Kałuszyn

miasto w województwie mazowieckim

Kałuszynmiasto w województwie mazowieckim, w powiecie mińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kałuszyn.

Kałuszyn
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kałuszyn – zdjęcie lotnicze znad wschodniej części miasta w kierunku zachodnim
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

miński

Gmina

Kałuszyn

Aglomeracja

warszawska

Prawa miejskie

przed 1662

Burmistrz

Arkadiusz Czyżewski

Powierzchnia

12,3[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


2708[1]
220[1] os./km²

Strefa numeracyjna

25

Kod pocztowy

05-310

Tablice rejestracyjne

WM

Położenie na mapie gminy Kałuszyn
Mapa konturowa gminy Kałuszyn, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Kałuszyn”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kałuszyn”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kałuszyn”
Położenie na mapie powiatu mińskiego
Mapa konturowa powiatu mińskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kałuszyn”
Ziemia52°12′30″N 21°48′42″E/52,208333 21,811667
TERC (TERYT)

1412094

SIMC

0975380

Urząd miejski
ul. Pocztowa 1
05-310 Kałuszyn
Strona internetowa

Leży w dawnej ziemi liwskiej historycznego Mazowsza[2]. Kałuszyn uzyskał lokację miejską przed 1662 rokiem[3]. Do 1954 siedziba wiejskiej gminy Chrościce. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

PołożenieEdytuj

 
Kałuszyn na tle gminy i powiatu
 
Widok centrum miasta z zabytkowym kościołem

Miasto położone jest na Wysoczyźnie Kałuszyńskiej, w odległości 35 km na zachód od Siedlec i 50 km od Warszawy. Przez Kałuszyn przebiega droga krajowa nr 2.

HistoriaEdytuj

Kałuszyn dzięki staraniom możnego rodu Opackich, otrzymał w 1718 prawa miejskie, nadane przez króla Augusta II Mocnego. W czasie kampanii napoleońskiej miasto zostało zniszczone. Podczas powstania listopadowego, trzykrotnie doszło do walk w mieście.

I bitwa pod Kałuszynem odbyła się 17 lutego 1831 podczas powstania listopadowego w okolicach Kałuszyna dywizja generała Franciszka Żymirskiego, licząca 7 baonów, 8 szwadronów i 14 dział, toczyła opóźniające walki odwrotowe z przeważającymi siłami rosyjskimi tworzącymi przednią straż armii rosyjskiej Iwana Dybicza. 2 kwietnia tego roku stoczono II bitwę pod Kałuszynem. III bitwa miała miejsce 10 lipca 1831 – kilka dni przed bojem spotkaniowym pod Mińskiem Mazowieckim przednia straż polskiego korpusu generała Wojciecha Chrzanowskiego stoczyła bój z tylną strażą rosyjskiego korpusu Jewgienija Aleksandrowicza Gołowina. Siłami polskimi liczącymi 5 baonów, 13 szwadronów i 8 dział dowodził generał Bonifacy Jagmin. Wojska polskie odniosły zdecydowane zwycięstwo biorąc do niewoli 1200 żołnierzy rosyjskich.

Kałuszynianie brali też czynny udział w powstaniu styczniowym.

W czasie kampanii wrześniowej w 1939, I Dywizja Piechoty Legionów im. Józefa Piłsudskiego podczas bitwy pod Kałuszynem stoczyła bój z 44. Infanterie-Regiment przyporządkowanym do SS-Regiment „Deutschland”, który należał organizacyjnie do dywizji „Kempf”.

W 1991 Kałuszyn przystąpił do Stowarzyszenia Miast Pokoju.

Żydzi kałuszyńscyEdytuj

Kałuszyn był ważnym obszarem osadnictwa żydowskiego. W XVII w. powstała samodzielna gmina żydowska, a pod koniec XVIII w. wzniesiono nową synagogę. W 1827 w mieście było 145 domów i 1826 mieszkańców[4]. Żydzi stanowili 80% ogółu mieszkańców. Trudnili się głównie rzemiosłem, wielu pracowało przy produkcji tałesów – żydowskich szali religijnych. Miasto było prężnym ośrodkiem ruchu chasydzkiego.

Tuż przed I wojną światową (1913) w Kałuszynie żyło 8257 Żydów oraz 1413 chrześcijan. Żydzi prowadzili w tym czasie 105 sklepów, a ich średnie miesięczne zarobki wynosiły 150 rubli[5]. 50% Żydów było wówczas analfabetami. W okresie międzywojennym (1921) w Kałuszynie mieszkało 5033 Żydów, co stanowiło 82% ludności miasteczka.

W czasie okupacji niemieckiej większość kałuszyńskich Żydów została zamordowana. We wrześniu 1941 utworzono getto w Kałuszynie[6]. Zlikwidowano je w grudniu 1942. Jego mieszkańców wywieziono w celu zamordowania w obozie zagłady w Treblince. W toku akcji deportacyjnych na miejscowym cmentarzu żydowskim Niemcy zabili około 1000 Żydów[7].

ZabytkiEdytuj

IstniejąceEdytuj

NieistniejąceEdytuj

DemografiaEdytuj

  • Piramida wieku mieszkańców Kałuszyna w 2014 roku[8].


 

SportEdytuj

W mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Victoria Kałuszyn, grający w klasie okręgowej.

Burmistrzowie KałuszynaEdytuj

  • Marian Soszyński (2002-2018)
  • Arkadiusz Czyżewski (od 2018)

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Elżbieta Kowalczyk-Heyman: „Disce aut discede”, czyli o tym, po co archeologowi potrzebna jest wiedza toponomastyczna i geografia historyczna w: „Światowit”, t. XLVII, fasc. B. Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 148. archeo.uw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-14)].. ISSN 0082-044X
  3. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.
  4. Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728.
  5. „Izraelita” nr 35, 28.08.1913, s. 2.
  6. Emil Noiński, Kałuszyn. Historia zniszczonego sztetl: http://cmentarze-zydowskie.pl/kaluszynhistoria.htm
  7. Getto w Kałuszynie. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-01-24].
  8. Kałuszyn w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

Linki zewnętrzneEdytuj