Głowaczów
Głowaczów – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Głowaczów[4][5]. Siedziba gminy Głowaczów. Dawniej miasto[6].
Artykuł | 51°37′27″N 21°19′2″E |
- błąd | 38 m |
WD | 51°37'0.1"N, 21°19'0.1"E, 51°39'N, 21°16'E |
- błąd | 14 m |
Odległość | 882 m |
| ||||
| ||||
Kościół św. Wawrzyńca w Głowaczowie | ||||
Państwo | ![]() | |||
Województwo | ![]() | |||
Powiat | kozienicki | |||
Gmina | Głowaczów | |||
Liczba ludności (2011) | 845[1][2] | |||
Strefa numeracyjna | 48 | |||
Kod pocztowy | 26-903[3] | |||
Tablice rejestracyjne | WKZ | |||
SIMC | 0619366[4] | |||
![]() |
Głowaczów znajduje się na Mazowszu na terenie historycznego Zapilicza. Uzyskał lokację miejską od założenia w 1445 roku[6], zdegradowany w 1869 roku[7]. Do 1949 roku siedziba gminy Mariampol. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.
PołożenieEdytuj
Miejscowość leży nad rzeką Radomką[6][8] na trasie między Warką a Kozienicami, otoczona Puszczą Kozienicką i Puszczą Stromecką. Krzyżuje się tu droga krajowa nr 48 z drogą wojewódzką 730. Przez Głowaczów przebiega pieszy szlak im. Witaliusza Demczuka. Głowaczewo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[9].
HistoriaEdytuj
Na początku XX w. prowadzone były prace archeologiczne m.in. „Na Trawce” koło młyna, które ujawniły pozostałości po pogańskim cmentarzysku (kultura Przeworska) z I i II w. p.n.e.
Miasto Głowaczów zostało założone w 1445 przez Sędziwoja „Głowacza” Leżeńskiego[6] herbu Nałęcz, na gruntach wsi Leżenice, za zezwoleniem księcia mazowieckiego Bolesława, na prawie chełmińskim. Wraz z miastem powstał kościół i parafia rzymskokatolicka[10]. Głowaczów był ośrodkiem garncarstwa, w którym wywarzane były przede wszystkim siwaki[11]. Mieszkańcy zajmowali się również handlem i tkactwem[6].
Kolejnymi dziedzicami Głowaczowa byli Leżeńscy, Wieszczyńscy i Boscy[6] wraz z rodziną Ostrorogów[12][13].
W 1576 roku w Głowaczowie przebywał król Stefan Batory, który zatrzymał się w mieście jadąc do Radomia by potwierdzić przywileje dla szlachty[14].
Głowaczów utracił prawa miejskie w 1869 roku[15]. Kiedy przestał być miastem został przyłączony do Gminy Lipa[16].
W drugiej połowie XVII w. w Głowaczowie zaczęli osiedlać się Żydzi[17], a w następnym stuleciu powstała samodzielna gmina wyznaniowa[18]. W 1827 w 64 domach mieszkało 490 ludzi, w 1861 w 98 domach 3934 (z czego 396 Żydów), zaś pod koniec tamtego stulecia w 121 domach 1424 mieszkańców[potrzebny przypis]. W bitwie pod Lipą koło Głowaczowa 15 lutego 1864 poniósł klęskę oddział powstańczy „Dzieci Warszawy” pod dowództwem por. Pawła Gąsowskiego[19]. W 1899 r. powstała synagoga, wcześniej istniał już żydowski cmentarz[potrzebny przypis]. W 1921 r. było 2271 mieszkańców[20].
