Goryń (województwo mazowieckie)
Goryń – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jastrzębia[6][7]. Ma status sołectwa[8].
| wieś | |
 Pomnik na zbiorowej mogile radzieckich jeńców wojennych na goryńskim cmentarzu. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
140[2] m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
48 |
| Kod pocztowy |
26-631[5] |
| Tablice rejestracyjne |
WRA |
| SIMC |
0624232[6] |
Położenie na mapie gminy Jastrzębia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu radomskiego  | |
 51°32′27″N 21°16′15″E/51,540833 21,270833[1]
| |
Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[9].
Położenie geograficzne i układ przestrzenny
edytujGoryń jest położony na Równinie Kozienickiej w pobliżu Równiny Radomskiej. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie Puszczy Kozienickiej i utworzonego na jej terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Leży nad Radomką, lecz zabudowania położone najbliżej rzeki są od niej oddalone o około 400 metrów na północny zachód. Przez wieś płynie również bezimienny dopływ Radomki, mający źródła w Woli Goryńskiej, na którym założono stawy[2]. W Goryniu odkryto złoża węgla brunatnego, które jednak nie są eksploatowane[10].
Wieś rozciąga się wzdłuż drogi wiodącej po łuku z Woli Goryńskiej do Ignacówki Bobrowskiej. Można rozróżnić główną część wsi oraz Kolonię Goryń położoną na północny wschód od skrzyżowania głównej drogi z drogą wiodącą do Mąkos Starych. Przed II wojną światową niewielka część zabudowań wsi leżała nad samą rzeką[2].
Prywatna wieś szlachecka, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego[11]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.
Historia Gorynia
edytujNajstarsze ślady osadnictwa w okolicy (cmentarzysko) pochodzą z okresu neolitu[potrzebny przypis][12].
Goryń istniał już w XII wieku[13] Pierwsze wzmianki dotyczące tutejszego kościoła i parafii dotyczą XV wieku. W tym czasie właścicielami wsi byli Goryńscy herbu Ogończyk. W czasach reformacji nieznani z nazwiska właściciele Gorynia przeszli na kalwinizm, lecz ich spadkobiercy byli katolikami[14]. W 1699 właścicielem Gorynia był Piotr Boglewski. W 1701 r. rozpoczął się trwający do lat trzydziestych XIX w. spór graniczny z Jastrzębią na tle zmiennego przebiegu granicznej Radomki[15]. Pod koniec XVIII wieku był własnością Puławskich[16].
Znajdujący się w Goryniu kościół wzniesiono w latach 1840–1843 r. W latach czterdziestych XIX wieku powstała, nie pierwsza zapewne w historii wsi, karczma. W tym czasie właścicielem Gorynia był Andrzej Deskur i jego żona Helena, po nich jego bratanek Stanisław i jego żona Klementyna[14]. Właścicielem Gorynia w XIX w. był także Karol Gordon de Huntley[16].
Na miejscowym cmentarzu umieszczony jest pomnik ku czci około 700 jeńców radzieckich, pomordowanych przez Niemców w istniejącym w okolicy w czasie wojny obozie pracy[17].
Ważniejsze obiekty i turystyka
edytuj
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Goryniu z pierwszej połowy XIX wieku Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[18] nr rej.:488 z 23.03.1957 r.- Stary kościół rzymskokatolicki - obecnie nie istnieje
- Cmentarz z pomnikiem jeńców radzieckich
Przez Goryń przebiega czerwony szlak rowerowy prowadzący z Bartodziej do Czarnolasu[19].
Transport i komunikacja
edytujPrzez Goryń przebiegają jedynie drogi o klasie niższej niż droga wojewódzka. Od 1934 r. w pobliżu wsi przebiega linia kolejowa łącząca Warszawę z Radomiem - stacja Bartodzieje[20].
Miejscowość jest obsługiwana w zakresie komunikacji autobusowej przez przedsiębiorstwa MPK Radom oraz PPKS Radom.
Edukacja i ochrona zdrowia
edytujWe wsi nie ma szkoły podstawowej — najbliższe znajdują się w Woli Goryńskiej i Mąkosach Starych, a przedszkole — w Jastrzębi[10]. Najbliższa biblioteka publiczna mieści się w Mąkosach Starych, a ośrodki zdrowia — w Jastrzębi i Bartodziejach[10].
