Wikipedia

Polski samolot Tu-154M nr boczny 101

samolot

Polski samolot Tu-154M nr boczny 101 – wojskowy samolot Tupolew Tu-154M Lux, który 10 kwietnia 2010 roku uległ katastrofie w Smoleńsku. Należał do 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego i znajdował się w dyspozycji Kancelarii Prezesa Rady Ministrów[1].

Tupolew Tu-154M nr boczny 101
Ilustracja
Tu-154M nr boczny 101 na lotnisku w Sydney (2007 rok)
Dane podstawowe
Państwo

 ZSRR

Producent

Tupolew

Typ

samolot komunikacyjny średniego zasięgu, wersja Lux

Konstrukcja

metalowa (duralowa)

Załoga

8

Historia
Data oblotu

29 czerwca 1990

Liczba wypadków
 • w tym katastrof


1 (katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku, 10 kwietnia 2010)

Dane techniczne
Napęd

3 x silniki turbowentylatorowe Sołowiew D-30KU-154

Wymiary
Rozpiętość

37,55 m

Długość

47,9 m

Wysokość

11,4 m

Powierzchnia nośna

201,5 m²

Masa
Własna

54 000 kg

Osiągi
Prędkość maks.

950 km/h

Prędkość minimalna

235 km/h

Dane operacyjne
Liczba miejsc
90 (od 6 kwietnia 2010 roku 100)
Użytkownicy
 Polska (Siły Powietrzne RP, 36 Specjalny Pułk Lotnictwa Transportowego)
Multimedia w Wikimedia Commons
Tu-154M nr 101 na lotnisku w Canberze (2007 rok)
Tu-154M nr 101 na lotnisku w Wellington (2007 rok)
Tu-154M nr 101 startujący z lotniska w Kijowie (2008 rok)
Tu-154M nr 101 na lotnisku w Zagrzebiu (2010 rok)
Tu-154M nr 101 na lotnisku w Pradze (2010 rok)
Szczątki samolotu Tu-154M nr 101 na miejscu katastrofy w Smoleńsku (10 kwietnia 2010 roku)
Podwozie Tu-154M nr 101 na miejscu katastrofy (11 kwietnia 2010)
Silnik turboodrzutowy Sołowiew D30KU-154, podobny do wykorzystywanych przez Tu-154 nr 101

Producent, napęd, malowanie, rejestracja edytuj

Główny artykuł: Tu-154.

Samolot Tu-154M nr boczny 101 o numerze seryjnym 085837 (90A-837)[2] został wyprodukowany 26 czerwca 1990 roku w zakładach lotniczych w Kujbyszewie w ZSRR[3]; Polska zakupiła go w tym samym roku[4] za kwotę 14 milionów rubli na mocy umowy polsko-radzieckiej z 27 maja 1989 roku[5]. Nowy samolot dla VIP-ów zamówiono w ramach planów zakupowych Rady Ministrów z 1988 roku w celu zastąpienia wysłużonych maszyn Tupolew Tu-134A.

Napęd Tupolewa Tu-154M Lux nr 101 stanowiły trzy dwuprzepływowe silniki turboodrzutowe Sołowiew D30KU oraz silnik rozruchowy TA-6A[6]. Pierwszy oblot miał miejsce 29 czerwca 1990 roku; 11 lipca 1990 roku samolot został odebrany przez stronę polską i następnego dnia włączony do służby w Siłach Powietrznych RP. Otrzymał malowanie będące połączeniem symboliki PLL LOT z wojskową oraz numery boczne 837 i 01. Po 1994 roku schemat malowania samolotów VIP w Polsce został zmieniony na obecnie obowiązujący. Wprowadzono także nową rejestrację. Na samolocie o numerze seryjnym 085837 liczby 837 i 01 zastąpiła 101.

