Jerzmanowice (województwo małopolskie)

wieś w województwie małopolskim

Jerzmanowicewieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Jerzmanowice-Przeginia.

Jerzmanowice
wieś
Ilustracja
Kościół św. Bartłomieja Apostoła
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

krakowski

Gmina

Jerzmanowice-Przeginia

Liczba ludności (2022)

3104[2]

Strefa numeracyjna

12

Kod pocztowy

32-048[3]

Tablice rejestracyjne

KRA

SIMC

0321069

Położenie na mapie gminy Jerzmanowice-Przeginia
Mapa konturowa gminy Jerzmanowice-Przeginia, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Jerzmanowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Jerzmanowice”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Jerzmanowice”
Położenie na mapie powiatu krakowskiego
Mapa konturowa powiatu krakowskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Jerzmanowice”
Ziemia50°12′48″N 19°44′58″E/50,213333 19,749444[1]
Strona internetowa
Jaskinia Nietoperzowa
Ostry Kamień
Ostańce Palec i Soczewka
Skała Łysa (Fiala)

Jerzmanowice były wsią królewską w tenucie ojcowskiej w powiecie proszowskim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[4].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jerzmanowice. W latach 1973–1976 były siedzibą gminy. 15 stycznia 1976 gminę Jerzmanowice połączono z gminą Przeginia tworząc gminę Jerzmanowice-Przeginia z siedzibą w Jerzmanowicach[5].

W roku 2021 we wsi mieszkało 3105 osób, z czego 50,1% stanowiły kobiety, a 49,9% mężczyźni[6].

Przez Jerzmanowice przebiega DK94 na odcinku Kraków - Olkusz[7]

Części wsi

edytuj
Części wsi Jerzmanowice[8][9]
SIMC Nazwa Rodzaj
0321075 Gościniec część wsi
0321081 Góra część wsi
0321098 Kolonia Wschodnia część wsi
0321106 Kolonia Zachodnia część wsi
0321112 Kopaniny część wsi
0321129 Krzemieńce część wsi
0321135 Lepianka część wsi
0321141 W Dole część wsi
0321158 Za Wieżą część wsi
0321164 Żarnowiec część wsi

Historia

edytuj

Lokacja Jerzmanowic nastąpiła pomiędzy 1325 a 1335 rokiem. W źródłach pisanych pojawia się po raz pierwszy w 1335 roku.

W dokumentach z 1326 roku wieś nazwano villa Hermani, czyli wieś Hermana, który mógł być jej zasadźcą. Kilkanaście lat później w dokumentach pojawia się de Yrzmanowicz. Zmiana związana jest ze spolszczeniem niemieckiego imienia Herman na polskie Jirzman lub Jerzman i tym samym ze spolszczeniem nazwy wsi na Jirzmanowice, czego dowodem jest zapis z 1406 roku. Później nazwa przekształciła się na Jerzmanowice. Jerzmanowice były dawniej wsią królewską. W 1827 r. we wsi było 114 domów i 832 mieszkańców.

Oświata

edytuj

Szkoła w Jerzmanowicach istniała prawdopodobnie od początku XIX wieku, ale dokładna data nie jest znana. W 1830 roku zbudowano kościół św. Bartłomieja, a wiadomo, że wcześniej msze święte odprawiano w budynku szkoły. W 1913 roku rozpoczęto budowę nowego drewnianego budynku, kosztem 4000 rubli otrzymanych od administracji carskiej „Kongresówki”. W 1919 roku nauczycielem 1-klasowej szkoły został Władysław Kucharski. W roku szkolnym 1919/1920 w czterech oddziałach uczyło się 154 uczniów. W 1921 roku szkoła stała się 2-klasowa[10].

W 1945 roku zrabowano akta szkolne[11]. W 1945 roku kierownik Władysław Kucharski rozpoczął samodzielnie naukę w siedmiu oddziałach. W 1946 roku przybyli nauczyciele Irena Tracz i Julian Krzystanek[12].

Przez pierwsze lata powojenne w domu Józefa Szlachty funkcjonowała szkoła, do której uczęszczało 20 uczniów ze Szklar i z dolnych Jerzmanowic. W godzinach popołudniowych prowadzono kursy analfabetów[12].

Lekcje odbywały się w trzech salach w budynku szkoły i trzech salach wynajmowanych. W roku szkolnym 1974/1975, w wyniku reformy oświaty szkoła podstawowa została przekształcona w Zbiorczą Szkołę Gminną, jej dyrektorem został Antoni Haberka[13]. Zbiorczej szkole podlegały punkty filialne w Łazach, Szklarach i Gotkowicach oraz samodzielna szkoła 8-klasowa w Sąspowie. W roku szkolnym 1980/1981 dyrektorem został Stanisław Orłowski[12].

Z początkiem roku szkolnego 1984/1985 zbiorcze szkoły gminne zostały zlikwidowane i szkoła w Jerzmanowicach znosu zyskała statut szkoły podstawowej, której dyrektorem została Henryka Kozioł[10].

Z trudnościami lokalowymi szkoła borykała się do 1966 roku, tj. do czasu oddania do użytki nowego budynku szkolnego tzw. „tysiąclatki[12]. W 1966 roku na terenie Jerzmanowic realizowano plan „1000 szkół na Tysiąclecie”. 30 października 1966 roku Szkole Podstawowej przydzielono imię patrona, Janka Krasickiego[12].

