IS-A Salamandra
WWS-1 Salamandra, następnie IS-A Salamandra – polski szybowiec szkolno-treningowy z okresu międzywojennego, następnie w zrekonstruowanej w Instytucie Szybownictwa wersji IS-A Salamandra, pierwszy powojenny szybowiec, masowo używany w aeroklubach do szkolenia pilotów.
.jpg) IS-A Salamandra w Muzeum Lotnictwa Polskiego | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent |
Wojskowe Warsztaty Szybowcowe / Instytut Szybownictwa |
| Typ |
szybowiec treningowy |
| Konstrukcja |
drewniana |
| Załoga |
1 |
| Historia | |
| Data oblotu |
1936 |
| Lata produkcji |
1936–1939 oraz 1947–1957 |
| Wycofanie ze służby |
1962 |
| Liczba egz. |
150 do 1939 |
| Dane techniczne | |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
12,48 m |
| Wydłużenie |
9,2 |
| Długość |
6,48 m |
| Wysokość |
2,3 m |
| Profil skrzydła |
G-378[1] |
| Masa | |
| Własna |
140 kg |
| Użyteczna |
80 kg |
| Startowa |
225 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość minimalna |
38,5 km/h |
| Prędkość dopuszczalna |
150 km/h |
| Prędkość min. opadania |
0,8 m/s przy 48 km/h |
| Doskonałość maks. |
15,2 przy 56 km/h |
| Dane operacyjne | |
| Użytkownicy | |
| Bułgaria, Chiny, Chorwacja, Estonia, Finlandia, Francja, Jugosławia, Rumunia, Wietnam, ZSRR | |
| Rzuty | |
| |
Historia
edytujOkres międzywojenny
edytuj
W 1936 roku inżynier Wacław Czerwiński odszedł z Warsztatów Szybowcowych ZASPL i rozpoczął pracę w Wojskowych Warsztatach Szybowcowych w Krakowie, gdzie zaprojektował jednomiejscowy szybowiec przejściowy Salamandra, służący do treningu pilotów przesiadających się ze szkolnych konstrukcji Wrona i CWJ na treningową Komar[2].
Prototyp został oblatany latem 1936 roku i po lotach testowych został skierowany do produkcji. Szybowiec był oceniany jako udana konstrukcja przejściowa, dająca możliwość wykonywania długotrwałych lotów termicznych i żaglowych, nawet w warunkach słabych noszeń[3].
Salamandra produkowana była seryjnie od 1937 roku w Wojskowych Warsztatach Szybowcowych (WWS) w Krakowie, Lwowskich Warsztatach Lotniczych oraz od 1938 roku w Śląskich Warsztatach Szybowcowych. Łącznie zbudowano około 150 sztuk tego szybowca, pierwsze z nich trafiły wiosną 1937 roku do Wojskowego Obozu Szybowcowego w Ustjanowej oraz do szkoły szybowcowej w Bezmiechowej. W 1938 roku kolejne egzemplarze zakupiono do szkół szybowcowych w Pińczowie, Tęgoborzu i Sokolej Górze[4]. Salamandra była podstawowym szybowcem przejściowym do wybuchu II wojny światowej. Pilot Burak w dniu 22 sierpnia 1938 roku, po starcie z lotniska w Brasławiu, wykonał na Salamandrze lot trwający 11 godzin i 15 minut[5].
Salamandrę eksportowano do Jugosławii, Finlandii, Francji i Estonii[6]. W Jugosławii podjęto również produkcję na licencji[7]. Większość szybowców wykorzystywanych w polskich szkołach szybowcowych uległa zniszczeniu we wrześniu 1939 roku. Te, które ocalały, zostały przejęte przez Niemców i Sowietów[4]. We Lwowskich Warsztatach Lotniczych Sowieci ukończyli budowę 10 szybowców i wykorzystywali je do szkolenia, natomiast szybowce zdobyte przez Niemców zostały przekazane lotnictwu Chorwacji[6]. Podczas wojny produkowano je również od 1943 roku w Rumunii[7]. Na egzemplarzu wyprodukowanym w Sânpetru pilot G. Braescu wykonał lot trwający ok. 23. godziny[4]. Egzemplarz wykorzystywany w Finlandii został przekazany do muzeum lotnictwa w Vantaa w 1962 roku.
Okres powojenny
edytujWojnę i okupację przetrwał ukryty w Goleszowie jeden egzemplarz szybowca o znakach rejestracyjnych SP-139, który po wyzwoleniu odremontowano i używano do szkolenia pilotów[8]. Na podstawie ocalałego egzemplarza zespół inżynierów z Instytutu Szybownictwa (IS), Józef Niespał, Rudolf Matz i Marian Gracz, odtworzył dokumentację techniczną Salamandry, przystosowując projekt do masowej produkcji, którą podjęto w warsztatach IS w Bielsku-Białej[9]. Pierwszy egzemplarz seryjny o znakach rejestracyjnych SP-320 został oblatany 12 października 1946 roku[10].