Resurs, nalot i remonty edytuj

W 1990 roku resurs techniczny maszyny szacowano na 30 000 godzin lotu, 15 000 lądowań lub 15 lat eksploatacji[4]; pierwotne plany przewidywały wycofanie maszyny z eksploatacji w latach 2008–2010[7]. Łączny nalot samolotu wynosił 5141 godzin[4][8]. W czasie służby Tu-154M Lux nr boczny 101 był trzykrotnie remontowany. Pierwsze remonty wykonywały rosyjskie zakłady lotnicze WARZ-400 SA we Wnukowie[7], certyfikowane przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy, (ros.) Межгосударственный авиационный комитет (МАК)[9], organ Wspólnoty Niepodległych Państw. Ostatni remont generalny, wykonany przez rosyjską firmę Awiakor SA w Samarze, również certyfikowaną przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy[9], remontującą samoloty Tu-154M m.in. na potrzeby rosyjskiego Ministerstwa Obrony[7], miał miejsce w dniach 2 czerwca 2009 roku – 23 grudnia 2009 roku[10] (odlot samolotu z Polski do Samary nastąpił 20 maja 2009 roku[7]). Przegląd naprawczy maszyny przeprowadzono w zakładach lotniczych w Samarze, układów hydraulicznych – w Ufie, silników – w Rybińsku. Za prace modernizacyjne w ramach remontu odpowiadało konsorcjum złożone z polskiej firmy MAW Telecom International SA[11] oraz firmy Polit-Elektronik (reprezentanta przemysłu rosyjskiego)[7]. Po ostatnim remoncie producent samolotów Tupolew Tu-154M Lux gwarantował resurs na najmniej 6 lat, 7500 godzin lotu i 4500 lądowań. W przypadku silników zakłady Saturn SA w Rybińsku, również certyfikowane przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy[9], gwarantowały ich resurs na kolejne 6 lat i 5000 godzin lotu[8]. W trakcie remontu w 2009 roku całkowicie zmodernizowano wnętrze maszyny, dzięki czemu stało się ono bardziej luksusowe[12]; podzielono je na trzy saloniki i część pasażerską[13].

Od 21 grudnia 2009 roku do 9 kwietnia 2010 roku samolot Tu-154M nr boczny 101 wylatał około 138 godzin. 23 stycznia 2010 roku, w czasie lotu z pomocą humanitarną dla ofiar trzęsienia ziemi na Haiti, miał awarię zespołu ABSU (autopilota) oraz uszkodzenie agregatu sterowania wychyleniem lotek Ra-56-w-1[14]; awaria wystąpiła na ziemi, na lotnisku w Portoryko, i została usunięta po kilku godzinach[15][16] (po remoncie generalnym w 2009 roku, w okresie od grudnia 2009 roku do kwietnia 2010 roku, wystąpiło ogółem 11 usterek[17]; przed remontem miały miejsce inne awarie[18]). W marcu 2010 roku Dowództwo Sił Powietrznych RP przeprowadziło przegląd okresowy maszyny, a 6 kwietnia 2010 roku samolot odbył oblot komisyjny[19], ważny na dzień 7, 8 i 10 kwietnia 2010 roku[20]. Przed północą 8 kwietnia 2010 roku, na 30 godzin przed wylotem do Smoleńska, Tu-154M nr 101 zderzył się z ptakiem po starcie z lotniska w Pradze; w Warszawie maszyna została sprawdzona i nie zanotowano żadnych uszkodzeń[21].

Awionika edytuj

Systemy sterowania i urządzenia nawigacyjne edytuj

Samolot był wyposażony w następujące urządzenia:

Rejestratory danych edytuj

Maszyna posiadała pięć rejestratorów danych w tym dwa rejestratory katastroficzne (tzw. czarne skrzynki) zaprojektowane w sposób zwiększający możliwość przetrwania wypadku lotniczego.

