Głowaczów

wieś w województwie mazowieckim
(Przekierowano z Głowaczów (województwo mazowieckie))
Ten artykuł dotyczy wsi w województwie mazowieckim. Zobacz też: Głowaczów w województwie dolnośląskim.

Głowaczów – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Głowaczów[4][5]. Siedziba gminy Głowaczów. Dawniej miasto[6].

Artykuł 51°37′27″N 21°19′2″E
- błąd 38 m
WD 51°37'0.1"N, 21°19'0.1"E, 51°39'N, 21°16'E
- błąd 14 m
Odległość 882 m
Głowaczów
— wieś —
Ilustracja
Kościół św. Wawrzyńca w Głowaczowie
Państwo  Polska
Województwo  mazowieckie
Powiat kozienicki
Gmina Głowaczów
Liczba ludności (2011) 845[1][2]
Strefa numeracyjna 48
Kod pocztowy 26-903[3]
Tablice rejestracyjne WKZ
SIMC 0619366[4]
Położenie na mapie gminy Głowaczów
Mapa lokalizacyjna gminy Głowaczów
Głowaczów
Głowaczów
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Głowaczów
Głowaczów
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa lokalizacyjna województwa mazowieckiego
Głowaczów
Głowaczów
Położenie na mapie powiatu kozienickiego
Mapa lokalizacyjna powiatu kozienickiego
Głowaczów
Głowaczów
Ziemia51°37′27″N 21°19′02″E/51,624167 21,317222
Commons Multimedia w Wikimedia Commons

Głowaczów znajduje się na Mazowszu na terenie historycznego Zapilicza. Uzyskał lokację miejską od założenia w 1445 roku[6], zdegradowany w 1869 roku[7]. Do 1949 roku siedziba gminy Mariampol. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

PołożenieEdytuj

Miejscowość leży nad rzeką Radomką[6][8] na trasie między Warką a Kozienicami, otoczona Puszczą Kozienicką i Puszczą Stromecką. Krzyżuje się tu droga krajowa nr 48 z drogą wojewódzką 730. Przez Głowaczów przebiega pieszy   szlak im. Witaliusza Demczuka. Głowaczewo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[9].

HistoriaEdytuj

Na początku XX w. prowadzone były prace archeologiczne m.in. „Na Trawce” koło młyna, które ujawniły pozostałości po pogańskim cmentarzysku (kultura Przeworska) z I i II w. p.n.e.

Miasto Głowaczów zostało założone w 1445 przez Sędziwoja „Głowacza” Leżeńskiego[6] herbu Nałęcz, na gruntach wsi Leżenice, za zezwoleniem księcia mazowieckiego Bolesława, na prawie chełmińskim. Wraz z miastem powstał kościół i parafia rzymskokatolicka[10]. Głowaczów był ośrodkiem garncarstwa, w którym wywarzane były przede wszystkim siwaki[11]. Mieszkańcy zajmowali się również handlem i tkactwem[6].

Kolejnymi dziedzicami Głowaczowa byli Leżeńscy, Wieszczyńscy i Boscy[6] wraz z rodziną Ostrorogów[12][13].

W 1576 roku w Głowaczowie przebywał król Stefan Batory, który zatrzymał się w mieście jadąc do Radomia by potwierdzić przywileje dla szlachty[14].

Głowaczów utracił prawa miejskie w 1869 roku[15]. Kiedy przestał być miastem został przyłączony do Gminy Lipa[16].

W drugiej połowie XVII w. w Głowaczowie zaczęli osiedlać się Żydzi[17], a w następnym stuleciu powstała samodzielna gmina wyznaniowa[18]. W 1827 w 64 domach mieszkało 490 ludzi, w 1861 w 98 domach 3934 (z czego 396 Żydów), zaś pod koniec tamtego stulecia w 121 domach 1424 mieszkańców[potrzebny przypis]. W bitwie pod Lipą koło Głowaczowa 15 lutego 1864 poniósł klęskę oddział powstańczy „Dzieci Warszawy” pod dowództwem por. Pawła Gąsowskiego[19]. W 1899 r. powstała synagoga, wcześniej istniał już żydowski cmentarz[potrzebny przypis]. W 1921 r. było 2271 mieszkańców[20].

