wiśle, Brdzie, Warcie i Noteci, co wiąże się z ogromnymi kosztami i koliduje z wymogami ochrony przyrody (spore fragmenty drogi Odra-Wisła położone są na obszarach Natura 2000). W tej sytuacji przewiduje się konserwację szlaku oraz istniejących urządzeń hydrotechnicznych przy zachowaniu dotychczasowych parametrów. Umożliwi to transport towarowy w śladowej skali oraz rozwój turystyki wodnej.
Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej rozważa zmianę przebiegu drogi wodnej E-70 w Polsce z większym wykorzystaniem Warty, przez Poznań i Włocławek[15].
Zobacz też
edytujUwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b http://www.polskieszlakiwodne.pl/?link=3&typ=3&szlak=35 Dostęp 2010-01-08.
- ↑ a b http://www.polskieszlakiwodne.pl/?link=3&typ=3&szlak=34 dostęp 2010-01-08.
- ↑ http://www.polskieszlakiwodne.pl/?link=3&typ=3&szlak=33 dostęp 2010-01-08.
- ↑ a b Woźniak-Hlebionek Agnieszka. Kanał Bydgoski, Brda i Noteć w pruskich planach inwestycyjnych w latach 1773–1915. [w:] Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002.
- ↑ Bartowski Krzysztof: W 231. rocznicę Kanału Bydgoskiego (1774-2005). [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 10. Bydgoszcz 2005.
- ↑ Winid Walenty: Kanał Bydgoski: Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Popierania Nauki, 1928, s. 98.
- ↑ Drogi wodne Pętli Wielkopolskiej – prezentacja. rzekanotec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-12)]..
- ↑ dostęp 2010-01-11.
- ↑ Maciej Kulesza Unikalna śluza na wodnym szlaku. Drugiej takiej nie znajdziesz [dostęp 2014-07-29].
- ↑ https://web.archive.org/web/20080512140437/http://www.rzekanotec.pl/content.php?sid=6f0cfc41e833bad95bcce849a809a449&tr=cl&cms_id=86&lang=pl Na podstawie informacji podanych w prezentacji „Drogi wodne Pętli Wielkopolskiej” Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu.
- ↑ a b http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:AyiJ5ms9Rj4J:www.oce.pg.gda.pl/oce2/eureka/inco/seminar/R%25201_IMwG_P/R1.PPT+droga+wodna+e-70&cd=3&hl=pl&ct=clnk&gl=pl Techniczne, ekonomiczno-społeczne i środowiskowe uwarunkowania aktywizacji dróg wodnych śródlądowych w relacji wschód-zachód (E-70 i E-60). Instytut Morski w Gdańsku. Prezentacja. dostęp 2010-01-11.
- ↑ Winid Walenty: Kanał Bydgoski: Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Popierania Nauki, 1928.
- ↑ E-70 Międzynarodowa droga wodna (MDW) – Miniprzewodnik, prezentacja. kanaly.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-14)]..
- ↑ https://web.archive.org/web/20121028175918/http://www.kujawsko-pomorskie.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=8984&Itemid=258 dostęp 2010-01-11.
- ↑ Ł.R., Droga wodna E70 może omijać Bydgoszcz [online], portalkujawski.pl [dostęp 2017-07-20] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Badtke Marek: Kanał Bydgoski: Bydgoszcz, 2006
- Bartowski Krzysztof: W 231. rocznicę Kanału Bydgoskiego (1774-2005). [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 10. Bydgoszcz 2005
- Mrozek Zdzisław. Przez śluzy Kanału Bydgoskiego. [w:] Kalendarz Bydgoski 1995
- Słowiński Mirosław, Nadolny Grzegorz: Wielka Pętla Wielkopolski. Warta – Noteć – Gopło – Warta. Przewodnik nie tylko dla wodniaków. Wydawnictwo: Satchwell Warszawa, 2007 r.
- Winid Walenty: Kanał Bydgoski: Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Popierania Nauki, 1928
- Woźniak-Hlebionek Agnieszka. Kanał Bydgoski, Brda i Noteć w pruskich planach inwestycyjnych w latach 1773–1915. [w:] Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002
- Program Rewitalizacji i Rozwoju Bydgoskiego Węzła Wodnego na stronie Miejskiej Pracowni Urbanistycznej w Bydgoszczy
- Drogi wodne Pętli Wielkopolskiej – prezentacja. rzekanotec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-12)].
- Pętla Wielkopolska cz. 1 (Kostrzyn nad Odrą – Santok)
- Pętla Wielkopolska cz. 2 (Santok – Nakło nad Notecią)
- Pętla Wielkopolska cz. 3 (Nakło nad Notecią – Konin Morzysław)
- Na drodze wodnej E-70 cz.1 (Kostrzyn nad Odrą – Santok)
- Na drodze wodnej E-70 cz.2 (Santok – Nakło nad Notecią)
- Marek Beer. Międzynarodowa Droga Wodna E-70 Prezentacja Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego
- Mapa Międzynarodowej Drogi Wodnej E-70 na obszarze Polski. kanaly.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-19)].
- Techniczne, ekonomiczno-społeczne i środowiskowe uwarunkowania aktywizacji dróg wodnych śródlądowych w relacji wschód-zachód (E-70 i E-60). Instytut Morski w Gdańsku. Prezentacja
- Międzynarodowa Droga Wodna E-70
- Rewitalizacja drogi wodnej Wisła-Odra szansą dla gospodarki regionu. T. I. Praca pod red. Zygmunta Babińskiego. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Instytut Geografii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008
- Zasoby przyrodnicze i kulturowe drogi wodnej Wisła-Odra. Praca pod red. Danuty Szumińskiej. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Instytut Geografii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008
- Rewitalizacja drogi wodnej Wisła-Odra szansą dla gospodarki regionu. T. III. Praca pod red. Zygmunta Babińskiego. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Instytut Geografii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2009