Rejestratory katastroficzne edytuj

  • rejestrator pokładowy MSRP-64M-6 nr 90969[29] (rejestrator katastroficzny parametrów lotu, zapisujący dane na taśmie magnetycznej, ang. Flight Data Recorder, FDR[30])
  • rejestrator dźwiękowy MARS-BM nr 323025[29] (rejestrator katastroficzny rozmów prowadzonych w kokpicie samolotu, zapisujący dane na taśmie magnetycznej, ang. Cockpit Voice Recorder, CVR[30])

Rejestratory eksploatacyjne edytuj

  • rejestrator szybkiego dostępu ATM-QAR/R128ENC[31] (elektroniczny rejestrator parametrów lotu bazujący na wyjmowanej kasecie do zapisu danych, produkcji polskiej firmy ATM PP sp. z o.o., z siedzibą w Warszawie, ang. Quick Access Recorder, QAR[30][32])
  • eksploatacyjny rejestrator parametrów lotu z zasobnikiem KBN-1-1 i kasetą KS-13[29][33] (rejestrator wyprodukowany przez rosyjskie zakłady lotnicze „Pribor” w Kursku[34])
  • trójkanałowy rejestrator eksploatacyjny K3-63, typu elektromechanicznego, z nośnikiem taśmowym[3] (po katastrofie nie został odnaleziony)[28].

Odmierzanie czasu lotu w rejestratorach danych edytuj

W rejestratorze parametrów lotu MSRP do odmierzania czasu lotu był wykorzystywany tzw. blok ITW-4[35]. W dniu 10 kwietnia 2010 roku, przed rozpoczęciem lotu do Smoleńska, obsługa przygotowująca samolot wprowadziła do bloku ITW-4 czas warszawski[35]. Czas lotu odmierzany przez ITW-4 był bezpośrednio zapisywany na czwartej ścieżce rejestratora rozmów MARS-BM oraz, ze względu na przyjęty sposób kodowania, z opóźnieniem rejestrowany w systemach MSRP i ATM-QAR[35]. W trakcie badania katastrofy w Smoleńsku polska Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego (KBWLLP) ustaliła, że czas rejestratora parametrów lotu MSRP był opóźniony o 3,425 sekundy w stosunku do czasu rejestratora rozmów MARS-BM[35].

Pasażerowie Tu-154M nr 101 edytuj

W trakcie służby Tu-154M nr 101, czasem zwanego „polskim Air Force One”[18], jego pasażerami byli kolejni prezydenci Polski – Lech Wałęsa, Aleksander Kwaśniewski i Lech Kaczyński, a także premierzy, marszałkowie Sejmu, marszałkowie Senatu i inne osoby pełniące ważne funkcje państwowe[2]. Niekiedy maszyna była wykorzystywana do przewozu polskich delegacji; w czerwcu 2007 roku Tu-154M nr 101 wykonał przelot z Baku do Erywania, przewożąc reprezentację Polski w piłce nożnej na mecz w tym mieście; dotarcie polskiej reprezentacji z Baku do Erywania było możliwe tylko dlatego, że rejs odbywał się samolotem rządowym, gdyż bezpośrednie loty samolotów należących do linii lotniczych między Azerbejdżanem i Armenią były zabronione[2].

Samolot był także wykorzystywany do przewożenia ekip ratowniczych i pomocy humanitarnej, m.in. dla ofiar trzęsienia ziemi na Haiti w styczniu 2010[15].

Katastrofa w Smoleńsku edytuj

Osobny artykuł: Katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku.

Konstrukcyjnie samolot był przystosowany do przewozu 90 pasażerów[3]. W dniu 6 kwietnia 2010 roku, na polecenie Szefa Techniki Lotniczej 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego, dokonano zmiany konfiguracji wnętrza samolotu z 90 na 100 miejsc dla pasażerów[36]. Zmiana ta dotyczyła saloniku nr 3, pierwotnie przeznaczonego dla 8 pasażerów, który przebudowano, by mógł pomieścić 18 pasażerów[36].

W kwietniu 2010 samolot został wykorzystany do dwóch lotów z Warszawy do Smoleńska w Rosji na uroczystości obchodów 70. rocznicy zbrodni katyńskiej: 7 kwietnia 2010 pierwszym pilotem był płk Bartosz Stroiński, a 10 kwietnia 2010 kpt. Arkadiusz Protasiuk (trzy dni wcześniej pełnił funkcję drugiego pilota)[37].

