Wikipedia

Głowaczów

wieś w województwie mazowieckim
(Przekierowano z Głowaczów (województwo mazowieckie))

Głowaczów – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Głowaczów[4][5]. Siedziba gminy Głowaczów. Dawniej miasto[6].

Artykuł

51°37′27″N 21°19′2″E

- błąd

38 m

WD

51°37'0.1"N, 21°19'0.1"E, 51°39'N, 21°16'E

- błąd

14 m

Odległość

882 m

Głowaczów
wieś
Ilustracja
Kościół św. Wawrzyńca w Głowaczowie
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

kozienicki

Gmina

Głowaczów

Liczba ludności (2011)

845[1][2]

Strefa numeracyjna

48

Kod pocztowy

26-903[3]

Tablice rejestracyjne

WKZ

SIMC

0619366[4]

Położenie na mapie gminy Głowaczów
Mapa konturowa gminy Głowaczów, w centrum znajduje się punkt z opisem „Głowaczów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Głowaczów”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Głowaczów”
Położenie na mapie powiatu kozienickiego
Mapa konturowa powiatu kozienickiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Głowaczów”
Ziemia51°37′27″N 21°19′02″E/51,624167 21,317222
Multimedia w Wikimedia Commons

Głowaczów znajduje się na Mazowszu na terenie historycznego Zapilicza. Uzyskał lokację miejską od założenia w 1445 roku[6], zdegradowany w 1869 roku[7]. Do 1949 roku siedziba gminy Mariampol. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

PołożenieEdytuj

Miejscowość leży nad rzeką Radomką[6][8] na trasie między Warką a Kozienicami, otoczona Puszczą Kozienicką i Puszczą Stromecką. Krzyżuje się tu droga krajowa nr 48 z drogą wojewódzką 730. Przez Głowaczów przebiega pieszy   szlak im. Witaliusza Demczuka. Głowaczewo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[9].

HistoriaEdytuj

Na początku XX w. prowadzone były prace archeologiczne m.in. „Na Trawce” koło młyna, które ujawniły pozostałości po pogańskim cmentarzysku (kultura Przeworska) z I i II w. p.n.e.

Miasto Głowaczów zostało założone w 1445 przez Sędziwoja Głowacza Leżeńskiego[6] herbu Nałęcz, na gruntach wsi Leżenice, za zezwoleniem księcia mazowieckiego Bolesława, na prawie chełmińskim. Wraz z miastem powstał kościół i parafia rzymskokatolicka[10]. Głowaczów był ośrodkiem garncarstwa, w którym wywarzane były przede wszystkim siwaki[11]. Mieszkańcy zajmowali się również handlem i tkactwem[6].

Kolejnymi dziedzicami Głowaczowa byli Leżeńscy, Wieszczyńscy i Boscy[6] wraz z rodziną Ostrorogów[12][13].

W 1576 roku w Głowaczowie przebywał król Stefan Batory, który zatrzymał się w mieście jadąc do Radomia by potwierdzić przywileje dla szlachty[14].

Głowaczów utracił prawa miejskie w 1869 roku[15]. Kiedy przestał być miastem został przyłączony do Gminy Lipa[16].

W drugiej połowie XVII w. w Głowaczowie zaczęli osiedlać się Żydzi[17], a w następnym stuleciu powstała samodzielna gmina wyznaniowa[18]. W 1827 w 64 domach mieszkało 490 ludzi, w 1861 w 98 domach 3934 (z czego 396 Żydów), zaś pod koniec tamtego stulecia w 121 domach 1424 mieszkańców[potrzebny przypis]. W bitwie pod Lipą koło Głowaczowa 15 lutego 1864 poniósł klęskę oddział powstańczy „Dzieci Warszawy” pod dowództwem por. Pawła Gąsowskiego[19]. W 1899 r. powstała synagoga, wcześniej istniał już żydowski cmentarz[potrzebny przypis]. W 1921 r. było 2271 mieszkańców[20].

