Poziomka
Poziomka (Fragaria L.) – rodzaj bylin z rodziny różowatych. Obejmuje co najmniej 17 gatunków[4] występujących na półkuli północnej i w Chile. W Polsce rosną w naturze 3 gatunki, poza tym podobnie jak w wielu innych krajach rozpowszechniony jest w uprawie mieszaniec międzygatunkowy – truskawka (Fragaria ×ananassa). Ten takson o istotnym znaczeniu ekonomicznym powstał w wyniku skrzyżowania poziomki chilijskiej i wirginijskiej. W naturze poziomki zasiedlają zazwyczaj słoneczne murawy, obrzeża lasów i lasy świetliste[5].
| ||
 Poziomka pospolita | ||
| Systematyka[1][2] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Podkrólestwo | rośliny zielone | |
| Nadgromada | rośliny telomowe | |
| Gromada | rośliny naczyniowe | |
| Podgromada | rośliny nasienne | |
| Nadklasa | okrytonasienne | |
| Klasa | Magnoliopsida | |
| Nadrząd | różopodobne | |
| Rząd | różowce | |
| Rodzina | różowate | |
| Rodzaj | poziomka | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Fragaria L. Sp. Pl. 494. 1753 | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
RozmieszczenieEdytuj
Większość gatunków z tego rodzaju rośnie w górach Azji oraz w Ameryce Północnej. Jeden gatunek (poziomka chilijska) rośnie na wybrzeżu Chile. Trzy gatunki z tego rodzaju rosną dziko w Europie[5] i wszystkie spotykane są w Polsce[6]:
- poziomka pospolita (Fragaria vesca)
- poziomka twardawa (Fragaria viridis)
- poziomka wysoka (Fragaria moschata)
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Byliny osiągające do 20 cm wysokości. Tworzą rozłogi, nazywane wąsami, z których wyrastają nowe rośliny[5].
- Liście
- Trójlistkowe osadzone na długich ogonkach, które tworzą przyziemną rozetkę. Listki na brzegu piłkowane[5].
- Kwiaty
- Działek kielicha jest 5, przy czym wsparte są dodatkowo podobnymi do nich 5 listkami kieliszka. Płatki białe, rzadziej różowo nabiegłe, równej długości, zaokrąglone na szczycie. Pręciki są liczne. Zalążnia górna z licznymi owocolistkami zakończonymi krótkimi i szybko odpadającymi szyjkami[5].
- Owoce
- Owoc zbiorowy, składający się z silnie rozrośniętego, mięsistego dna kwiatowego, na którym osadzone są liczne orzeszki[5].
SystematykaEdytuj
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)
Jeden z rodzajów podplemienia Fragariinae, do którego należą m.in. przywrotnik (Alchemilla) i sybaldia (Sibbaldia). Grupa ta jest siostrzana dla rodzaju pięciornik (Potentilla), wraz z którym tworzy plemię Potentilleae z podrodziny Rosoideae w obrębie różowatych (Rosaceae). Rodzina ta z kolei jest kladem bazalnym w obrębie rzędu różowców (Rosales)[2].
- Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rosanae Takht., rząd różowce (Rosales Perleb), podrząd Rosineae Erchb., rodzina różowate (Rosaceae Juss.), podrodzina Fragarioideae A. Rich. ex Beilschm., plemię Fragarieae Dumort., podplemię Fragariinae Torr. & A. Gray, rodzaj poziomka (Fragaria L.)[7].
- Fragaria × ananassa (Duchesne ex Weston) Duchesne ex Rozier – truskawka
- Fragaria chiloensis (L.) Mill. – poziomka chilijska
- Fragaria crinita Rydb.
- Fragaria daltoniana J.Gay
- Fragaria gracilis Losinsk.
- Fragaria iinumae Makino
- Fragaria iturupensis Staudt
- Fragaria moschata (Duchesne) Duchesne – poziomka wysoka
- Fragaria moupensis (Franch.) Cardot
- Fragaria moupinensis (Franch.) Cardot
- Fragaria nilgerrensis Schltdl. ex J.Gay – poziomka nilgerryjska
- Fragaria nubicola (Lindl. ex Hook.f.) Lacaita
- Fragaria orientalis Losinsk.
- Fragaria pentaphylla Losinsk.
- Fragaria vesca L. – poziomka pospolita
- Fragaria virginiana Mill. – poziomka wirginijska
- Fragaria viridis Weston – poziomka twardawa
ZastosowanieEdytuj
- Owoce zbiorowe wielu gatunków poziomek są bardzo słodkie i aromatyczne, są jadalne na surowo i wykorzystywane na przetwory.
- Poziomki zawierają sole mineralne, garbniki, flawonoidy, witaminę C i, w małej ilości, olejek lotny. Ich liście i owoce stosuje się pomocniczo w miażdżycy naczyń, nadciśnieniu, kamicy nerkowej i niektórych drobnych chorobach skóry.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
- ↑ Fragaria. W: Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-02-03].
- ↑ a b Fragaria. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-06-10].
- ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 139. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Fragaria (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-03].
- ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
