Wikipedia

Dzwonek (roślina)

rodzaj roślin

Dzwonek (Campanula) – rodzaj roślin z rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae). Obejmuje około 400 gatunków[5] (według The Plant List zweryfikowanych jest 440 gatunków[6]). Rośliny te występują w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej oraz na obszarach górskich w strefie międzyzwrotnikowej. Centrum zróżnicowania gatunkowego stanowi basen Morza Śródziemnego[5]. W Polsce rodzaj reprezentowany jest przez 19 gatunków rodzimych i zadomowionych obcych[7].

Dzwonek
Ilustracja
Morfologia (dzwonek boloński)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

dzwonkowate

Rodzaj

dzwonek

Nazwa systematyczna
Campanula L.
Sp. Pl. 163. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Campanula latifolia L.[3]

Synonimy
  • Neocodon Kolakovsky & Serdyukova[4]
Multimedia w Wikimedia Commons
Dzwonek drobny
Dzwonek alpejski
Dzwonek szerokolistny
Dzwonek sarmacki
Dzwonek rapunkuł

Bardzo liczne gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako ozdobne, głównie rabatowe i w ogrodach skalnych[8]. Najbardziej popularnym, ozdobnym gatunkiem, o wielu odmianach uprawnych jest dzwonek brzoskwiniolistny C. persicifolia[5]. Dzwonek ogrodowy C. medium jest gatunkiem charakterystycznym dla tradycyjnych ogrodów. Jako ozdobne sadzone są także: dzwonek karpacki C. carpatica, skupiony C. glomerata i szereg gatunków karłowych stosowanych w ogrodach skalnych[9]. Dzwonek piramidalny C. pyramidalis ma kwiatostany o długości 1,5 m[5], a w odpowiednich warunkach roślina osiągać może nawet do 5 m wysokości[8]. Dawniej rośliną warzywną był dzwonek rapunkuł C. rapunculus, ale klony uprawne o silnie rozwiniętym, spichrzowym korzeniu po zaniechaniu upraw zniknęły w latach 20. XIX wieku. W Grecji jadane są liście C. versicolor. Dzwonek alpejski C. alpina i C. carnica wchodzą w skład mieszanki ziołowej, z której powstaje likier Chartreuse[5].

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Rośliny te występują w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej oraz na obszarach górskich w strefie międzyzwrotnikowej[5]. Na południe zasięg rodzaju sięga północnego Meksyku, wschodniej Afryki równikowej (Tanzanii, Kenii) oraz południowo-wschodniej Azji (Tajlandia, Wietnam)[10][9]. Centrum zróżnicowania gatunkowego stanowi basen Morza Śródziemnego – w Europie rosną 144 gatunki, a w Turcji – 95[5]. W Polsce rodzaj reprezentowany jest przez 19 gatunków rodzimych i zadomowionych obcych, szereg kolejnych jest uorawianych[7].

Gatunki flory Polski[7]

Morfologia edytuj

Pokrój
Wszystkie należące tu gatunki to rośliny zielne, głównie byliny, ale są też nieliczne gatunki jednoroczne i dwuletnie[12]. Mają zwykle długie kłącze albo skróconą, zgrubiałą szyję korzeniową i mniej lub bardziej mięsiste korzenie[4]. Osiągają zwykle do 2 m wysokości, rzadko więcej[8].
Liście
Wyrastają skrętoległe i są niepodzielone[8]. U części roślin dolne liście tworzą przyziemną rozetę liściową[4].
Kwiaty
Pojedyncze na szczycie łodygi[4] lub zebrane w luźne lub gęste wierzchotki[13] tworzące podobne do kłosa, grona lub główek kwiatostany złożone[4][13][8]. Kielich składa się z 5 zrośniętych i trwałych działek, zwykle wąskich i zaostrzonych[8]. Między działkami brzeg kielicha czasem jest uszkowato rozrośnięty i w dół odgięty[13]. Korona powstaje w wyniku zrośnięcia 5 płatków i ma kształt dzwonkowaty, lejkowaty, kubeczkowaty lub miseczkowaty. W górnej części wolne końce płatków rozcięte są zwykle nie bardziej niż do 2/3 długości korony[13]. Pręcików jest 5. Ich nitki są wolne, rzadko zrośnięte, w dole spłaszczone i orzęsione[13], czasem nieco rozdęte w celu gromadzenia nektaru[8]. Pylniki są równowąskie i zwykle dłuższe od nitek[13]. Zalążnia jest dolna, zwykle 5-krotna, czasem dwu- lub trzykrotna[13][8], obrośnięta i zrośnięta z dnem kwiatowym[13]. Szyjka słupka zwieńczona jest taką liczbą znamion, ile jest owocolistków, na szczycie znamiona są zwinięte[13][8].
Owoce
Torebki z licznymi, drobnymi nasionami, otwierające się bocznymi porami lub klapami u dołu (przez dno kwiatowe). Trwałe działki kielicha zachowują się wokół zwykle spłaszczonego szczytu torebki[13].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj w obrębie rodziny dzwonkowatych Campanulaceae klasyfikowany jest do podrodziny Campanuloideae[14].

Wykaz gatunków[6]

Nazwy polskie według[15][7]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
  4. ↑ a b c d e Deyuan Hong, Thomas G. Lammers & Laura L. Klein: Campanula Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-07-10].
  5. ↑ a b c d e f g David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 686, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b Campanula. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-07-03].
  7. ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 47-48, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 324. ISBN 0-333-74890-5.
  9. ↑ a b K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VIII. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 44. ISBN 978-3-540-31050-1.
  10. ↑ a b Campanula L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-13].
  11. ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
  12. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  13. ↑ a b c d e f g h i j Bogumił Pawłowski, Jasiewicz Adam (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XII. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 53-54.
  14. ↑ Genus: Campanula L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-07-10].
  15. ↑ Nazwy polskie według: Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 45-46. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dzwonek_(roślina)&oldid=72985579”