We wrześniu 1939 toczyły się tu walki oddziałów osłaniających wycofującą się za Wisłę armię „Prusy”. 10 września 1939 roku odbyła się Bitwa o Głowaczów, w której walczyła 13 Kresowa Dywizja Piechoty wspomagana przez 1 Batalion Czołgów Lekkich[21]. Podczas bitwy zniszczono przynajmniej dwa niemieckie czołgi, a w rezultacie walk Niemcy wycofali się za Radomkę[21][22]. Głowaczów został poważnie zniszczony podczas kampanii wrześniowej[23]. Pewną ilość Żydów z Głowaczowa wywieziono do obozów pracy w dystrykcie lubelskim w 1940 r[24]. Wiosną 1940 mieszkańcy Głowaczowa, a więc i Żydzi, zostali wysiedleni w związku z budową poligonu lotniczego w okolicy. Żydów przeniesiono na nieużytki między Jasieńcem a Mariampolem, gdzie żyli w prowizorycznych budach z dykty, blachy itp.[25]. Rozlokowanie przesiedleńców odbyło się przy udziale i wedle wskazań Naczelnej Rady Starszych z Radomia[26]. W drugiej połowie sierpnia 1942 r. Żydów z Głowaczowa przeniesiono do getta w Kozienicach[27], skąd zostali później wywiezieni do Treblinki, gdzie ich wymordowano[potrzebny przypis].
W 1949 została utworzona Gmina Głowaczów z siedzibą w Głowaczowie[28]. Wcześniej Głowaczów był siedzibą Gminy Mariampol[29][30].
ReligiaEdytuj
Od 1390 roku w Leżenicach istniał pierwotny drewniany kościół wraz z parafią, wybudowany staraniem Jana „Głowacza” Leżeńskiego. W 1445 r., gdy powstało miasto, powstała jako druga parafia Głowaczów oraz kościół pw. św. Wawrzyńca. Parafia Leżenice przetrwała do 1621 roku w dekanacie zwoleńskim. Obydwa kościoły zostały zniszczone przez Szwedów. W roku 1675 został wybudowany nowy kościół, ufundowany przez biskupa Tomasza Leżeńskiego. Świątynia ta przetrwała do 1944 r., kiedy to została wysadzona w powietrze przez Niemców[31].
Obecny kościół został wybudowany w latach 1956–1966 według projektu Władysława Pieńkowskiego. Świątynia jest przejawem szukania stylu narodowego w architekturze. Budowniczym kościoła był ks. Stanisław Sikorski[31].
Obecny cmentarz parafialny w Głowaczowie pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku[32].
Parafia św. Wawrzyńca jest siedzibą dekanatu głowaczowskiego, należącego do diecezji radomskiej[33].
ZabytkiEdytuj
Do rejestru zabytków nieruchomych wpisany jest parafialny cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część, z nagrobkami) 1 poł. XIX, nr rej.: A-1243 z 6.05.2014[34].
Znane osoby powiązane z GłowaczowemEdytuj
- Sędziwoj „Głowacz” Leżeński – rycerz księcia Witolda, założyciel Głowaczowa
- Biskup Tomasz Leżeński – fundator kościoła w Głowaczowie w roku 1675
- Błogosławiony ksiądz Władysław Miegoń – wikariusz parafii Głowaczów 1916–1917, oficer Marynarki Wojennej, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej, kawaler Orderu Virtuti Militari
- Faustyn Piasek – ur. w Głowaczowie, artysta, twórca trójdźwiękowej metody nauki śpiewu, działacz patriotyczny, zasłużony działacz w Płocku
- Walenty Parat – oficer Wojska Polskiego, dowódca w zwycięskiej Bitwy o Głowaczów
- Tadeusz Chojko – ur. w Głowaczowie, żołnierz Szarych Szeregów, porucznik Armii Krajowej, powstaniec warszawski
- Stanisław Sikorski – ksiądz, infułat, oficer AK, proboszcz w Głowaczowie w latach 1951–1972, budowniczy kościoła, kawaler Orderu Virtuti Militari
- Wiktoryn Budziszewski - proboszcz w parafii Głowaczów w latach 1907-1940, działacz społeczny, założyciel Banku Spółdzielczego w Głowaczowie, działacz i sponsor Ochotniczej Straży Pożarnej w Głowaczowie
- Dorota Kwaśniewska - polska polityk, nauczyciel, posłanka na Sejm IV kadencji
- Rafał Wolski – pochodzący z Głowaczowa i wychowany w Głowaczowie piłkarz, reprezentant Polski
Ważniejsze obiektyEdytuj
- Urząd Gminy Głowaczów
- Kościół św. Wawrzyńca w Głowaczowie, wybudowany w 1966 r.
