Głowaczów (województwo mazowieckie)
Głowaczów – dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Głowaczów[4][5].
| ||||
| ||||
 Kościół św. Wawrzyńca w Głowaczowie | ||||
| Państwo |  Polska
| |||
| Województwo |  mazowieckie
| |||
| Powiat | kozienicki | |||
| Gmina | Głowaczów | |||
| Liczba ludności (2011) | 845[1][2] | |||
| Strefa numeracyjna | 48 | |||
| Kod pocztowy | 26-903[3] | |||
| Tablice rejestracyjne | WKZ | |||
| SIMC | 0619366[4] | |||
Położenie na mapie gminy Głowaczów   Głowaczów | ||||
Położenie na mapie Polski  Głowaczów | ||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  Głowaczów | ||||
Położenie na mapie powiatu kozienickiego  Głowaczów | ||||
 51°37′27″N 21°19′02″E/51,624167 21,317222
| ||||
Głowaczów uzyskał lokację miejską w 1445 roku, zdegradowany w 1869 roku[6]. Do 1954 roku siedziba gminy Mariampol. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.
Miejscowość jest siedzibą gminy Głowaczów.
PołożenieEdytuj
Miejscowość leży nad rzeką Radomką[7] na trasie między Warką a Kozienicami, otoczona Puszczą Kozienicką i Puszczą Stromiecką. Krzyżuje się tu droga krajowa nr 48 z drogą wojewódzką 730. Przez Głowaczów przebiega pieszy 
szlak im. Witaliusza Demczuka. Głowaczewo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[8].
HistoriaEdytuj
Na początku XX w. prowadzone były prace archeologiczne m.in. „Na Trawce” koło młyna, które ujawniły pozostałości po pogańskim cmentarzysku (kultura Przeworska) z I i II w. p.n.e.
Miasto Głowaczów zostało założone w 1445 przez Sędziwoja „Głowacza” Leżeńskiego herbu Nałęcz, na gruntach wsi Leżenice, za zezwoleniem księcia mazowieckiego Bolesława, na prawie chełmińskim. Wraz z miastem powstał kościół i parafia rzymskokatolicka[9]. Głowaczów był ośrodkiem garncarstwa, w którym wywarzane były przede wszystkim siwaki[10].
Kolejnymi dziedzicami Głowaczowa byli Leżeńscy, Wieszczyńscy i Boscy wraz z rodziną Ostrorogów[11].
Głowaczów utracił prawa miejskie w 1869 roku[12].
W drugiej połowie XVII w. w Głowaczowie zaczęli osiedlać się Żydzi[13], a w następnym stuleciu powstała samodzielna gmina wyznaniowa[14]. W 1827 w 64 domach mieszkało 490 ludzi, w 1861 w 98 domach 3934 (z czego 396 Żydów), zaś pod koniec tamtego stulecia w 121 domach 1424 mieszkańców[potrzebny przypis]. W bitwie pod Lipą koło Głowaczowa 15 lutego 1864 poniósł klęskę oddział powstańczy „Dzieci Warszawy” pod dowództwem por. Pawła Gąsowskiego[15]. W 1899 r. powstała synagoga, wcześniej istniał już żydowski cmentarz[potrzebny przypis].
W 1921 r. było 2271 mieszkańców (z czego 1411 Żydów)[potrzebny przypis].
We wrześniu 1939 toczyły się tu walki oddziałów osłaniających wycofującą się za Wisłę armię „Prusy”. 10 września 1939 roku odbyła się Bitwa o Głowaczów, w której walczyła 13 Kresowa Dywizja Piechoty wspomagana przez 1 Batalion Czołgów Lekkich[16]. Podczas bitwy zniszczono przynajmniej dwa niemieckie czołgi, a w rezultacie walk Niemcy wycofali się za Radomkę[16][17]. Głowaczów został poważnie zniszczony podczas kampanii wrześniowej[18]. Pewną ilość Żydów z Głowaczowa wywieziono do obozów pracy w dystrykcie lubelskim w 1940 r.[19]. Wiosną 1940 mieszkańcy Głowaczowa, a więc i Żydzi, zostali wysiedleni w związku z budową poligonu lotniczego w okolicy. Żydów przeniesiono na nieużytki między Jasieńcem a Mariampolem, gdzie żyli w prowizorycznych budach z dykty, blachy itp.[20]. Jako, że wysiedlenie Żydów z Głowaczowa odbywało się przy udziale Naczelnej Rady Starszych w Radomiu, to być może pozwoliło to na rozlokowanie przesiedleńców przynajmniej w części wedle jej wskazówek, a nie według wskazań niemieckich[21]. W drugiej połowie sierpnia 1942 r. Żydów z Głowaczowa przeniesiono do getta w Kozienicach[22], skąd zostali później wywiezieni do Treblinki, gdzie ich wymordowano.