Podczas drugiego z lotów, 10 kwietnia 2010 roku, Tu-154M nr boczny 101 uległ katastrofie w Smoleńsku. W tym samym miesiącu niektóre polskie muzea rozpoczęły starania mające na celu pozyskanie części wraku w celu ich ekspozycji[38]. W czerwcu 2010 roku w rosyjskiej prasie pojawiły się informacje o możliwości oddania wraku na złom i przetopienia, co spotkało się z komentarzem rzecznika polskiej Prokuratury Generalnej, który stwierdził, że nie dopuszcza sytuacji, aby tak istotny dowód mógł ulec zniszczeniu[39] (wnioski polskiej prokuratury wojskowej o pomoc prawną skierowane do Rosji w trakcie śledztwa w sprawie katastrofy obejmowały m.in. przekazanie wraku samolotu Tu-154M[40]).

Rozmieszczenie pasażerów w czasie lotu PLF 101 edytuj

Osobny artykuł: Załoga polskiego samolotu Tu-154M nr boczny 101.
Osobny artykuł: Lista ofiar katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku.

Prawdopodobne rozmieszczenie pasażerów na pokładzie Tu-154M nr 101 w czasie lotu PLF 101 w dniu 10 kwietnia 2010 roku było następujące[13]:

Wrak samolotu edytuj

5 sierpnia 2010 roku polska prokuratura zwróciła się do Rosji z wnioskiem o pomoc prawną, w którym prosiła m.in., aby „do czasu przekazania szczątków samolotu zabezpieczyć je przed negatywnym działaniem warunków atmosferycznych”[41]; w sprawie tej wielokrotnie monitował stronę rosyjską akredytowany przedstawiciel Polski przy rosyjskiej komisji cywilno-wojskowej badającej przyczyny katastrofy, płk rez. pil. Edmund Klich[42]. 20 sierpnia 2010 roku naczelny prokurator wojskowy gen. Krzysztof Parulski poinformował, że strona rosyjska zaproponowała zabezpieczenie wraku samolotu, dotychczas przechowywanego na wolnym powietrzu na terenie lotniska wojskowego Smoleńsk-Siewiernyj[43], przez okrycie go brezentem i otoczenie miejsca trzymetrowym płotem, co zostało zaakceptowane przez stronę polską[44]. Prace mające na celu przykrycie wraku brezentową plandeką o powierzchni ok. 2,5 tys. m² rozpoczęto w dniu 4 października 2010 roku[45] i zakończono 6 października 2010 roku[46].

W grudniu 2010 roku Prokuratura Okręgowa w Warszawie wszczęła śledztwo w sprawie niszczenia wraku przez funkcjonariuszy rosyjskich[47]; jedną z podstaw zawiadomienia o przestępstwie był materiał filmowy Telewizji Polskiej ze Smoleńska, przedstawiający m.in. cięcie wraku przez miejscowe służby w trakcie akcji na miejscu katastrofy w kwietniu 2010 roku[48].

W styczniu 2012 roku nad wrakiem składowanym na lotnisku Siewiernyj zbudowano wiatę mającą chronić szczątki samolotu przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych[49]. W kwietniu 2012 roku szczątki samolotu zaprezentowano na lotnisku w Smoleńsku dziennikarzom; wrak został wcześniej wymyty, co wywołało zdziwienie prawników, którzy wskazywali, że jest to dowód w sprawie i jako taki powinien pozostać w stanie jak w chwili zdarzenia[50]. 13 kwietnia 2012 roku przedstawiciel Komitetu Śledczego Federacji Rosyjskiej Władimir Markin poinformował, iż rosyjskie organy śledcze nie podejmowały i nie planują podejmować żadnych czynności w celu oczyszczenia fragmentów samolotu[51].