We wrześniu 1939 toczyły się tu walki oddziałów osłaniających wycofującą się za Wisłę armię „Prusy”. 10 września 1939 roku odbyła się Bitwa o Głowaczów, w której walczyła 13 Kresowa Dywizja Piechoty wspomagana przez 1 Batalion Czołgów Lekkich[21]. Podczas bitwy zniszczono przynajmniej dwa niemieckie czołgi, a w rezultacie walk Niemcy wycofali się za Radomkę[21][22]. Głowaczów został poważnie zniszczony podczas kampanii wrześniowej[23]. Pewną liczbę Żydów z Głowaczowa wywieziono do obozów pracy w dystrykcie lubelskim w 1940 r[24]. Wiosną 1940 mieszkańcy Głowaczowa, a więc i Żydzi, zostali wysiedleni w związku z budową poligonu lotniczego w okolicy. Żydów przeniesiono na nieużytki między Jasieńcem a Mariampolem, gdzie żyli w prowizorycznych budach z dykty, blachy itp.[25]. Rozlokowanie przesiedleńców odbyło się przy udziale i wedle wskazań Naczelnej Rady Starszych z Radomia[26]. W drugiej połowie sierpnia 1942 r. Żydów z Głowaczowa przeniesiono do getta w Kozienicach[27], skąd zostali później wywiezieni do Treblinki, gdzie ich wymordowano[potrzebny przypis].

W 1949 została utworzona Gmina Głowaczów z siedzibą w Głowaczowie[28]. Wcześniej Głowaczów był siedzibą Gminy Mariampol[29][30].

ReligiaEdytuj

Od 1390 roku w Leżenicach istniał pierwotny drewniany kościół wraz z parafią, wybudowany staraniem Jana Głowacza Leżeńskiego. W 1445 r., gdy powstało miasto, powstała jako druga parafia Głowaczów oraz kościół pw. św. Wawrzyńca. Parafia Leżenice przetrwała do 1621 roku w dekanacie zwoleńskim. Obydwa kościoły zostały zniszczone przez Szwedów. W roku 1675 został wybudowany nowy kościół, ufundowany przez biskupa Tomasza Leżeńskiego. Świątynia ta przetrwała do 1944 r., kiedy to została wysadzona w powietrze przez Niemców[31].

Obecny kościół został wybudowany w latach 1956–1966 według projektu Władysława Pieńkowskiego. Świątynia jest przejawem szukania stylu narodowego w architekturze. Budowniczym kościoła był ks. Stanisław Sikorski[31].

Obecny cmentarz parafialny w Głowaczowie pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku[32].

Parafia św. Wawrzyńca jest siedzibą dekanatu głowaczowskiego, należącego do diecezji radomskiej[33].

ZabytkiEdytuj

Do rejestru zabytków nieruchomych wpisany jest parafialny cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część, z nagrobkami) 1 poł. XIX, nr rej.: A-1243 z 6.05.2014[34].

Znane osoby powiązane z GłowaczowemEdytuj

Ważniejsze obiektyEdytuj

OświataEdytuj

Dokumenty wymieniają szkołę elementarną działającą w Głowaczowie w roku 1827[40].

Obecnie na terenie Głowaczowa działają[41]:

  • Publiczna Szkoła Podstawowa w Głowaczowie im. Tadeusza Kościuszki
  • Niepubliczne Liceum dla dorosłych w Głowaczowie

Wcześniej istniało Publiczne Gimnazjum w Głowaczowie im. Jana Pawła II.