Parafia Głowaczów [23]Edytuj
Pierwotny kościół drewniany, wg tradycji założony był w 1390 r. przez Jana „Głowacza” Leżeńskiego. W 1445 r., gdy powstało miasto, powstał drugi kościół pw. św. Wawrzyńca. Obydwa kościoły zostały zniszczone przez Szwedów. W roku 1675 został wybudowany nowy kościół, ufundowany przez biskupa Tomasza Leżeńskiego. Świątynia ta przetrwała do 1944 r., kiedy to została wysadzona w powietrze przez Niemców.
Obecny kościół został wybudowany w latach 1956–1966 wg projektu Władysława Pieńkowskiego. Świątynia jest przejawem szukania stylu narodowego w architekturze. Budowniczym kościoła był ks. Stanisław Sikorski.
Parafia św. Wawrzyńca jest siedzibą dekanatu głowaczowskiego, należącego do diecezji radomskiej.
ZabytkiEdytuj
Do rejestru zabytków nieruchomych wpisany jest parafialny cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część, z nagrobkami) 1 poł. XIX, nr rej.: A-1243 z 6.05.2014[24].
Znane osoby powiązane z GłowaczowemEdytuj
- Sędziwoj „Głowacz” Leżeński – rycerz księcia Witolda, założyciel Głowaczowa
- Biskup Tomasz Leżeński – fundator kościoła w Głowaczowie w roku 1675
- Błogosławiony ksiądz Władysław Miegoń – wikariusz parafii Głowaczów 1916–1917, oficer Marynarki Wojennej, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej, kawaler Orderu Virtuti Militari
- Faustyn Piasek – ur. w Głowaczowie, artysta, twórca trójdźwiękowej metody nauki śpiewu, działacz patriotyczny, zasłużony działacz w Płocku
- Walenty Parat – oficer Wojska Polskiego, dowódca w zwycięskiej Bitwy o Głowaczów
- Tadeusz Chojko – ur. w Głowaczowie, żołnierz Szarych Szeregów, porucznik Armii Krajowej, powstaniec warszawski
- Stanisław Sikorski – ksiądz, infułat, oficer AK, proboszcz w Głowaczowie w latach 1951–1972
- Rafał Wolski – ur. w Głowaczowie, piłkarz, reprezentant Polski
Ważniejsze obiektyEdytuj
- Urząd Gminy Głowaczów
- Kościół św. Wawrzyńca w Głowaczowie, wybudowany w 1966 r.
- Cmentarz parafialny w Głowaczowie
- Cmentarz żydowski w Głowaczowie, założony w XVIII wieku
- Bank Spółdzielczy w Głowaczowie, założony w 1910 r.[25]
- Ochotnicza Straż Pożarna w Głowaczowie, założona w 1896 r.
- Obelisk poświęcony Józefowi Piłsudskiemu, znajdujący się na skwerku jego imienia[26][27], którego realizatorem był Jacek Michał Szpak
- Kopiec Józefa Piłsudskiego, jeden z siedmiu w Polsce, usypany w 1935 roku po śmierci marszałka przez mieszkańców Głowaczowa[28]
- Pomnik upamiętniający śmierć żołnierzy i ludności cywilnej podczas II wojny światowej na terenie gminy Głowaczów[29]
OświataEdytuj
Na terenie Głowaczowa działają[30]:
- Publiczna Szkoła Podstawowa w Głowaczowie im. Tadeusza Kościuszki
- Publiczne Gimnazjum w Głowaczowie im. Jana Pawła II
- Niepubliczne Liceum dla dorosłych w Głowaczowie
SportEdytuj
Na terenie Głowaczowa działają[31]:
- KS Legion Głowaczów (Klub Sportowy Legion Głowaczów) – klub piłkarski z siedzibą w Głowaczowie, założony w 1954 roku z inicjatywy mieszkańca Głowaczowa – Euzebiusza Małaśnickiego, który był jego zawodnikiem. Legion obecnie jest klubem tylko piłkarskim, jednak w przeszłości istniało wiele sekcji min. szermierka. Najwyższą ligą w jakiej znajdował się klub to klasa okręgowa, w której znajduje się obecnie[32]
- KS Legion U-12 – drużyna juniorska klubu Legion Głowaczów
- UKS Jastrząb Głowaczów – klub piłkarski założony w 2000 roku, przez Krzysztofa Wolskiego, trenera i jednocześnie prezesa klubu. Do największych sukcesów klubu należą: zajęcie 7 miejsca w finale krajowym Turnieju Marka Wielgusa w 2003 roku oraz zajęcie 2 miejsca w półfinale krajowym w 2004 roku. Wychowankiem UKS Jastrząb Głowaczów jest reprezentant Polski Rafał Wolski
Galeria zdjęćEdytuj
Budynek Urzędu Gminy Głowaczów
Pomnik poświęcony Józefowi Piłsudskiemu
Kopiec pamięci Józefa Piłsudskiego
Trybuny boiska KS Legion Głowaczów
Dom wybudowany po wojnie
Figura Chrystusa w parku
Skwer na rynku w Głowaczowie jesienią
.jpg)
PrzypisyEdytuj
- ↑ Portal polskawliczbach.pl
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-03-22].
