Kałuszyn

Kałuszyn
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Kałuszyn – zdjęcie lotnicze znad wschodniej części miasta w kierunku zachodnim
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	miński
Gmina	Kałuszyn
Aglomeracja	warszawska
Prawa miejskie	przed 1662
Burmistrz	Arkadiusz Czyżewski
Powierzchnia	12,3 km²
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 2708; 220 os./km²
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	05-310
Tablice rejestracyjne	WM
	Położenie na mapie gminy Kałuszyn Kałuszyn
	Położenie na mapie Polski Kałuszyn
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Kałuszyn
	Położenie na mapie powiatu mińskiego Kałuszyn
	52°12′30″N 21°48′42″E/52,208333 21,811667
TERC (TERYT)	1412094
SIMC	0975380
	Urząd miejskiul. Pocztowa 1; 05-310 Kałuszyn
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Kałuszyn – miasto w Polsce w województwie mazowieckim, w powiecie mińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kałuszyn.

Leży w dawnej ziemi liwskiej historycznego Mazowsza^[2]. Kałuszyn uzyskał lokację miejską przed 1662 rokiem^[3]. Do 1954 siedziba wiejskiej gminy Chrościce. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do ówczesnego województwa siedleckiego.

Miasto jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[4].

Położenie

Kałuszyn na tle gminy i powiatu

Widok centrum miasta z zabytkowym kościołem

Miasto położone jest na Wysoczyźnie Kałuszyńskiej, w odległości 35 km na zachód od Siedlec i 50 km od Warszawy. Przez Kałuszyn przebiega droga krajowa nr 92, natomiast od południa omija je autostrada A2.

Historia

Złoty Ułan

Kałuszyn dzięki staraniom możnego rodu Opackich w 1718 roku otrzymał prawa miejskie, nadane przez króla Augusta II Mocnego. W czasie kampanii napoleońskiej miasto zostało zniszczone.

Podczas powstania listopadowego w roku 1831 trzykrotnie doszło do walk w mieście. I bitwa pod Kałuszynem została stoczona 17 lutego w okolicach Kałuszyna. Dywizja dowodzona przez generała Franciszka Żymirskiego, licząca 7 baonów, 8 szwadronów i 14 dział, toczyła opóźniające walki odwrotowe z przeważającymi siłami rosyjskimi tworzącymi przednią straż armii rosyjskiej dowodzonej przez Iwana Dybicza Zabałkańskiego. 2 kwietnia stoczono II bitwę pod Kałuszynem. III bitwa miała miejsce 10 lipca – na kilka dni przed bojem spotkaniowym pod Mińskiem Mazowieckim. Przednia straż polskiego korpusu dowodzonego przez generała Wojciecha Chrzanowskiego stoczyła bój z tylną strażą rosyjskiego korpusu dowodziengo przez Jewgienija Aleksandrowicza Gołowina. Siłami polskimi liczącymi 5 baonów, 13 szwadronów i 8 dział dowodził generał Bonifacy Jagmin. Wojska polskie odniosły zdecydowane zwycięstwo, biorąc do niewoli 1200 żołnierzy rosyjskich.

Kałuszynianie brali też czynny udział w powstaniu styczniowym.

W okresie międzywojennym Kałuszyn był uważany za miasto o dużej liczbie mieszkańców o przekonaniach prokomunistycznych^[5].

W czasie kampanii wrześniowej w 1939 roku 1 Dywizja Piechoty Legionów im. Józefa Piłsudskiego podczas bitwy pod Kałuszynem stoczyła bój z 44. Infanterie-Regiment (pułk piechoty) przyporządkowanym do SS-Regiment „Deutschland”, który należał organizacyjnie do Dywizji „Kempf”.

W 1991 roku Kałuszyn przystąpił do Stowarzyszenia Miast Pokoju.

Żydzi kałuszyńscy

Kałuszyn był ważnym obszarem osadnictwa żydowskiego. W XVII wieku powstała samodzielna gmina żydowska, a pod koniec XVIII wieku wzniesiono nową synagogę. W 1827 roku w mieście znajdowało się 145 domów i 1826 mieszkańców^[6]. Żydzi stanowili 80% ogółu mieszkańców. Trudnili się głównie rzemiosłem, wielu pracowało przy produkcji tałesów – żydowskich szali religijnych. Miasto było prężnym ośrodkiem ruchu chasydzkiego.