12 marca 2015 roku Parlament Europejski przyjął Rezolucję w sprawie zabójstwa rosyjskiego przywódcy opozycji Borysa Niemcowa i stanu demokracji w Rosji z zapisem dotyczącym zwrotu Polsce wraku samolotu Tu-154, który w 2010 roku rozbił się pod Smoleńskiem[52]. Parlament Europejski „wzywa władze rosyjskie do niezwłocznego zwrócenia Polsce wraku polskiego samolotu rządowego Tu-154 oraz wszystkich jego czarnych skrzynek; podkreśla fakt, że poziom zależności rosyjskiego sądownictwa od władz podważa możliwość przeprowadzenia jakiegokolwiek bezstronnego i uczciwego dochodzenia”. W preambule rezolucji znalazł się zapis „mając na uwadze, że wrak i czarne skrzynki polskiego samolotu rządowego Tu-154, który rozbił się w okolicach Smoleńska w kwietniu 2010 r., powodując śmierć prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i wybitnych osobistości z kręgów politycznych, wojskowych i kulturalnych, pozostają w rękach Rosjan; mając na uwadze, że władze rosyjskie odmawiają zwrócenia ich Polsce pomimo licznych wezwań”[53].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Oświadczenie ministra Jacka Sasina. prezydent.pl, 2010-04-28. [dostęp 2010-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  2. ↑ a b c Jakub Gołębiowski, Pożegnanie Sto Jedynki [online], altair.com, maj 2010 [dostęp 2010-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2010-05-23] (pol.).
  3. ↑ a b c Окончательный отчет Технической комиссии МАК по расследованию катастрофы самолета Ту-154М № 101 Республики Польша, произошедшей 10 апреля 2010 года в районе аэродрома Смоленск «Северный». mak.ru, 2011-01-12. s. 80. [dostęp 2011-01-16]. (ros.).
  4. ↑ a b c Sławomir Kasjaniuk, Tu-154M nr 101 [online], lotniczapolska.pl, 10 kwietnia 2010 [dostęp 2010-05-30] [zarchiwizowane z adresu 2010-04-16] (pol.).
  5. ↑ Grzegorz Hołdanowicz, „Samolot Prezydenta RP”, [w:] Skrzydlata Polska 1/1993, s. 29.
  6. ↑ Sławomir Kasjaniuk, Tu-154 leci do remontu [online], lotniczapolska.pl, 23 kwietnia 2009 [dostęp 2011-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-01] (pol.).
  7. ↑ a b c d e Tu-154M poleciał do Samary. altair.com, 2009-05-24. [dostęp 2010-10-06]. (pol.).
  8. ↑ a b Grzegorz Sobczak, Bartosz Głowacki, „Wiele pytań, mało odpowiedzi”, [w:] Skrzydlata Polska 5/2010, s. 5.
  9. ↑ a b c Certified Repair Stations [online], mak.ru, 4 maja 2010 [dostęp 2010-10-06] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-16] (ang.).
  10. ↑ Tу-154М № 101 – 17 июня 2010. mak.ru, 2010-06-17. [dostęp 2010-08-10]. (ros.).
  11. ↑ MAW Telecom International S.A.. maw.pl. [dostęp 2010-10-06]. (pol.).
  12. ↑ Tu-154 pięć miesięcy temu był naprawiany w Rosji. tvn24.pl, 2010-04-10. [dostęp 2010-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-13)]. (pol.).
  13. ↑ a b Prezydent obok żony. Za nimi: Kaczorowski, Szczygło, Wypych.... tvn24.pl, 2010-04-15. [dostęp 2010-07-11]. (pol.).
  14. ↑ Łukasz Orłowski: Co się psuło w Tu-154 w 2010 roku?. samoloty.pl, 2010-07-21. [dostęp 2010-07-27]. (pol.).