- ↑ Poczta Polska. Wyszukiwarka kodów pocztowych
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30-31.
- ↑ https://wedkuje.pl/l/rzeka-radomka-odcinek/11550
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Gmina Głowaczów, kozienice.msib.pl [dostęp 2019-05-05] (pol.).
- ↑ Powiat Kozienice - Głowaczów, www.kozienicepowiat.pl [dostęp 2019-05-05] (pol.).
- ↑ http://swietokrzyskisztetl.pl/pl/gminy_zydowskie_1918-1939/glowaczow/
- ↑ Głowaczów. Starostwo Powiatowe w Kozienicach.
- ↑ Głowaczów. Muzeum Historii Żydów Polskich.
- ↑ zobacz stronę Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęconą Głowaczowowi http://www.jewishinstitute.org.pl/pl/gminy/miasto/397.html
- ↑ http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=l04
- ↑ a b http://www.zapilcze.host56.com/index.php?go=2
- ↑ Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim s. 23, za Czesławem Zwolskim
- ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 58
- ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 63
- ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 137, za Lipcem
- ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 85
- ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 165
- ↑ GŁOWACZÓW – Parafia pw. św. Wawrzyńca | Portal Diecezji Radomskiej, diecezja.radom.pl [dostęp 2019-05-05] (pol.).
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie. 2018-09-30. s. 37. [dostęp 2018-04-28].
- ↑ Bank Spółdzielczy, www.bsglowaczow.pl [dostęp 2018-05-29].
- ↑ Okolice Kozienic II. Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna.
- ↑ Zabytki i miejsca pamięci. Urząd Gminy Głowaczów.
- ↑ Okolice Kozienic II, mazowsze.travel [dostęp 2017-11-23] (pol.).
- ↑ Gmina Głowaczów, Elektroniczny Urząd (c) Wójt: Józef Grzegorz Małaśnicki www.bip.glowaczow.pl tel. (48) 623-10-75, www.glowaczow.pl [dostęp 2017-11-23] (pol.).
- ↑ Oświata – Szkoły podstawowe i gimnazja. Urząd Gminy Głowaczów.
- ↑ Sport – Organizacje sportowe. Urząd Gminy Głowaczów.
- ↑ Tygodnik OKO, www.tygodnikoko.pl [dostęp 2018-07-19] (pol.).
BibliografiaEdytuj
- Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej Warszawa 1928 s. 219
- Mapa WIG Białobrzegi Pas 42 Słup 32 Warszawa 1937
- Czesław Tadeusz Zwolski Walki obronne na ziemi radomskiej w 1939 roku: artykuły i szkice historyczne Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Radomiu Radom 1983
- Antoni Lipiec. Getto w Głowaczowie. „Radomir”, s. 58-60, 1987.
- Krzysztof Reczek, Mieczysław Kurowski: Gmina Głowaczów. Renata Maj. Kozienice: DTPsystem, czerwiec 2005. ISBN 83-917680-5-8.
- Głowaczów. W: Danuta Lucyna Delekta, Krzysztof Zając: Tradycja Mazowsza - powiat kozienicki. Przewodnik subiektywny. Warszawa: Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki, 2010, s. 64-66.
- J. Mühlberger: Białobrzegi i Głowaczów. 1903.
- Dokument, w którym Krzysztof Leżeński, donuje bratu Marianowi dobra dziedziczne w mieście Głowaczowie oraz wsie Leżenice i Chodkowa (powiat warecki). Warszawa: 1630-06-12.
- Głowaczów. Kartoteka powiatu wareckiego w średniowieczu. Kartoteka Słownika historyczno-geograficznego Mazowsza w średniowieczu.. Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Głowaczów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa 1881.
- Gmina Głowaczów