We wrześniu 1939 toczyły się tu walki oddziałów osłaniających wycofującą się za Wisłę armię „Prusy”. 10 września 1939 roku odbyła się Bitwa o Głowaczów, w której walczyła 13 Kresowa Dywizja Piechoty wspomagana przez 1 Batalion Czołgów Lekkich[21]. Podczas bitwy zniszczono przynajmniej dwa niemieckie czołgi, a w rezultacie walk Niemcy wycofali się za Radomkę[21][22]. Głowaczów został poważnie zniszczony podczas kampanii wrześniowej[23]. Pewną ilość Żydów z Głowaczowa wywieziono do obozów pracy w dystrykcie lubelskim w 1940 r[24]. Wiosną 1940 mieszkańcy Głowaczowa, a więc i Żydzi, zostali wysiedleni w związku z budową poligonu lotniczego w okolicy. Żydów przeniesiono na nieużytki między Jasieńcem a Mariampolem, gdzie żyli w prowizorycznych budach z dykty, blachy itp.[25]. Rozlokowanie przesiedleńców odbyło się przy udziale i wedle wskazań Naczelnej Rady Starszych z Radomia[26]. W drugiej połowie sierpnia 1942 r. Żydów z Głowaczowa przeniesiono do getta w Kozienicach[27], skąd zostali później wywiezieni do Treblinki, gdzie ich wymordowano[potrzebny przypis].

W 1949 została utworzona Gmina Głowaczów z siedzibą w Głowaczowie[28]. Wcześniej Głowaczów był siedzibą Gminy Mariampol[29][30].

ReligiaEdytuj

Od 1390 roku w Leżenicach istniał pierwotny drewniany kościół wraz z parafią, wybudowany staraniem Jana „Głowacza” Leżeńskiego. W 1445 r., gdy powstało miasto, powstała jako druga parafia Głowaczów oraz kościół pw. św. Wawrzyńca. Parafia Leżenice przetrwała do 1621 roku w dekanacie zwoleńskim. Obydwa kościoły zostały zniszczone przez Szwedów. W roku 1675 został wybudowany nowy kościół, ufundowany przez biskupa Tomasza Leżeńskiego. Świątynia ta przetrwała do 1944 r., kiedy to została wysadzona w powietrze przez Niemców[31].

Obecny kościół został wybudowany w latach 1956–1966 według projektu Władysława Pieńkowskiego. Świątynia jest przejawem szukania stylu narodowego w architekturze. Budowniczym kościoła był ks. Stanisław Sikorski[31].

Obecny cmentarz parafialny w Głowaczowie pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku[32].

Parafia św. Wawrzyńca jest siedzibą dekanatu głowaczowskiego, należącego do diecezji radomskiej[33].

ZabytkiEdytuj

Do rejestru zabytków nieruchomych wpisany jest parafialny cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część, z nagrobkami) 1 poł. XIX, nr rej.: A-1243 z 6.05.2014[34].

Znane osoby powiązane z GłowaczowemEdytuj

Ważniejsze obiektyEdytuj

OświataEdytuj

Dokumenty wymieniają szkołę elementarną działającą w Głowaczowie w roku 1827[40].

Obecnie na terenie Głowaczowa działają[41]:

  • Publiczna Szkoła Podstawowa w Głowaczowie im. Tadeusza Kościuszki
  • Niepubliczne Liceum dla dorosłych w Głowaczowie

Wcześniej istniało Publiczne Gimnazjum w Głowaczowie im. Jana Pawła II.

