Kapusta
Kapusta (Brassica L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny kapustowatych. Należy do niego 38 gatunków roślin, które w stanie dzikim występują głównie w Europie (21 gatunków[3]), zwłaszcza w rejonie Morza Śródziemnego, poza tym rozproszone w Azji o umiarkowanym klimacie[4]. Formy dziko rosnące zasiedlają siedliska ruderalne i piaszczyste, często na terenach nadmorskich. Liczne gatunki, mieszańce, odmiany i kultywary są uprawiane jako warzywa w różnych regionach świata[3].
Morfologia i biologiaEdytuj
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, dwuletnie i półkrzewy[5]. Osiągają do 2 m wysokości[3].
- Liście
- Mięsiste, pojedyncze lub pierzasto podzielone[3].
- Kwiaty
- Promieniste, 4-krotne, drobne. Działki kielicha nieco woreczkowato rozdęte. Płatki barwy żółtawej, białej lub czerwono nabiegłe, u nasady długo zwężające się z zielonymi miodnikami. Pręcików 6 czterosilnych; 4 wewnętrzne dłuższe od 2 zewnętrznych. Zalążnia górna z krótką zwykle szyjką słupka zwieńczoną główkowatym znamieniem[3].
- Owoce
- Łuszczyny długie, wąskie, nieco spłaszczone, wielonasienne[3].
SystematykaEdytuj
Według botaników przed kilku tysiącami lat, gdy ludzie zaczęli uprawiać niektóre gatunki kapusty, doszło do spontanicznego skrzyżowania się kilku gatunków, w wyniku czego powstały dwie duże grupy mieszańców; pierwsza z nich określana jest jako kapusta warzywna (Brassica oleracea), druga to kapusta właściwa (Brassica rapa)[5].
Brassicaria Pomel, Guenthera Andrz.
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system system APG III z 2009)
Należy do rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales), kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta )[1].
- Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Capparanae Reveal, rząd kaparowce (Capparales Hutch.), podrząd Capparineae Engl., rodzina kapustowate (Brassicaceae Burnett), podrodzina Brassicoideae Prantl, plemię Brassiceae DC., podplemię Brassicinae Sond. in Harv., rodzaj kapusta (Brassica L.)[6].
- Gatunki[7]
W systematyce kapusty istnieje wielkie zagmatwanie. W różnych klasyfikacjach te same taksony są uważane za odmiany, podgatunki lub gatunki i mają różne nazewnictwo. Według najnowszych ustaleń (2010 r.) przeprowadzonych przez botaników Germplasm Resources Information Network, skupionych w towarzystwie The Multinational Brassica Genome Project w obrębie rodzaju Brassica wyróżnia się 38 gatunków[4]:
- Brassica assyriaca Mouterde
- Brassica aucheri Boiss
- Brassica balearica Pers
- Brassica barrelieri (L.) Janka
- Brassica bourgeaui (Webb ex Christ) Kuntze
- Brassica cadmea O. E. Schulz
- Brassica carinata A. Braun – kapusta abisyńska
- Brassica cretica Lam. – kapusta kreteńska
- Brassica deflexa Boiss
- Brassica deserti Danin & Hedge
- Brassica desnottesii Emb. & Maire
- Brassica dimorpha Coss. & Durieu
- Brassica drepanensis (Caruel) Damanti
- Brassica elongata Ehrh. – kapusta chrzanolistna
- Brassica fruticulosa Cirillo
- Brassica gravinae Ten.
- Brassica ×harmsiana O. E. Schulz
- Brassica hilarionis Post
- Brassica incana Ten
- Brassica insularis Moris
- Brassica juncea (L.) Czern. – kapusta sitowata
- Brassica macrocarpa Guss
- Brassica maurorum Durieu
- Brassica montana Pourr
- Brassica napus L. – kapusta rzepak
- Brassica nigra (L.) W. D. J. Koch – kapusta czarna
- Brassica nivalis Boiss. & Heldr
- Brassica oleracea L. – kapusta warzywna
- Brassica oxyrrhina (Coss.) Willk
- Brassica procumbens (Poir.) O. E. Schulz
- Brassica rapa L. – kapusta właściwa
- Brassica repanda (Willd.) DC
- Brassica rupestris Raf. – kapusta skalna
- Brassica ruvo L. H. Bailey
- Brassica souliei (Batt.) Batt
- Brassica spinescens Pomel
- Brassica tournefortii Gouan
- Brassica villosa Biv
ZastosowanieEdytuj
- Warzywa – wiele spośród uprawianych gatunków, mieszańców i odmian to rośliny jadalne uprawiane na całym niemal świecie.
- Niektóre odmiany (rzepak) są uprawiane dla nasion, z których wytwarza się olej jadalny i biodiesel.
- Niektóre gatunki i odmiany są uprawiane jako rośliny paszowe.
- Kwiaciarstwo – niektóre kultywary o ozdobnych liściach używane są w kwiaciarstwie.
EtymologiaEdytuj
Nazwa kapusta trafiła do polszczyzny jako zapożyczenie z łaciny, od słowa caputium (główka)[8].
CiekawostkiEdytuj
- Kapusta, podobnie jak wiele innych rzeczowników, funkcjonuje również jako polskie nazwisko (zob. np. Janusz Kapusta),
- W dawnej Polsce doły do przechowywania kapusty w zimie nazywano skłabunami.
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-05-13].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
- ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 171. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-15].
- ↑ a b Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Warszawa: Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Brassica (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-22].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-27].
- ↑ Jerzy Ciechanowicz: Medea i czereśnie. Rozmowy o starożytności. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen/Wydawnictwo Krąg, 1994, s. 97. ISBN 83-85199-23-3.