Następne cztery egzemplarze, o znakach rejestracyjnych SP-321 do SP-324, ukończono w marcu 1947 roku[10]. W 1948 roku opracowano ulepszoną wersję pierwotnego projektu oznaczoną jako Salamandra 48, produkowaną w Jeżowie. Seria liczyła 75 egzemplarzy, pierwszy szybowiec o oznaczeniach SP-580 został oblatany 17 kwietnia 1948 roku przez oblatywacza Kosabackiego[11]. Rok później konstrukcję poddano kolejnym modyfikacjom wzmacniając ją oraz dodając płytowe hamulce aerodynamiczne. W ten sposób powstała wersja Salamandra 49. 50 egzemplarzy szybowca zbudowano w Jeżowie, 44 egzemplarze powstały w WSK Okęcie i Mielec. Oblot pierwszego egzemplarza tego rozwinięcia, noszący znaki rejestracyjne SP-825, nastąpił 8 czerwca 1948 roku[12].
Szybowiec stale unowocześniano, aby zapobiec niestateczności podłużnej, w jaką wpadał szybowiec po puszczeniu drążka. Kilka wypadków podczas startów za wyciągarką spowodowała, że szybowiec został skierowany na badania w Instytucie Lotnictwa. Na podstawie badań zwiększono usterzenie poziome i dwukrotnie powiększono usterzenie pionowe. Kabinę osłonięto wiatrochronem, dodano metalową misę w oparciu pilota mieszczącą jego spadochron, zmieniono konstrukcję płozy ogonowej. Tak zmodyfikowany szybowiec został oznaczony jako Salamandra 53. Niestety, zwiększeniu uległa masa szybowca, a środek ciężkości został przesunięty do tyłu[13]. Po wstępnej eksploatacji podjęto decyzję aby szybowce wersji 48 i 49 doprowadzić do standardu zgodnego z 53[14].
Efektem tych zmian była niestateczność szybowca przy locie z różnymi kątami natarcia. Obliczenia aerodynamiczne, jakie wykonał inżynier Tadeusz Kostia, wykazały konieczność przesunięcia do przodu kadłuba względem skrzydeł o 15 cm. Zmieniono proporcje kadłuba poprzez skrócenie długości belek kadłuba i wydłużenie kabinki. Na przedniej wrędze kadłuba dodano miejsce na montaż ciężarków wyważających. Tak poprawiona wersja została oznaczona jako Salamandra 53A[15]. Wersję tę eksportowano do Chin, gdzie podjęto jej produkcję i poddano ją kolejnej modyfikacji, tworząc szybowiec dwumiejscowy z miejscami w układzie tandem. Salamandra produkowana była w latach 1947-1957, wybudowano 264 egzemplarze[16], które służyły w aeroklubach do początku lat 60[17].
Ostatni lot na szybowcu wykonano w Polsce w 1962 roku[7]. W produkcję zaangażowane był zakłady WSK Okęcie i Mielec[18].
Na Salamandrze wzorowały się również konstrukcje zagraniczne: jugosłowiańskie Soštarić / UTVA „Čavka” i Soštarić „Roda”, węgierski K-02b „Szellö” i fińskie Sisilisko i PIK-5C[6]. W 1948 roku w Kanadzie, inżynier Wacław Czerwiński zrekonstruował Salamandrę zmieniając jej nazwę na DH Sparrow, budując w 1956 roku zmodernizowaną odmianę pod oznaczeniem Robin[1]. Na podstawie egzemplarza wyeksportowanego do Francji został opracowany w 1945 roku szybowiec SA.103 „Emouchet” a następnie SA.104 „Emouchet”[6]. Od 1957 roku Salamandra była też budowana na licencji w Chinach, opracowano tam również wersję dwumiejscową. Łączna produkcja powojenna Salamandry oceniana jest na 500 egzemplarzy[19].
W Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie jest eksponowany jeden zachowany szybowiec IS-A Salamandra. Jest to trzeci egzemplarz pierwszej serii produkcyjnej wyprodukowany w 1946 roku w Bielsku-Białej, który był eksploatowany do 1955 roku. Został przekazany do Narodowego Muzeum Techniki w Warszawie skąd w 1963 roku trafił do Krakowa[20]. W 2022 roku został odrestaurowany i ponownie trafił na ekspozycję[21].
W latach 2003–2009 w Zakładzie Szybowcowym „Jeżów” zbudowano i oblatano replikę Salamandry[22]. W 2015 roku w Aeroklubie Gliwickim, na podstawie oryginalnej dokumentacji, zbudowano pod kierunkiem Witolda Nowaka, a w 2017 roku dopuszczono do lotów i oblatano jeden latający egzemplarz Salamandry[7].