SportEdytuj

Na terenie Głowaczowa działają[42]:

  • KS Legion Głowaczów (Klub Sportowy Legion Głowaczów)[43] – klub piłkarski z siedzibą w Głowaczowie, założony w 1954[43] roku z inicjatywy mieszkańca Głowaczowa – Euzebiusza Małaśnickiego, który był jego zawodnikiem. Legion obecnie jest klubem tylko piłkarskim, jednak w przeszłości istniało wiele sekcji min. szermierka. Najwyższą ligą w jakiej znajdował się klub to klasa okręgowa[44],
  • UKS Jastrząb Głowaczów – klub piłkarski założony w 2000 roku, przez Krzysztofa Wolskiego, trenera i jednocześnie prezesa klubu[45]. Do największych sukcesów klubu należą: zajęcie 7 miejsca w finale krajowym Turnieju Marka Wielgusa w 2003 roku oraz zajęcie 2 miejsca w półfinale krajowym w 2004 roku. Wychowankiem UKS Jastrząb Głowaczów jest reprezentant Polski Rafał Wolski[45].

Galeria zdjęćEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Wieś Głowaczów w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2020-06-13] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-03-22].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 313 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ a b c d e f Oskar Kolberg: Dzieła Wszystkie – Radomskie część I. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1887, s. 7.
  7. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30-31.
  8. ↑ https://wedkuje.pl/l/rzeka-radomka-odcinek/11550
  9. ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
  10. ↑ Gmina Głowaczów, kozienice.msib.pl [dostęp 2019-05-05].
  11. ↑ Powiat Kozienice – Głowaczów, kozienicepowiat.pl [dostęp 2019-05-05].
  12. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2020-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].
  13. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II – wynik wyszukiwania – DIR, dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-05-15].
  14. ↑ Attention Required!, kozienice.dt.pl [dostęp 2020-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-25].
  15. ↑ Głowaczów. Starostwo Powiatowe w Kozienicach. [dostęp 2020-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-05)].
  16. ↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 419)
  17. ↑ Głowaczów. Muzeum Historii Żydów Polskich.
  18. ↑ zobacz stronę Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęconą Głowaczowowi http://www.jewishinstitute.org.pl/pl/gminy/miasto/397.html
  19. ↑ Zespół Szkół Informatycznych – Technikum nr 7, powstanie1863.zsi.kielce.pl [dostęp 2020-08-27] (pol.).
  20. ↑ Attention Required!, kozienice.dt.pl [dostęp 2020-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-25].
  21. ↑ a b Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2020-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-21)].
  22. ↑ Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim s. 23, za Czesławem Zwolskim
  23. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 58
  24. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 63
  25. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 137, za Lipcem
  26. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 85
  27. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 165
  28. ↑ Dz.U. z 1949 r. nr 24, poz. 167
  29. ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
  30. ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
  31. ↑ a b Oficjalna strona diecezji radomskiej – Parafia Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].
  32. ↑ Strona powiatu kozienickiego. [dostęp 2020-06-07].
  33. ↑ GŁOWACZÓW – Parafia pw. św. Wawrzyńca | Portal Diecezji Radomskiej, diecezja.radom.pl [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-04].
  34. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 37 [dostęp 2018-04-28].
  35. ↑ Bank Spółdzielczy, bsglowaczow.pl [dostęp 2018-05-29].
  36. ↑ Okolice Kozienic II. Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna.
  37. ↑ Zabytki i miejsca pamięci. Urząd Gminy Głowaczów.
  38. ↑ Okolice Kozienic II, mazowsze.travel [dostęp 2017-11-23].
  39. ↑ Gmina Głowaczów, glowaczow.pl [dostęp 2017-11-23].
  40. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II, dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-05-15].
  41. ↑ Oświata – Szkoły podstawowe i gimnazja. Urząd Gminy Głowaczów.
  42. ↑ Sport – Organizacje sportowe. Urząd Gminy Głowaczów.
  43. ↑ a b 90minut.pl – Legion Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].
  44. ↑ Tygodnik OKO, tygodnikoko.pl [dostęp 2018-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  45. ↑ a b 90minut.pl – Jastrząb Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Głowaczów&oldid=67605289”