Jęczmień zwyczajny

Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare L.) – gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych. Rozpowszechniona w uprawie roślina zbożowa.

Jęczmień zwyczajny

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	wiechlinowate
Rodzaj	jęczmień
Gatunek	jęczmień zwyczajny
Nazwa systematyczna
Hordeum vulgare L. Sp. Pl. 84. 1753
Synonimy
Hordeum tetrastichum Stokes

Rozmieszczenie geograficzne

Rośnie dziko w Afryce Północnej (Egipt, Libia), w Azji Zachodniej (Afganistan, Cypr, półwysep Synaj, Iran, Irak, Izrael, Jordania, Liban, Syria, Turcja), na Kaukazie (Armenia, Azerbejdżan), Azji Środkowej (Kirgistan, Tadżykistan, Turkiestan, Uzbekistan), w Indiach, Pakistanie, Chinach, na Tajwanie. W Europie dziko rośnie tylko na wyspie Kreta. Jako gatunek introdukowany pojawia się w Etiopii, Korei, Australii i Nowej Zelandii. Jest uprawiany w wielu krajach świata.

Źdźbło jęczmienia. Na granicy pochwy i blaszki liściowej duże uszka

Oplewione ziarniaki jęczmienia

Łan jęczmienia. Ziarno niedojrzałe. Ości zielone

Morfologia

Roślina jednoroczna dorastająca do wysokości 1 metra. Kłoski boczne, w odróżnieniu od jęczmienia dwurzędowego są płodne, stąd też kłos jest wielorzędowy. Może być 4-rzędowy, gdy środkowe kłoski są silniej przylegające do osi, lub 6-rzędowy, gdy wszystkie kłoski są jednakowo odstające. Osadka kłosa nie kruszy się, podczas dojrzewania odpadają z niej kłoski. Plewy o tej samej długości co plewki dolne, lub nieco krótsze. W Polsce kwitnie w czerwcu i lipcu.

Genetyka

17 października 2012 r. tygodnik Nature poinformował, że brytyjscy naukowcy rozszyfrowali genom jęczmienia. Jęczmień jest diploidem o dużym haploidalnym genomie liczącym 5,1 Gpz. Liczbę genów oszacowano na 79379.

Zastosowanie

• Roślina uprawna, w Azji uprawiana od bardzo dawna. Ziarna odkryto np. w paleolitycznej osadzie w miejscowości Netiw ha-Gedud w Izraelu, pochodzącej z lat 9970-9400 p.n.e. Za czasów biblijnych w Palestynie uprawiano dwa gatunki jęczmienia: jęczmień zwyczajny i dwurzędowy.
• Jęczmień ozimy jest gatunkiem o wysokim potencjale plonotwórczym – szacuje się, że w optymalnych warunkach jego plony mogą być zbliżone do tych, które uzyskiwane są w uprawie pszenicy.
• Obecnie jest uprawiany głównie do wytwarzania słodu przy produkcji piwa, do wyrobu kaszy i jako roślina paszowa. W Azji wykorzystywany jest również jako zboże chlebowe.
• Z palonego ziarna otrzymywana jest kawa zbożowa.

Uprawa

W Polsce uprawiany jest zarówno jęczmień jary i ozimy. Jęczmień jary to roślina ciepłolubna, która powinna być siana, kiedy gleba jest już nieco ogrzana, a temperatura powietrza waha się w okolicach 7-10 stopni Celsjusza. Okres ten przypada zazwyczaj w drugiej połowie marca. Jęczmień ozimy jest natomiast rośliną niezwykle wrażliwą na termin siewu, który przypada pomiędzy 10-25 września. Jęczmień ozimy wrażliwy jest też na niską kulturę gleby, zakwaszenie oraz niedobory magnezu. Ze względu na szybkie dojrzewanie w porównaniu do innych zbóż, omijają go wiosenne susze – wykorzystuje zapasy wody zgromadzone po zimie.

Udział w kulturze

W Biblii słowo jęczmień wymienione jest ponad 30 razy, a razem z pszenicą 13 razy. Był wówczas ważnym źródłem pokarmu. W Apokalipsie św. Jana (6,6) wymieniony został jako jeden z plonów, których ceny wzrosną, gdy otwarta zostanie trzecia pieczęć i pojawi się jeździec na czarnym koniu (Głód): „kwarta pszenicy za denara i trzy kwarty jęczmienia za denara”. W Izraelu rolnicy mieli obowiązek przynoszenia dojrzałego snopa jęczmienia w drugim dniu po święcie Paschy. Wymagało to od rolnika specjalnych wysiłków. W tych rejonach, gdzie jęczmień dojrzewa później, musiał pod uprawę jęczmienia wybrać pole żyzne i dobrze nasłonecznione, zaś tam, gdzie dojrzewa wcześniej musiał chronić go przed osypywaniem się ziarna. Zbiór jęczmienia był tak ważny, że dokonywano go nawet w szabat, mimo że w dniu tym obowiązywał zakaz wykonywania jakiejkolwiek pracy. Zbioru dokonywano przed nocą i rankiem niesiono do świątyni. Przed ofiarowaniem jęczmienia nie wolno było spożywać ziarna pochodzącego z tegorocznych zbiorów.