W 1999 roku na mocy reformy oświaty, utworzono Publiczne Gimnazjum nr 1 w Jerzmanowicach, której dyrektorem został Tadeusz Nabagło. W roku szkolnym 2000/2001 uczniowie rozpoczęli naukę w nowym budynku gimnazjum. W 2002 roku nastąpiło oficjalne przekazanie budynku, nadanie gimnazjum imienia Akademii Krakowskiej i ufundowano sztandar. Od 1 września 2008 roku w Jerzmanowicach funkcjonował Zespół Szkół, składający się z Przedszkola Samorządowego oraz Szkoły Podstawowej im. Św. Królowej Jadwigi z Filiami Szkół w Łazach i Gotkowicach oraz Publicznego Gimnazjum Nr 1 im. Akademii Krakowskiej[12].

W 2017 r. w wyniku reformy oświaty gimnazja zostały zlikwidowane. W 2022 roku zlikwidowano szkołę filialną w Szklarach. 17 maja 2003 roku szkoła otrzymała imię patrona Świętej Jadwigi Królowej[10], a kurator Elżbieta Lęcznarowicz odsłoniła tablicę pamiątkową[11].

Kierownicy i dyrektorzy szkoły:
1919–1950. Władysław Kucharski.
1950–1952. Tomasz Dziewoński.
1952–1954. Antonina Dziewońska.
1954–1956. Julian Rubczak.
1956–1960. Stefan Kordas.
1960–1980. Antoni Haberko.
1980–1983. Stanisław Orłowski.
1983–1988. Henryka Kozioł.
1988–2001. Tadeusz Nabagło.
2001–2008. Stanisława Metzel.
2008–2017. Tadeusz Nabagło.
2017–2024. Ewa Rogóż.
2024– nadal Aneta Firszt-Kozdęba.

Zabytki

edytuj

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[14].

Inne zabytki

edytuj
  • Wały ziemne po zamczysku średniowiecznym z XIII–XIV wieku przy krawędzi lewego brzegu doliny Szklarki[15].

Turystyka

edytuj

Wieś położona jest na Wyżynie Olkuskiej, przy drodze krajowej 94. Znajduje się w atrakcyjnym turystycznie miejscu – w bliskim sąsiedztwie Ojcowskiego Parku Narodowego. Znajduje się w niej drugie pod względem wysokości wzniesienie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej – wzgórze Grodzisko o wys. 512,8 m n.p.m. i liczne inne skały, m.in. Ostry Kamień i Wielką Skałę. Pojedyncze skały na polach i w lasach Jerzmanowic tworzą grupę tzw. ostańców jerzmanowickich. Są one atrakcją turystyczną miejscowości i większość ma status pomnika przyrody. Na terenie są 33 pomniki przyrody[16]. Niektóre ze skał udostępnione są do wspinaczki skałkowej (m.in. Grodzisko, Ostry Kamień, Łysa, Psiklatka, Łabajowa (z Jaskinią Łabajową), Dupna, Wielka Turnia, Zaklęty Mur, Zaklęty Bastion).

Miejscowość znajduje się w górnej części Doliny Szklarki[17] i Doliny Będkowskiej, w obszarze Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie obejmującego malownicze krajobrazowo doliny i wąwozy z licznymi skałami wapiennymi, jaskiniami, źródłami krasowymi i zabytkami kultury materialnej. Przebiegające przez miejscowość szlaki turystyki pieszej i rowerowej umożliwiają zwiedzenie również pozostałych dolin tego parku krajobrazowego.

Jedną z największych atrakcji turystycznych wsi jest często odwiedzana, udostępniona turystycznie (oświetlona i z przewodnikiem) Jaskinia Nietoperzowa[18], w której odkryto obozowisko dawnych łowców niedźwiedzia jaskiniowego z okresu paleolitu.

Na terenie Jerzmanowic położony jest Rezerwat przyrody Dolina Szklarki[19]

Szlaki turystyczne
  – z Rudawy przez Radwanowice, Łączki, całą długość Doliny Będkowskiej, Jerzmanowice do Ojcowskiego Parku Narodowego.
Szlaki rowerowe
  – z Bolechowic obok Bramy Bolechowickiej przez Dolinę Bolechowicką, Las Krzemionka, przysiółek Kawiory, Bębło, górną część Doliny Będkowskiej obok Jaskini Nietoperzowej przez Jerzmanowice i Dolinę Szklarki.

We wsi działa klub sportowy Płomień Jerzmanowice[20].

Ludzie związani z Jerzmanowicami

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Jerzmanowicach (województwo małopolskie).

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 46339
  2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 398 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 95.
  5. Dz.U. z 1976 r. nr 1, poz. 12
  6. Wieś Jerzmanowice w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-08-11] (pol.).
  7. Wieś Jerzmanowice w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-08-11] (pol.).
  8. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  9. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  10. a b c Szkoła Podstawowa [online], www.szkolajerzmanowice.pl [dostęp 2024-04-10].
  11. a b Szkoła Podstawowa [online], www.szkolajerzmanowice.pl [dostęp 2024-04-10].
  12. a b c d e f Kazimierz Tomczyk, Dzieje wsi i parafii Jerzmanowice, 2023, ISBN 978-83-960414-5-6.
  13. Szkoła Podstawowa [online], www.szkolajerzmanowice.pl [dostęp 2024-04-10].
  14. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-25].
  15. Michał Wojenka, Jerzmanowice-Stara Wieś. Nowo odkryta warownia średniowieczna na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej [online] [dostęp 2018-07-06] (ang.).
  16. Rejestr pomników przyrody Gminy Jerzmanowice-Przeginia. [dostęp 2010-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
  17. Gmina Jerzmanowice-Przeginia [online], gison.pl [dostęp 2020-12-21].
  18. Jaskinia Nietoperzowa [online], Jaskinia Nietoperzowa [dostęp 2021-05-12] (pol.).
  19. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19890090077/O/M19890077.pdf
  20. Płomień Jerzmanowice w bazie 90minut.pl