Grigorij Zinowjew
Grigorij Jewsiejewicz Zinowjew[1], ros. Григорий Евсеевич Зиновьев, właśc. Owsiej-Gerszen Aronowicz Radomyslski, ros. Овсей-Гершен Аронович Радомысльский, także Hirsz Apfelbaum, ros. Хирш Апфельбаум (ur. 11 września?/23 września 1883 w Jelizawietgradzie, zm. 25 sierpnia 1936 w Moskwie) – rosyjski socjaldemokrata i komunista pochodzenia żydowskiego, czołowy działacz ruchu bolszewickiego. Zastępca członka Komitetu Centralnego SDPRR (1907–1918), członek KC SDPRR(b) (1912–1917), członek KC RKP(b) i WKP(b) (1918–1927), zastępca członka Politbiura KC RKP(b) (1919–1921), członek Biura (1921–1926), przewodniczący Komitetu Wykonawczego Piotrogrodzkiej Gubernialnej Rady Delegatów (1920–1926), przewodniczący Komitetu Wykonawczego Kominternu (1919–1926). Sądzony w pokazowym pierwszym procesie moskiewskim u progu wielkiego terroru w ZSRR, stracony.
![]() | |
Data i miejsce urodzenia |
23 września 1883 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Przewodniczący Komitetu Wykonawczego Kominternu | |
Okres |
od 1919 |
Przynależność polityczna |
Rosyjska Komunistyczna Partia (bolszewików) / Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/FichaPolicialDeZinoviev1908.jpg/240px-FichaPolicialDeZinoviev1908.jpg)
Życiorys
edytujPochodził z zamożnej rodziny żydowskich rolników, ojciec był właścicielem farmy mlecznej[2][3]. Odebrał wykształcenie domowe. W 1901 roku wstąpił do SDPRR. Ze względu na zaangażowanie polityczne i zagrożenie aresztowaniem za przynależność do nielegalnej partii w 1902 wyemigrował z Rosji. Uczestniczył w kółkach socjaldemokratycznych w Berlinie, Paryżu i Bernie, poznał Lenina i Plechanowa. Od rozłamu w Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji na frakcje: bolszewików i mienszewików w 1903 - członek frakcji bolszewików. Studiował na wydziale chemii, potem prawa Uniwersytetu w Bernie, studiów nie ukończył. Współpracował z bolszewickimi czasopismami, takimi jak „Wpieriod” (ros. „Вперёд”). Podczas rewolucji 1905 roku wrócił do Rosji, był agitatorem partyjnym w Petersburgu, wybrany do petersburskiego komitetu SDPRR[4].
1 czerwca 1907 na V zjeździe SDPRR w Londynie wybrany na zastępcę członka Komitetu Centralnego SDPRR (jako jeden z 22 zastępców członków i jeden z 10 zastępców członków-bolszewików)[5]. W 1908 aresztowany, po trzech miesiącach uwolniony z uwagi na stan zdrowia, pozostawał pod nadzorem policyjnym. W październiku 1908 zbiegł za granicę. Wraz z Leninem i Lwem Kamieniewem redagował w Genewie pismo „Proletariusz” (ros. „Пролетарий”). Po ostatecznym rozłamie w SDPRR, w styczniu 1912 wybrany w skład siedmioosobowego Komitetu Centralnego SDPRR(b)[6][7]. W czasie I wojny światowej wspólnie z Leninem napisał i opublikował w 1915 pracę Socjalizm i wojna (ros. Социализм и война), polemiczną wobec przywódców II Międzynarodówki.
Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu w 1917 wrócił do Rosji. Został szefem organizacji partyjnej bolszewików w Piotrogrodzie. Po nieudanej próbie bolszewickiego zamachu stanu w lipcu 1917 ukrywał się, podobnie jak Lenin. W październiku 1917 był jednym z dwóch członków Komitetu Centralnego SDPRR(b) (obok Lwa Kamieniewa), którzy głosowali przeciw zbrojnemu przejęciu władzy przez bolszewików, co więcej swój sprzeciw wyrazili publicznie w gazecie wydawanej przez Maksyma Gorkiego. Zinowiew i Kamieniew opowiadali się wówczas za utworzeniem rządu koalicyjnego rosyjskich partii socjalistycznych: socjaldemokratów (bolszewików i mienszewików) i eserowców[8].
W 1918 stanął po stronie Lenina w sprawie zawarcia pokoju brzeskiego; przewodniczący Rady Delegatów Robotniczych w Piotrogrodzie, domagał się wzmożenia „czerwonego terroru”. W latach 1919–1926 Zinowjew był przewodniczącym Komitetu Wykonawczego Kominternu. Głosił hasło rewolucji światowej i postulował o jak najszybsze przeniesienie rewolucji na inne kraje, widząc w kapitalizmie zagrożenie dla ZSRR. Jednocześnie przeciwstawiał się wtedy współpracy z partiami socjaldemokratycznymi, które określał mianem „socjalfaszystowskich”[9].