  15. ↑ a b Sławomir Kasjaniuk, Tu-154 ponownie leci na Haiti [online], lotniczapolska.pl, 20 stycznia 2010 [dostęp 2010-05-30] [zarchiwizowane z adresu 2010-06-11] (pol.). oraz Awaria samolotu, który miał zabrać z Haiti ratowników. Już usunięta. gazeta.pl, 2010-01-23. [dostęp 2010-05-30]. (pol.). W tym czasie drugi rządowy samolot Tu-154M, o numerze bocznym 102, był remontowany w Rosji, dokąd odleciał 12 stycznia 2010 roku, por. Tu-154M nr 101 (pol.) [dostęp 2010-05-30].
  16. ↑ Tu-154 naprawiony, ratownicy wracają do kraju. rmf24.pl, 2010-01-23. [dostęp 2010-05-31]. (pol.).
  17. ↑ Przed katastrofą tupolew miał kilkanaście usterek. polskatimes.pl, 2010-07-21. [dostęp 2010-07-21]. (pol.).
  18. ↑ a b Maciej Ługowski: Prezydencki Tu-154M nr 101. samoloty.pl, 2010-04-12. [dostęp 2010-07-05]. (pol.).
  19. ↑ Tomasz Białoszewski, Marek Sarjusz-Wolski: Smoleńska droga podejścia (PZ 20/2010). polska-zbrojna.pl, 2010-05-14. [dostęp 2010-06-02]. (pol.).
  20. ↑ Seremet: Bez dowodów z Rosji nie będzie postępu [online], interia.pl, 4 sierpnia 2010 [dostęp 2010-08-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-15] (pol.).
  21. ↑ Tu-154 i problemy z 8 kwietnia. rp.pl, 2010-07-02. [dostęp 2010-09-07]. (pol.).
  22. ↑ Польша опубликовала стенограмму переговоров экипажа самолета президента Польши [online], transday.ru, 1 czerwca 2010 [dostęp 2010-08-13] [zarchiwizowane z adresu 2010-06-04] (ros.).
  23. ↑ Tу-154М № 101 – 19 мая 2010. mak.ru, 2010-05-19. [dostęp 2010-08-13]. (ros.).
  24. ↑ UNS-1 Operator’s Manual. aeroamigo.com. [dostęp 2010-08-13]. (ang.).
  25. ↑ Tу-154М № 101 – 24.04.2010. mak.ru, 2010-04-24. [dostęp 2010-08-13]. (ros.).
  26. ↑ Device spurs questions in Polish crash. usatoday.com, 2010-04-13. [dostęp 2010-08-13]. (ang.).
  27. ↑ Terrain Awareness and Warning System [online], uasc.com [dostęp 2010-08-13] [zarchiwizowane z adresu 2010-03-30] (ang.).
  28. ↑ a b Leszek Misiak, Grzegorz Wierzchołowski. Tajemnicze zaginięcia rejestratorów Tu-154. „Gazeta Polska”, s. 9, 4 lipca 2012. 
  29. ↑ a b c Komunikat Naczelnej Prokuratury Wojskowej z 01.06.2010. npw.gov.pl, 2010-06-01. [dostęp 2010-06-01]. (pol.).
  30. ↑ a b c Sławomir Kasjaniuk, Odnaleziono cztery rejestratory. Z pięciu [online], lotniczapolska.pl, 27 kwietnia 2010 [dostęp 2010-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2010-06-19] (pol.).
  31. ↑ Sławomir Kasjaniuk, Rejestrator Tu-154M z polskiej firmy [online], lotniczapolska.pl, 16 kwietnia 2010 [dostęp 2010-06-18] [zarchiwizowane z adresu 2010-04-22] (pol.).
  32. ↑ Rejestrator Szybkiego Dostępu ATM-QAR. atmavio.pl, 2001-09-12. [dostęp 2010-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-22)]. (pol.).
  33. ↑ Sławomir Kasjaniuk, Tu-154M: zapisy rejestratorów w rękach Polaków [online], lotniczapolska.pl, 31 maja 2010 [dostęp 2010-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2010-06-06] (pol.).
  34. ↑ Накопитель кассетный бортовой КБН-1-1 серия 2 [online], kurskpribor.ru [dostęp 2010-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-10] (ros.).