Religie
edytujKatolicyzm
edytujDane dotyczące pierwszego kościoła w Goryniu, a także miejscowej parafii nie są precyzyjne. O istnieniu parafii w Goryniu wspomina Jan Długosz w swych Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis. Istnieją także informacje, jakoby pierwszy tutejszy kościół powstał na początku XV wieku. Był wykonany z drewna modrzewiowego i został rozebrany podczas budowy nowego kościoła w latach 1840–1843[14]. Nowy kościół, pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, istnieje do dziś i jest kościołem parafialnym w dekanacie jedlińskim.
Protestantyzm
edytujMiejscowy kościół przez 40 lat w okresie reformacji był zborem kalwińskim, z czego wniosek, że przynajmniej ówcześni właściciele Gorynia należeli do tego wyznania[14].
Judaizm
edytujŻydzi osiedlali się w Goryniu, lecz byli stosunkowo nieliczni[16]. Najbliższe gminy wyznaniowe, do których mogli należeć znajdowały się w Radomiu, Głowaczowie i Białobrzegach.
Demografia
edytuj- W 1827 r. - 283 mieszkańców[16]
- W 1881 r. - 488 mieszkańców z czego 10 Żydów[16]
- Obecnie - 1318 mieszkańców[potrzebny przypis]
W Goryniu urodził się:
- Antoni Wieczorkiewicz - oficer WP podejrzewany o zamach na Warszawską Cytadelę w 1923.
- Józef Kobiałko ps. Franciszek, Kazimierz, Walek (ur. 20 października 1884, zm. listopad 1941 w KL Auschwitz) – działacz socjalistyczny i niepodległościowy. Członek Organizacji Bojowej PPS, zastępca senatora wybrany w 1935 roku w województwie lubelskim[21], kawaler Orderu Virtuti Militari.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 35081
- ↑ a b c Mapa WIG Białobrzegi
- ↑ Wieś Goryń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2025-02-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2025-02-11].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 325 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ a b c Strategia rozwiązywania problemów gminy Jastrzębia
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
- ↑ Kazimierz Mróz w Jastrzębia s. 11 przywołuje, omawiając przeszłość Jastrzębi, pracę poświęconą badaniom archeologicznym doliny Radomki z lat 1902-1903 prowadzonym przez Mariana Wawrzenieckiego i Szczęsnego Jastrzębowskiego. Być może tam potwierdzenie tych danych? W okolicach Gorynia w 1968 r. prace archeologiczne prowadzili naukowcy z Muzeum Regionalnego w Radomiu, lecz gdzie opublikowali rezultaty?
- ↑ zob. Jerzy Jędrzejewicz Radom. Szkice z dziejów miasta s. 92, a także Kodeks dyplomatyczny Małopolski t. 1 1178-1386 s. 5
- ↑ a b c d zob. Dekanat radomski
- ↑ zob. Kazimierz Mróz op. cit. s. 32-33
- ↑ a b c d e zob. Słownik geograficzny
- ↑ zob. Nasza wieś Bartodzieje
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo mazowieckie. [dostęp 2010-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-04)].
- ↑ Informacja Turystyczna: Strona internetowa radomskiej informacji turystycznej. [dostęp 2010-03-05].
- ↑ zob. informacje o linii kolejowej nr 8 na stronie [1]
- ↑ Album-skorowidz Senatu i Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejmu Śląskiego. Kadencja 1935/1940, 1936, s. 199.
Bibliografia
edytuj- Jan Wiśniewski Dekanat Radomski Wydawnictwo Jana Kantego Trzebińskiego Radom 1911 s. 44-47 (Reprint Wydawnictwo Jedność Kielce 2000) - dostępna poprzez radomską bibliotekę cyfrową - [2]
- Kazimierz Mróz Jastrzębia. Wieś powiatu radomskiego Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach Warszawa 1935 - dostępna poprzez radomską bibliotekę cyfrową - [3]
- Marian Wawrzeniecki i Szczęsny Jastrzębowski Poszukiwania archeologiczne w Królestwie Polskiem w sierpniu 1902 roku Akademia Umiejętności Kraków 1904
- Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Jędrzejewicza Radom. Szkice z dziejów miasta Wydawnictwo „Arkady” Warszawa 1961
- Franciszek Piekosiński Kodeks dyplomatyczny Małopolski t. 1 1178-1386 Akademia Umiejętności Kraków 1876 dostępna poprzez Cyfrową Bibliotekę Narodową Polona - [4]
- Mapa WIG Białobrzegi Pas 42 Słup 32 Warszawa 1937
- Strategia rozwiązywania problemów gminy Jastrzębia na lata 2007-2009 Jastrzębia 2007 [5]
- Nasza wieś Bartodzieje nr 1/2009 (III) dostępna poprzez stronę wsi Bartodzieje [6]
Linki zewnętrzne
edytuj- Goryń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 728.