- Cmentarz parafialny w Głowaczowie
- Cmentarz żydowski w Głowaczowie, założony w XVIII wieku
- Bank Spółdzielczy w Głowaczowie, założony w 1910 r.[35]
- Ochotnicza Straż Pożarna w Głowaczowie, założona w 1896 r.
- Obelisk poświęcony Józefowi Piłsudskiemu, znajdujący się na skwerku jego imienia[36][37], którego realizatorem był Jacek Michał Szpak
- Kopiec Józefa Piłsudskiego, jeden z siedmiu w Polsce, usypany w 1935 roku po śmierci marszałka przez mieszkańców Głowaczowa[38]
- Pomnik upamiętniający śmierć żołnierzy i ludności cywilnej podczas II wojny światowej na terenie gminy Głowaczów[39]
- Stadion sportowy z dwoma boiskami, szatniami i siedzibą klubu KS Legion Głowaczów
OświataEdytuj
Dokumenty wymieniają szkołę elementarną działającą w Głowaczowie w roku 1827[40].
Obecnie na terenie Głowaczowa działają[41]:
- Publiczna Szkoła Podstawowa w Głowaczowie im. Tadeusza Kościuszki
- Niepubliczne Liceum dla dorosłych w Głowaczowie
Wcześniej istniało Publiczne Gimnazjum w Głowaczowie im. Jana Pawła II.
SportEdytuj
Na terenie Głowaczowa działają[42]:
- KS Legion Głowaczów (Klub Sportowy Legion Głowaczów)[43] – klub piłkarski z siedzibą w Głowaczowie, założony w 1954[43] roku z inicjatywy mieszkańca Głowaczowa – Euzebiusza Małaśnickiego, który był jego zawodnikiem. Legion obecnie jest klubem tylko piłkarskim, jednak w przeszłości istniało wiele sekcji min. szermierka. Najwyższą ligą w jakiej znajdował się klub to klasa okręgowa,[44]
- UKS Jastrząb Głowaczów – klub piłkarski założony w 2000 roku, przez Krzysztofa Wolskiego, trenera i jednocześnie prezesa klubu[45]. Do największych sukcesów klubu należą: zajęcie 7 miejsca w finale krajowym Turnieju Marka Wielgusa w 2003 roku oraz zajęcie 2 miejsca w półfinale krajowym w 2004 roku. Wychowankiem UKS Jastrząb Głowaczów jest reprezentant Polski Rafał Wolski[45].
Galeria zdjęćEdytuj
Budynek Urzędu Gminy Głowaczów
Pomnik poświęcony Józefowi Piłsudskiemu
Kopiec pamięci Józefa Piłsudskiego
PrzypisyEdytuj
- ↑ Wieś Głowaczów w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2020-06-13] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-03-22].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 313 [dostęp 2020-12-22] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b c d e f Oskar Kolberg: Dzieła Wszystkie - Radomskie część I. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1887, s. 7.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30-31.
- ↑ https://wedkuje.pl/l/rzeka-radomka-odcinek/11550
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Gmina Głowaczów, kozienice.msib.pl [dostęp 2019-05-05] .
- ↑ Powiat Kozienice - Głowaczów, kozienicepowiat.pl [dostęp 2019-05-05] .
- ↑ http://swietokrzyskisztetl.pl/pl/gminy_zydowskie_1918-1939/glowaczow/
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II - wynik wyszukiwania - DIR, dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-05-15] .
