Kałuszyn
Kałuszyn – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie mińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kałuszyn.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Kałuszyn – zdjęcie lotnicze znad wschodniej części miasta w kierunku zachodnim | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Aglomeracja | |||
| Prawa miejskie |
przed 1662 | ||
| Burmistrz |
Arkadiusz Czyżewski | ||
| Powierzchnia |
12,3[1] km² | ||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
25 | ||
| Kod pocztowy |
05-310 | ||
| Tablice rejestracyjne |
WM | ||
Położenie na mapie gminy Kałuszyn  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu mińskiego  | |||
 52°12′30″N 21°48′42″E/52,208333 21,811667
| |||
| TERC (TERYT) |
1412094 | ||
| SIMC |
0975380 | ||
Urząd miejski ul. Pocztowa 105-310 Kałuszyn | |||
| Strona internetowa | |||
Leży w dawnej ziemi liwskiej historycznego Mazowsza[2]. Kałuszyn uzyskał lokację miejską przed 1662 rokiem[3]. Do 1954 siedziba wiejskiej gminy Chrościce. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.
PołożenieEdytuj
Miasto położone jest na Wysoczyźnie Kałuszyńskiej, w odległości 35 km na zachód od Siedlec i 50 km od Warszawy. Przez Kałuszyn przebiega droga krajowa nr 2.
HistoriaEdytuj
Kałuszyn dzięki staraniom możnego rodu Opackich, otrzymał w 1718 prawa miejskie, nadane przez króla Augusta II Mocnego. W czasie kampanii napoleońskiej miasto zostało zniszczone. Podczas powstania listopadowego, trzykrotnie doszło do walk w mieście.
I bitwa pod Kałuszynem odbyła się 17 lutego 1831 podczas powstania listopadowego w okolicach Kałuszyna dywizja generała Franciszka Żymirskiego, licząca 7 baonów, 8 szwadronów i 14 dział, toczyła opóźniające walki odwrotowe z przeważającymi siłami rosyjskimi tworzącymi przednią straż armii rosyjskiej Iwana Dybicza. 2 kwietnia tego roku stoczono II bitwę pod Kałuszynem. III bitwa miała miejsce 10 lipca 1831 – kilka dni przed bojem spotkaniowym pod Mińskiem Mazowieckim przednia straż polskiego korpusu generała Wojciecha Chrzanowskiego stoczyła bój z tylną strażą rosyjskiego korpusu Jewgienija Aleksandrowicza Gołowina. Siłami polskimi liczącymi 5 baonów, 13 szwadronów i 8 dział dowodził generał Bonifacy Jagmin. Wojska polskie odniosły zdecydowane zwycięstwo biorąc do niewoli 1200 żołnierzy rosyjskich.
Kałuszynianie brali też czynny udział w powstaniu styczniowym.
W czasie kampanii wrześniowej w 1939, I Dywizja Piechoty Legionów im. Józefa Piłsudskiego podczas bitwy pod Kałuszynem stoczyła bój z 44. Infanterie-Regiment przyporządkowanym do SS-Regiment „Deutschland”, który należał organizacyjnie do dywizji „Kempf”.
W 1991 Kałuszyn przystąpił do Stowarzyszenia Miast Pokoju.
Żydzi kałuszyńscyEdytuj
Kałuszyn był ważnym obszarem osadnictwa żydowskiego. W XVII w. powstała samodzielna gmina żydowska, a pod koniec XVIII w. wzniesiono nową synagogę. W 1827 w mieście było 145 domów i 1826 mieszkańców[4]. Żydzi stanowili 80% ogółu mieszkańców. Trudnili się głównie rzemiosłem, wielu pracowało przy produkcji tałesów – żydowskich szali religijnych. Miasto było prężnym ośrodkiem ruchu chasydzkiego.
Tuż przed I wojną światową (1913) w Kałuszynie żyło 8257 Żydów oraz 1413 chrześcijan. Żydzi prowadzili w tym czasie 105 sklepów, a ich średnie miesięczne zarobki wynosiły 150 rubli[5]. 50% Żydów było wówczas analfabetami. W okresie międzywojennym (1921) w Kałuszynie mieszkało 5033 Żydów, co stanowiło 82% ludności miasteczka.
W czasie okupacji niemieckiej większość kałuszyńskich Żydów została zamordowana. We wrześniu 1941 utworzono getto w Kałuszynie[6]. Zlikwidowano je w grudniu 1942. Jego mieszkańców wywieziono w celu zamordowania w obozie zagłady w Treblince. W toku akcji deportacyjnych na miejscowym cmentarzu żydowskim Niemcy zabili około 1000 Żydów[7].
ZabytkiEdytuj
IstniejąceEdytuj
- klasycystyczny ratusz i poczta z pierwszej połowy XIX w.,
- neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia NMP z końca XIX w., zbudowany według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego,
- dawne koszary królewskie zwane oberżą, które gościły Napoleona Bonaparte,
- nowy cmentarz żydowski w Kałuszynie z XIX/XX w.
NieistniejąceEdytuj
DemografiaEdytuj
- Piramida wieku mieszkańców Kałuszyna w 2014 roku[8].
SportEdytuj
W mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Victoria Kałuszyn, grający w klasie okręgowej.
Burmistrzowie KałuszynaEdytuj
- Marian Soszyński (2002-2018)
- Arkadiusz Czyżewski (od 2018)
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Elżbieta Kowalczyk-Heyman: „Disce aut discede”, czyli o tym, po co archeologowi potrzebna jest wiedza toponomastyczna i geografia historyczna w: „Światowit”, t. XLVII, fasc. B. Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 148. archeo.uw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-14)].. ISSN 0082-044X
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.
- ↑ Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728.
- ↑ „Izraelita” nr 35, 28.08.1913, s. 2.
- ↑ Emil Noiński, Kałuszyn. Historia zniszczonego sztetl: http://cmentarze-zydowskie.pl/kaluszynhistoria.htm
- ↑ Getto w Kałuszynie. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-01-24].
- ↑ Kałuszyn w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Strona Urzędu Miasta Kałuszyn
- Ochotnicza Straż Pożarna w Kałuszynie
- Gmina Kałuszyn. powiatminski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-07)].
- o Kałuszynie na portalu wirtualny sztetl
- Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728.