Nozdrzec
Nozdrzec – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie brzozowskim, w gminie Nozdrzec[6][5][5][6]. Wieś leży na Pogórzu Dynowskim, na lewym brzegu Sanu przy ujściu Baryczki.
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
36-245[4] |
| Tablice rejestracyjne |
RBR |
| SIMC |
0357771[5] |
Położenie na mapie gminy Nozdrzec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu brzozowskiego  | |
 49°46′19″N 22°12′27″E/49,771944 22,207500[1]
| |
| Strona internetowa | |
Miejscowość jest siedzibą gminy Nozdrzec oraz rzymskokatolickiej parafii św. Stanisława Biskupa, należącej do dekanatu Dynów w archidiecezji przemyskiej.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nozdrzec. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0357788 | Banachówka | część wsi |
| 0357794 | Baranówki | część wsi |
| 0357802 | Dół | część wsi |
| 0357819 | Grabnik | część wsi |
| 0357943 | Jaszcz | przysiółek |
| 0357825 | Kruhel | część wsi |
| 0357831 | Łąka | część wsi |
| 0357848 | Pierogówka | część wsi |
| 0357854 | Podchełm | część wsi |
| 0357860 | Poddąb | część wsi |
| 0357877 | Półanki | część wsi |
| 0357883 | Psiarnia | część wsi |
| 0357890 | Rymarczyna | część wsi |
| 0357950 | Rzeki | przysiółek |
| 0357908 | Smorogówka | część wsi |
| 0357914 | Stawki | część wsi |
| 0357920 | Turoniówka | część wsi |
| 0357937 | Uryciówka | część wsi |
| 0357966 | Żurawiec | przysiółek |
Historia Nozdrzca
edytujNozdrzec zwany dawniej Nieczujów istniał w XV wieku. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1436 r. Przy sporze Małgorzaty z Dynowa, a Mikołajem Kmitą – kasztelanem przemyskim – wymieniony jest jako jedna z wielu wsi należących do dóbr dynowskich. Nozdrzec odnotowano w 1436 r. jako własność rodziny Rzeszowskich. W dokumencie źródłowym z 1448 r. występuje jako osada na prawie niemieckim. Po raz pierwszy mamy informację o sołtysie Nabrzuchu z Nozdrzca. Potem jako właściciele figurują Tarnowscy, założyciele parafii rzymskokatolickiej (przed 1548 r.), którzy sprzedali wieś Nieczujom Wapowskim. W drugiej połowie XVI w. właścicielką była Katarzyna Wapowska, a po niej jej syn Jan Stanisław Wapowski. Po jego śmierci w 1632 r. Nozdrzec przejął syn Karol Wapowski, który w 1644 r. sprzedał okoliczne dobra Olbrachtowi Grochowskiemu. W połowie XVI w. właścicielem był też Stanisław Stadnicki, który zniszczył dokumenty parafialne, a kościół przekształcił w zbór protestancki.
Prawdopodobnie w tym miejscu, gdzie zlokalizowany jest obecny pałac, istniał dwór obronny, który podczas potopu szwedzkiego został zniszczony przez wojska siedmiogrodzkie sojusznika Szwedów, Jerzego II Rakoczego, około 16 marca 1657 r.
Po I rozbiorze Polski w 1772 r. Nozdrzec znalazł się w zaborze austriackim, najpierw w cyrkule leskim, a do 1782 r. w sanockim. Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi", wydanym po raz pierwszy w 1786 r., pisał: Nostrzeć. Wieś z domem i ogrodem pięknym JW. Michała hrabi Bukowskiego, kawalera orderu ś. Stanisława[7].
Gdy w 1809 roku wybuchła wojna polsko-austriacka, na czele wojsk ziemi sanockiej stanął gen. Ksawery Franciszek Krasicki, były oficer kościuszkowski, a zorganizowanym na terenach przyległych do Dynowa oddziałem dowodził dziedzic Nozdrzca, Tadeusz Prek. Władzę administracyjno-polityczną pełnił Józef Parys.
W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej Nozdrzec z Karolówką był Ludwik Skrzyński[8]. Pałac w Nozdrzcu wybudowany został z inicjatywy Ludwika Skrzyńskiego według projektu Aleksandra Fredry, w 1843 roku.