Tuż przed wybuchem I wojny światowej (1913) w Kałuszynie żyło 8257 Żydów oraz 1413 chrześcijan. Żydzi prowadzili w tym czasie 105 sklepów, a ich średnie miesięczne zarobki wynosiły 150 rubli^[7]. 50% Żydów było wówczas analfabetami. W okresie międzywojennym (1921) w Kałuszynie mieszkało 5033 Żydów, co stanowiło 82% ludności miasteczka.

W czasie okupacji niemieckiej większość Żydów z Kałuszyna została zamordowana. We wrześniu 1941 roku utworzono getto w Kałuszynie^[8]. Zlikwidowano je w grudniu 1942 roku. Jego mieszkańców wywieziono w celu zamordowania w obozie zagłady w Treblince. W toku akcji deportacyjnych na miejscowym cmentarzu żydowskim Niemcy zabili około 1000 Żydów^[9].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Kałuszyna w 2014 roku^[10].

Polityka

Burmistrzowie:

Franciszek Stasiak (1923–1934)^[11]
Kazimierz Koszutski (1934–1939)^[12]
Eugeniusz Niezborała (1990–1994)
Marian Soszyński (2002–2018)
Arkadiusz Czyżewski (od 2018)

Architektura

Sport

W mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Victoria Kałuszyn, obecnie (sezon 2024/2025) grający w klasie B, grupie siedleckiej II.

Ludzie związani z Kałuszynem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Kałuszynem‎.

Zobacz też

parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kałuszynie

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ ElżbietaE. Kowalczyk-Heyman ElżbietaE., „Disce aut discede”, czyli o tym, po co archeologowi potrzebna jest wiedza toponomastyczna i geografia historyczna, „Światowit”, XLVII fasc. B., Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2006, s. 148 [zarchiwizowane z adresu 2018-04-14] .. ISSN 0082-044X
↑ Robert Krzysztofik: Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.
↑ Opis parafii na stronie diecezji.
↑ Jan Szczepański: Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku, Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 138.
↑ Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728 .
↑ „Izraelita” nr 35, 28.08.1913, s. 2.
↑ Emil Noiński: Kałuszyn. Historia zniszczonego sztetl.
↑ Getto w Kałuszynie. Sztetl. [dostęp 2022-01-24].
↑ Kałuszyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Emil Noiński: Franciszek Stasiak (1886–1934). Zapomniany działacz ludowy i niepodległościowy. [w:] Na ścieżkach mazowieckiej i podlaskiej krainy. Księga poświęcona pamięci Profesora Arkadiusza Kołodziejczyka, praca zbiorowa pod redakcją T. Skoczka, Warszawa 2015, s. 439-450.
↑ Strona główna [online], uph.edu.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).

Linki zewnętrzne

Strona Urzędu Miasta Kałuszyn
Ochotnicza Straż Pożarna w Kałuszynie
Gmina Kałuszyn. powiatminski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-07)].
o Kałuszynie na portalu wirtualny sztetl
Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728 .

[gus2022-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[2] ElżbietaE. Kowalczyk-Heyman ElżbietaE., „Disce aut discede”, czyli o tym, po co archeologowi potrzebna jest wiedza toponomastyczna i geografia historyczna, „Światowit”, XLVII fasc. B., Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2006, s. 148 [zarchiwizowane z adresu 2018-04-14] .. ISSN 0082-044X

[3] Robert Krzysztofik: Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.

[4] Opis parafii na stronie diecezji.

[5] Jan Szczepański: Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku, Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 138.

[6] Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728 .

[7] „Izraelita” nr 35, 28.08.1913, s. 2.

[8] Emil Noiński: Kałuszyn. Historia zniszczonego sztetl.

[9] Getto w Kałuszynie. Sztetl. [dostęp 2022-01-24].

[populacja2016-10] Kałuszyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[11] Emil Noiński: Franciszek Stasiak (1886–1934). Zapomniany działacz ludowy i niepodległościowy. [w:] Na ścieżkach mazowieckiej i podlaskiej krainy. Księga poświęcona pamięci Profesora Arkadiusza Kołodziejczyka, praca zbiorowa pod redakcją T. Skoczka, Warszawa 2015, s. 439-450.

[12] Strona główna [online], uph.edu.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]