  35. ↑ a b c d Raport końcowy w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn katastrofy samolotu TU-154M Nr 101 pod Smoleńskiem. Załącznik nr 2. Opis i analiza pracy systemów pokładowych samolotu Tu-154M nr 101. komisja.smolensk.gov.pl, 2011-07-27. s. 9/53. [dostęp 2011-08-01]. (pol.).
  36. ↑ a b c d e Raport końcowy w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn katastrofy samolotu TU-154M Nr 101 pod Smoleńskiem. Załącznik nr 3. Konfiguracja samolotu w chwili wypadku. komisja.smolensk.gov.pl, 2011-07-27. s. 1–2/12. [dostęp 2011-08-01]. (pol.).
  37. ↑ Anna Poppek: Obrączki. Opowieść o rodzinie Marii i Lecha Kaczyńskich. Warszawa: G+J Gruner+Jahr Polska, 2010, s. 14. ISBN 978-83-623-43-08-9.
  38. ↑ Muzea biją się o części wraku Tu-154M. se.pl, 2010-04-24. [dostęp 2010-07-08]. (pol.).
  39. ↑ Wrak Tu-154M pójdzie na złom?. tvp.info, 2010-06-22. [dostęp 2010-07-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-25)]. (pol.).
  40. ↑ Sprostowanie – Prokuratura Generalna [online], pk.gov.pl [dostęp 2010-07-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-01] (pol.).
  41. ↑ Komunikat Naczelnej Prokuratury Wojskowej z 10.08.2010 [online], npw.gov.pl, 10 sierpnia 2010 [dostęp 2010-10-04] (pol.).
  42. ↑ E. Klich: Współpraca z Rosją dobra do czasu ujawnienia rozmów w kabinie. rmf24.pl, 2010-20-21. [dostęp 2010-10-22]. (pol.).
  43. ↑ Śledczy: chronić wrak Tu-154. rp.pl, 2010-08-15. [dostęp 2010-08-21]. (pol.).
  44. ↑ Parulski: 11 tomów rosyjskich akt – do tłumaczenia [online], interia.pl, 20 sierpnia 2010 [dostęp 2010-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2010-08-23] (pol.).
  45. ↑ Po pół roku wreszcie zabezpieczają wrak w Smoleńsku. wp.pl, 2010-10-04. [dostęp 2011-01-10]. (pol.).
  46. ↑ Wrak tupolewa został przykryty. rmf24.pl, 2010-10-06. [dostęp 2011-01-10]. (pol.).
  47. ↑ Jest śledztwo w sprawie niszczenia wraku Tu-154. rp.pl, 2010-12-15. [dostęp 2011-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-19)]. (pol.).
  48. ↑ Misja Specjalna – 21.09.2010. tvp.pl, 2010-09-21. [dostęp 2011-01-10]. (pol.).
  49. ↑ Wrak tupolewa pod wiatą. Po prawie 2 latach [online], tvn24.pl, 26 stycznia 2012 [dostęp 2019-12-06] (pol.).
  50. ↑ Wyczyszczony wrak tupolewa. Prawnicy są zdumieni [online], interia.pl, 11 kwietnia 2012 [dostęp 2012-04-11] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-13] (pol.).
  51. ↑ Rosja: nie wyczyściliśmy wraku tupolewa polskieradio.pl, 13 kwietnia 2012 [dostęp 2012-04-17].
  52. ↑ Parlament Europejski wzywa Rosję do „niezwłocznego” zwrócenia Polsce wraku tupolewa. tvn24.pl, 2015-03-12. [dostęp 2015-03-15].
  53. ↑ Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 marca 2015 r. w sprawie zabójstwa rosyjskiego przywódcy opozycji Borysa Niemcowa i stanu demokracji w Rosji. europarl.europa.eu, 2015-03-12. [dostęp 2015-03-15].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polski_samolot_Tu-154M_nr_boczny_101&oldid=72941978”