W czasie I wojny światowej 15 listopada 1915 roku Nozdrzec wraz z dworem Skrzyńskich został spalony przez wojska rosyjskie. Następnie około 1920 roku został przebudowany z niewielkimi zmianami. W ostatnich latach został poddany gruntownej restauracji i przebudowie po zniszczeniach II wojny światowej. Po remoncie do 2011 r. służył jako ośrodek wypoczynkowy huty szkła w Krośnie. Wokół pałacu zachowały się niewielkie fragmenty parku. Rosną tu jeszcze stare lipy, miłorząb dwuklapowy, dęby szypułkowe, graby i jesiony. W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu znajduje się zabytkowa dworska kaplica z 1889 r., z obrazem Matki Boskiej z dzieciątkiem, oraz przypałacowa oficyna, w której w latach 1945–1994 mieściła się szkoła podstawowa. Od strony południowej i wschodniej wokół kaplicy i przed oficyną zachowała się część umocnień ziemnych.
30 marca 1921 roku przez Nozdrzec przejeżdżał premier Wincenty Witos.
W czasie II wojny światowej w 1940 r. powstała tu Placówka ZWZAK Nozdrzec-Wesoła obejmująca Hłudno licząca 50 osób, dowodzona przez por. Kazimierza Chrzana ps. Józef, i Franciszka Dudka ps. Dąb wraz z Kapelanem ks. Stanisławem Buczkiem i mjr. ks. Jana Haligowskiego ps. Jaś, Cichy, i wchodząca w skład II Batalionu Brzozowskiego dow. przez ppor. Józefa Florczaka. 25 maja 1943 r. zorganizowano atak 50 osobowego oddziału pod dow. Józefa Maciołka – Komendanta AK Rzeszów na niemieckie siły policyjne w Pałacu w Nozdrzcu, które opuściły wkrótce ten teren.
Kościoły
edytujPierwszy kościół w Nozdrzcu był drewniany, a obok niego istniał cmentarz. Nowy kościół Świętego Stanisława Biskupa[9][10] został zbudowany z kamienia i cegły w formie krzyża łacińskiegow stylu renesansowo-barokowym w 1746 r. przez proboszcza ks. Jana Banieckiego. Kościół był konsekrowany w roku 1806 przez biskupa przemyskiego Antoniego Dąb-Gołaszewskiego.
Nozdrzecka Kalwaria
edytujKalwaria na wzgórzu Chełm
Osoby związane z miejscowością
edytuj- Franciszek Ksawery Prek - ur. 1801 r. w Nozdrzcu, w rodzinie szambelana Stanisława Augusta Poniatowskiego – głuchoniemy malarz i pamiętnikarz galicyjski. Jego imię nosi Szkoła Podstawowa w Sielcu k. Sędziszowa Małopolskiego.
- kapitan Stanisław Prek z Nozdrzca, uczestnik wojen napoleońskich, brat pamiętnikarza Ksawerego Preka.
- Hr. Konstanty Bukowski h. Ossoria ur. w 1836 r. w Nozdrzcu, kapitan w 700-osobowym korpusie powstańczym gen. Antoniego Jeziorańskiego, walczył pod Kobylanką 1 maja 1863 r., gdzie stoczył zwycięską bitwę z oddziałami rosyjskimi w okolicach Józefowa. Pracował w organizacji powstańczej we Lwowie i Samborze.
- Wincenty Chmurowicz uczestnik powstania węgierskiego i styczniowego w 1863 r. - pochowany na cmentarzu w Nozdrzcu.
- Kapitan hr. Józef Skrzyński dowódca jazdy kujawskiej z Nozdrzca poległ 9 lipca 1863 r. bitwie pod Rogowem.
- Hr. Ludwik Skrzyński z Nozdrzca pracował w organizacji powstańczej w Galicji.
- Lubomir Zaręba Skrzyński z Nozdrzca służył w oddziale J. Wysockiego i brał udział w wyprawie na Radziwiłłów.
Sport
edytujW miejscowości istnieje klub piłki nożnej, San Nozdrzec, grający w B klasie, grupa Krosno III.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 90513
- ↑ Wieś Nozdrzec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-08].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 837 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c d GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b c Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi. Wyd. powtórne. Lwów: Nakładem Wojciecha Manieckiego, 1858, s. 60.
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 147.
- ↑ B. Śnieżek: Kościół św. Stanisława Biskupa. [dostęp 2012-09-10]. (pol.).
- ↑ Kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika. [dostęp 2012-09-10]. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Nozdrzec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 310.
- Mapa katastralna wsi Nozdrzec z 1854
- Opis wsi na stronie gminy
- Nozdrzec z lotu ptaka i nie tylko
- Pałac w Nozdrzcu.