- ↑ Attention Required!, kozienice.dt.pl [dostęp 2020-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-25] .
- ↑ Głowaczów. Starostwo Powiatowe w Kozienicach.
- ↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)
- ↑ Głowaczów. Muzeum Historii Żydów Polskich.
- ↑ zobacz stronę Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęconą Głowaczowowi http://www.jewishinstitute.org.pl/pl/gminy/miasto/397.html
- ↑ Zespół Szkół Informatycznych – Technikum nr 7, powstanie1863.zsi.kielce.pl [dostęp 2020-08-27] (pol.).
- ↑ Attention Required!, kozienice.dt.pl [dostęp 2020-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-25] .
- ↑ a b http://www.zapilcze.host56.com/index.php?go=2
- ↑ Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim s. 23, za Czesławem Zwolskim
- ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 58
- ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 63
- ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 137, za Lipcem
- ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 85
- ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 165
- ↑ Dz.U. z 1949 r. nr 24, poz. 167
- ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej - podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
- ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
- ↑ a b Oficjalna strona diecezji radomskiej - Parafia Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].
- ↑ Strona powiatu kozienickiego. [dostęp 2020-06-07].
- ↑ GŁOWACZÓW – Parafia pw. św. Wawrzyńca | Portal Diecezji Radomskiej, diecezja.radom.pl [dostęp 2019-05-05] .
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie. 2020-09-30. s. 37. [dostęp 2018-04-28].
- ↑ Bank Spółdzielczy, bsglowaczow.pl [dostęp 2018-05-29] .
- ↑ Okolice Kozienic II. Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna.
- ↑ Zabytki i miejsca pamięci. Urząd Gminy Głowaczów.
- ↑ Okolice Kozienic II, mazowsze.travel [dostęp 2017-11-23] .
- ↑ Gmina Głowaczów, glowaczow.pl [dostęp 2017-11-23] .
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II, dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-05-15] .
- ↑ Oświata – Szkoły podstawowe i gimnazja. Urząd Gminy Głowaczów.
- ↑ Sport – Organizacje sportowe. Urząd Gminy Głowaczów.
- ↑ a b 90minut.pl - Legion Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].
- ↑ Tygodnik OKO, tygodnikoko.pl [dostęp 2018-07-19] .
- ↑ a b 90minut.pl - Jastrząb Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].
BibliografiaEdytuj
- Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej Warszawa 1928 s. 219
- Mapa WIG Białobrzegi Pas 42 Słup 32 Warszawa 1937
- Czesław Tadeusz Zwolski Walki obronne na ziemi radomskiej w 1939 roku: artykuły i szkice historyczne Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Radomiu Radom 1983
- Antoni Lipiec. Getto w Głowaczowie. „Radomir”, s. 58-60, 1987.
- Krzysztof Reczek, Mieczysław Kurowski: Gmina Głowaczów. Renata Maj. Kozienice: DTPsystem, czerwiec 2005. ISBN 83-917680-5-8.
- Głowaczów. W: Danuta Lucyna Delekta, Krzysztof Zając: Tradycja Mazowsza - powiat kozienicki. Przewodnik subiektywny. Warszawa: Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki, 2010, s. 64-66.
- J. Mühlberger: Białobrzegi i Głowaczów. 1903.
- Dokument, w którym Krzysztof Leżeński, donuje bratu Marianowi dobra dziedziczne w mieście Głowaczowie oraz wsie Leżenice i Chodkowa (powiat warecki). Warszawa: 1630-06-12.
- Głowaczów. Kartoteka powiatu wareckiego w średniowieczu. Kartoteka Słownika historyczno-geograficznego Mazowsza w średniowieczu.. Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk.
- Oskar Kolberg Dzieła wszystkie - Radomskie część I. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław-Poznań (1887)
Linki zewnętrzneEdytuj
- Głowaczów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 608 .
- Gmina Głowaczów