SportEdytuj

Na terenie Głowaczowa działają[42]:

  • KS Legion Głowaczów (Klub Sportowy Legion Głowaczów)[43] – klub piłkarski z siedzibą w Głowaczowie, założony w 1954[43] roku z inicjatywy mieszkańca Głowaczowa – Euzebiusza Małaśnickiego, który był jego zawodnikiem. Legion obecnie jest klubem tylko piłkarskim, jednak w przeszłości istniało wiele sekcji min. szermierka. Najwyższą ligą w jakiej znajdował się klub to klasa okręgowa,[44]
  • UKS Jastrząb Głowaczów – klub piłkarski założony w 2000 roku, przez Krzysztofa Wolskiego, trenera i jednocześnie prezesa klubu[45]. Do największych sukcesów klubu należą: zajęcie 7 miejsca w finale krajowym Turnieju Marka Wielgusa w 2003 roku oraz zajęcie 2 miejsca w półfinale krajowym w 2004 roku. Wychowankiem UKS Jastrząb Głowaczów jest reprezentant Polski Rafał Wolski[45].

Galeria zdjęćEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Wieś Głowaczów w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2020-06-13] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-03-22].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 313 [dostęp 2020-12-22] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ a b c d e f Oskar Kolberg: Dzieła Wszystkie - Radomskie część I. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1887, s. 7.
  7. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30-31.
  8. ↑ https://wedkuje.pl/l/rzeka-radomka-odcinek/11550
  9. ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
  10. ↑ Gmina Głowaczów, kozienice.msib.pl [dostęp 2019-05-05].
  11. ↑ Powiat Kozienice - Głowaczów, kozienicepowiat.pl [dostęp 2019-05-05].
  12. ↑ http://swietokrzyskisztetl.pl/pl/gminy_zydowskie_1918-1939/glowaczow/
  13. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II - wynik wyszukiwania - DIR, dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-05-15].
  14. ↑ Attention Required!, kozienice.dt.pl [dostęp 2020-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-25].
  15. ↑ Głowaczów. Starostwo Powiatowe w Kozienicach.
  16. ↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)
  17. ↑ Głowaczów. Muzeum Historii Żydów Polskich.
  18. ↑ zobacz stronę Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęconą Głowaczowowi http://www.jewishinstitute.org.pl/pl/gminy/miasto/397.html
  19. ↑ Zespół Szkół Informatycznych – Technikum nr 7, powstanie1863.zsi.kielce.pl [dostęp 2020-08-27] (pol.).
  20. ↑ Attention Required!, kozienice.dt.pl [dostęp 2020-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-25].
  21. ↑ a b http://www.zapilcze.host56.com/index.php?go=2
  22. ↑ Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim s. 23, za Czesławem Zwolskim
  23. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 58
  24. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 63
  25. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 137, za Lipcem
  26. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 85
  27. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 165
  28. ↑ Dz.U. z 1949 r. nr 24, poz. 167
  29. ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej - podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
  30. ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
  31. ↑ a b Oficjalna strona diecezji radomskiej - Parafia Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].
  32. ↑ Strona powiatu kozienickiego. [dostęp 2020-06-07].
  33. ↑ GŁOWACZÓW – Parafia pw. św. Wawrzyńca | Portal Diecezji Radomskiej, diecezja.radom.pl [dostęp 2019-05-05].
  34. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie. 2020-09-30. s. 37. [dostęp 2018-04-28].
  35. ↑ Bank Spółdzielczy, bsglowaczow.pl [dostęp 2018-05-29].
  36. ↑ Okolice Kozienic II. Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna.
  37. ↑ Zabytki i miejsca pamięci. Urząd Gminy Głowaczów.
  38. ↑ Okolice Kozienic II, mazowsze.travel [dostęp 2017-11-23].
  39. ↑ Gmina Głowaczów, glowaczow.pl [dostęp 2017-11-23].
  40. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II, dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-05-15].
  41. ↑ Oświata – Szkoły podstawowe i gimnazja. Urząd Gminy Głowaczów.
  42. ↑ Sport – Organizacje sportowe. Urząd Gminy Głowaczów.
  43. ↑ a b 90minut.pl - Legion Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].
  44. ↑ Tygodnik OKO, tygodnikoko.pl [dostęp 2018-07-19].
  45. ↑ a b 90minut.pl - Jastrząb Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Głowaczów&oldid=61951362”