W latach 1921–1926 był członkiem Biura Politycznego KC partii bolszewickiej. Od 1923 roku wraz z Kamieniewem nawiązał bliską współpracę z Józefem Stalinem, jednak kiedy zdystansował się od niego, został oskarżony o frakcyjność i opozycyjność („Nowa opozycja”), co spowodowało przyłączenie się Zinowjewa do Lwa Trockiego[10]. W 1926 roku został pozbawiony stanowisk. W latach 1927–1928 oraz 1932–1933 wydalony z partii. Prowadził podwójną grę ze Stalinem, o której ten doskonale wiedział, zręcznie wykorzystując go do swych celów. Po zabójstwie Siergieja Kirowa, w styczniu 1935 aresztowany przez NKWD, przyjął „odpowiedzialność polityczną” za zamach i został skazany na 10 lat więzienia[11].
W dniach 19–24 sierpnia 1936 sądzony w pokazowym pierwszym procesie moskiewskim przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR (który w intencji organizatorów miał być zapalnikiem wielkiego terroru w ZSRR) pod zarzutem kierowania kontrrewolucyjną organizacją terrorystyczną, skazany na śmierć. Po odrzuceniu przez Prezydium Komitetu Centralnego wykonawczego prośby skazanych o ułaskawienie, został stracony 25 sierpnia 1936[12]. Ciało skremowano w krematorium na Cmentarzu Dońskim, prochy pochowano anonimowo.
Zrehabilitowany 13 czerwca 1988 postanowieniem plenum Sądu Najwyższego ZSRR.
Upamiętnienie
edytujW latach 1924–1934 miasto Jelizawietgrad, obecnie Kropywnycki, miejsce urodzenia Zinowjewa nosiło nazwę Zinowjewsk.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Nazwisko także zapisywane w wersji Zinowiew.
- ↑ Żydzi odegrali znaczącą rolę w ruchu socjaldemokratycznym, dając mu wielu ważnych liderów (Akselroda, Dejcza, Martowa, Trockiego, Zinowjewa i Kamieniewa, by wymienić zaledwie kilku. W 1905 roku Socjaldemokratyczna Partia liczyła w Rosji 8 400 członków. Natomiast Bund, partia żydowskich robotników, miała 35 000 członków. Orlando Figes, Tragedia narodu. Rewolucja rosyjska 1891-1924 Wrocław 2009, Wydawnictwo Dolnośląskie, ISBN 978-83-245-8764-3, s. 164.
- ↑ Зиновьев Григорий Евсеевич
- ↑ Jackson i Devlin (1989), s. 645
- ↑ Центральный Комитет, избранный V-м съездом РСДРП 19.5(1.6).1907, кандидаты в члены
- ↑ Центральный Комитет, избранный VI-й конференцией РСДРП(б) 17(30).1.1912, члены
- ↑ Daniels, 1997, s. 25.
- ↑ Rabinowitch (1978), s. 206
- ↑ Rabinowitch (1978), s. 341
- ↑ Bullock (1992), s. 197
- ↑ Conquest, s.59
- ↑ Rozstrzelanie Zinowjewa i 15 towarzyszy. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 195 z 27 sierpnia 1936.
Bibliografia
edytuj- Bullock, Alan (1992). Hitler And Stalin: Parallel Lives. Knopf. ISBN 978-0-394-58601-4.
- Daniels, Robert Vincent (1997). Red October: the Bolshevik Revolution of 1917. Beacon Press. s. 269. ISBN 978-0-8070-5645-5.
- Jackson, George; Devlin, Robert (1989). Dictionary of the Russian Revolution. Greenwood Press. s. 722. ISBN 978-0-313-21131-7.
- Rabinowitch, Alexander (1978). The bolsheviks come to power. The revolution of 1917 in Petrograd. W. W. Norton & Company. s. 393. ISBN 978-0-393-00893-7.
- Robert Conquest The Great Terror (1968), wydanie uzupełnione: The Great Terror: A Reassessment (1990) ISBN 0-19-505580-2; wydanie polskie: Wielki Terror (1997), ISBN 83-902063-9-0
- Зиновьев Григорий Евсеевич (Радомысльский Овсей-Герш Аронович)
- Григорий Евсеевич Зиновьев (Радомысльский) na portalu hrono.ru
- Зиновьев Григорий Евсеевич
- ISNI: 000000011028827X
- VIAF: 68947907
- LCCN: n50069854
- GND: 118904477
- NDL: 00477743
- LIBRIS: 97mpln5t0ljd6ct
- BnF: 12047506d
- SUDOC: 109301994
- SBN: IEIV017893
- NLA: 36333483
- NKC: jn19981002444
- BNE: XX1341212
- NTA: 06940867X
- BIBSYS: 97001359
- CiNii: DA00524125
- Open Library: OL372997A
- PLWABN: 9810563668005606
- NUKAT: n01721240
- J9U: 987007306687305171
- PTBNP: 243887
- LNB: 000038441
- LIH: LNB:9ho;=Bw