Konstrukcja
edytuj.jpg)
.jpg)
.jpg)
Jednomiejscowy szybowiec szkolno-treningowy w układzie zastrzałowego górnopłata o konstrukcji drewnianej.
Płat o obrysie prostokątno-trapezowym, jednodźwigarowy, podparty zastrzałami z rury stalowej, połączony z kadłubem jedną parą okuć w części grzbietowej[10]. Do dźwigara kryty sklejką, dalej płótnem[23]. Wyposażone w bezszczelinowe lotki, na końcach zamocowano kabłąki wykonane z rurek stalowych, którymi skrzydło opiera się o ziemię[6]. W wersjach produkowanych po 1949 roku wyposażony w hamulce aerodynamiczne.
Kadłub belkowy usztywniony linkami. Kabinka pilota odkryta, wykonana ze sklejki. Do niej zamocowane były dwie belki ogonowe konstrukcji skrzynkowej zakończone statecznikiem pionowym[17]. Przód kadłuba zrobiono z blachy duralowej przykręcanej do wręgi oraz listew. Pod blachą umieszczony jest zaczep przedni, zaś w okolicy wręgi trzeciej z lewej strony kadłuba od dołu zaczep dolny[10]. W szybowcach powojennych montowano tablicę przyrządów wyposażoną w prędkościomierz, wysokościomierz i wariometr[24].
Stateczniki kryte sklejką, stery płótnem. Statecznik poziomy podparty zastrzałami z rurki stalowej[25].
Podwozie drewniane, płozowe, płoza przednia amortyzowana dętką, tylna amortyzowana klockiem gumowym[24].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Glass 1976 ↓, s. 394.
- ↑ Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976, s. 392-394. OCLC 830596725.
- ↑ Glass 1976 ↓, s. 392.
- ↑ a b c Glass 1976 ↓, s. 393.
- ↑ Szybownictwo L.O.P.P.. „Skrzydlata Polska”. 8/1938, s. 241, sierpień 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
- ↑ a b c d e WWS-1 „Salamandra”, 1936. samolotypolskie.pl. [dostęp 2019-05-14]. (pol.).
- ↑ a b c d Karol Bentek, Sławomir Szachulski, Witold Nowak: Wskrzeszenie Salamandry, „Skrzydlata Polska” nr 11(2457)/2017, s.62
- ↑ Murawski 2020 ↓, s. 8.
- ↑ Glass, Kubalańca 2013 ↓, s. 260.
- ↑ a b c d Andrzej Błasik, Andrzej Glass, Stanisław Madeyski, Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1965, s. 32-35, 249
- ↑ Murawski 2020 ↓, s. 10.
- ↑ Murawski 2020 ↓, s. 12.
- ↑ Murawski 2020 ↓, s. 14.
- ↑ Murawski 2020 ↓, s. 15.
- ↑ Murawski 2020 ↓, s. 16.
- ↑ Krzyżan 1983 ↓, s. 130.
- ↑ a b Glass, Kubalańca 2013 ↓, s. 265.
- ↑ Glass, Kubalańca 2013 ↓, s. 260-262.
- ↑ Glass, Kubalańca 2013 ↓, s. 262.
- ↑ IS-A Salamandra [online], muzeumlotnictwa.pl [dostęp 2019-05-14].
- ↑ Salamandra w MLP. „Skrzydlata Polska”. Nr 7(2513)/2022, s. 13, lipiec 2022. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair. ISSN 0137-866X.
- ↑ Stanisław Błasiak. Dwie dekady Zakładu Szybowcowego Jeżów. „Skrzydlata Polska”. 3(2497)/2021, s. 56-57. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair. ISSN 0137-866X.
- ↑ Glass 1976 ↓.
- ↑ a b WWS-1 Salamandra [online], piotrp.de [dostęp 2019-05-14] [zarchiwizowane z adresu 2013-02-11] (pol.).
- ↑ Glass, Kubalańca 2013 ↓, s. 266.
Bibliografia
edytuj- Szybowiec przejściowy Salamandra, „Skrzydlata Polska”, nr 23 (1984), s. 10, ISSN 0137-866x.
- Andrzej Błasik, Andrzej Glass, Stanisław Madeyski: Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1965. OCLC 830916815.
- Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976. OCLC 830596725.
- Andrzej Glass, Jerzy Kubalańca: Polskie konstrukcje lotnicze. T. 5. Sandomierz: Stratus, 2013. ISBN 978-83-63678-23-4. OCLC 876483272.
- Marian Krzyżan: Samoloty w muzeach polskich. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983. ISBN 83-206-0432-X. OCLC 751284219. (pol.).
- Tomasz Murawski: Sylwetki szybowców. Warszawa: Tomasz Murawski, 2020.
Linki zewnętrzne
edytuj- Fotograficzny rejestr szybowców (pol.)
- IS-A "Salamandra", 1946 (pol.)