Purpurówka Kaehlera

Purpurówka Kaehlera[1][2], purpurówka brzoskwiniowa[3] (Purpuricenus kaehleri) – gatunek chrząszcza z rodziny kózkowatych i podrodziny kózkowych. Występuje w południowej, środkowej i wschodniej Europie oraz zachodniej części Azji po zachodnią Syberię i północny Iran. Zasiedla stanowiska kserotermiczne, ciepłe lasostepy, sady i winnice. Larwy żerują w drewnie roślin liściastych. Owady dorosłe są czarno-czerwone i spotykane od maja do sierpnia. W Polsce gatunek nieobserwowany od 1949 roku.

Purpurówka Kaehlera
Purpuricenus kaehleri
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Samica (po lewej) i samiec (po prawej) podgatunku nominatywnego
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Rodzina

kózkowate

Podrodzina

kózkowe

Plemię

Purpuricenini

Rodzaj

Purpuricenus

Podrodzaj

Purpuricenus s.str.

Gatunek

purpurówka Kaehlera

Taksonomia

edytuj

Gatunek ten opisany został w 1758 roku przez Karola Linneusza w 10. edycji Systema Naturae pod nazwą Cerambyx kaehleri[4]. W 1775 Johan Christian Fabricius przeniósł go do rodzaju Lamia, a w 1821 roku Pierre F.M.A. Dejan umieścił go w rodzaju Purpuricenus. Współcześnie w jego obrębie wyróżnia się dwa podgatunki[5]:

  • Purpuricenus kaehleri kaehleri (Linnaeus, 1758)
  • Purpuricenus kaehleri menetriesi Motschulsky, 1845

Stosunkowo duży chrząszcz o ciele długości od 9 do 21 mm[2]. Podstawowe ubarwienie jest czarne[6][7]. Przedplecze u podgatunku nominatywnego jest zwykle całe czarne lub ma parę czerwonych kropek w przednio-bocznej części; rzadziej występuje czerwona przepaska przy przednim brzegu, a bardzo rzadko barwa czerwona prawie dominuje. U podgatunku P. k. menetriesi przedplecze jest zawsze dwubarwne, a niekiedy (zwłaszcza u samic z północno-zachodniego Kaukazu) jest prawie całe czerwone z tylko parą małych czarnych kropek u nasady[7]. Pokrywy są cynobrowoczerwone do krwistoczerwonych, pośrodku ze wspólną plamą barwy czarnej, niedochodzącą najczęściej do ich tylnych krawędzi[2]. Plama ta może mieć wiele różnych kształtów (gruszkowata, owalna lub o równoległych bokach) i być od niewielkiej do tak dużej, że zakrywa prawie cały czerwony kolor[7]. W rozmiarach czułków zaznaczony jest dymorfizm płciowy. U samca są od półtora do dwukrotnie dłuższych od ciała, zaś u samicy tak długie jak ciało lub nieco od niego dłuższe[2][6].

Biologia i ekologia

edytuj
 
Pożywiające się imago.
 
Samica na roślinie lęgowej – dębie

Gatunek ten naturalnie występuje na zboczach kserotermicznych i ciepłych lasostepach. Ponadto zasiedla sady, ogrody owocowe, winnice i lasy liściaste[2].

Larwy żerują w drewnie roślin liściastych: brzoskwiń, buków, czeremch, dębów, głogów, kasztanów, kasztanowców, klonów, morel, pigw, robinii akacjowej, topól, śliw, wiązów, wierzb, wiśni i winorośli[2][8]. Samica składa jaja w martwych, obumierających lub osłabionych gałęziach o średnicy 2–6 cm[3][8]. W przypadku drzew preferuje środkową i wierzchołkową strefę korony[8]. Larwa najpierw żeruje pod korą, potem wgryza się stosunkowo głęboko w drewno. Utworzony chodnik biegnie zwykle wzdłuż pnia lub konaru i zapełniony jest drobnymi trocinkami. Kolebka poczwarkowa zamknięta jest zatyczką z trocin. Do przepoczwarczenia dochodzi wiosną, a otwory wylotowe dorosłych owadów mają wymiary około 5×10 mm i owalną formę[2]. Cykl rozwojowy jest dwu- lub trzyletni[8][2][3].

Owady dorosłe spotyka się na roślinach żywicielskich larw, kwiatach (np. wierzb, marchwi, brzoskwiń, pokrzyw) oraz na gnijących owocach, z których spijają sok[2]. Rójka trwa od maja do połowy sierpnia[8][3], przy czym w Polsce notowano ją od początku czerwca[2].

Rozprzestrzenienie

edytuj

W Europie występuje tylko podgatunek nominatywny P. k. kaehleri, szeroko rozprzestrzeniony w jej części południowej, środkowej i wschodniej. Na zachód sięga Portugalii, na północ do Francji, Niemiec, Polski i Białorusi[9]. W Rosji podgatunek ten sięga na wschodzie Niziny Zachodniosyberyjskiej (dolina Tomu), a na północy obwodu moskiewskiego i południowych krańców obwodu kirowskiego, niżnonowogrodzkiego, Czuwaszji i Mari El. Ponadto podgatunek ten występuje w północnym Kazachstanie[7] i Turcji[9].

Podgatunek P. k. menetriesi występuje wyłącznie w Azji. Rozsiedlony jest od północno-wschodniej Turcji (prowincje Rize i Artvin), Dagestanu, Kraju Krasnodarskiego i Gruzji przez Azerbejdżan po północny Iran (ostany: Golestan, Mazandaran, Zandżan i Gilan). Niepewne doniesienie pochodzi z Armenii[7].

W Europie Środkowej purpurówkę tę notuje się na nielicznych, rozproszonych stanowiskach do wysokości około 400 m n.p.m.[8] W Polsce w ciągu XIX i XX wieku odnotowano ją na 26 stanowiskach, przy czym ostatni raz odłowiono ją w 1949 roku w Ciechocinku. Przypuszcza się, że w Polsce znikła lub wymarła, a jej występowanie w tym kraju wymaga potwierdzenia nowymi okazami. Jako prawdopodobne przyczyny zaniku w Polsce wymienia się przede wszystkim intensywne stosowanie insektycydów (zwłaszcza DDT) w sadach i zmiany kultury sadowniczej po II wojnie światowej. Ocieplenie klimatu może przyczynić się do powstania dogodniejszych warunków do występowania tego gatunku w tym kraju[2]. W latach 2001–2004 chrząszcz ten był w Polsce objęty ochroną gatunkową[10], a w 2002 znalazł się na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce jako gatunek zagrożony o statusie słabo rozpoznanym (DD – Data Deficient)[11].

W 2005 umieszczony został na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej. Bezkręgowce” jako gatunek krytycznie zagrożony i regionalnie wymarły[12]. Na Europejskiej czerwonej liście chrząszczy saproksylicznych z 2010 figuruje jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)[13].

Przypisy

edytuj
  1. Jacek Kurzawa: Polskie nazwy kózkowatych. [dostęp 2017-06-14].
  2. a b c d e f g h i j k Jakub Michalcewicz. Purpurówka Kaehlera Purpuricenus kaehleri (Linnaeus, 1758) (Coleoptera: Cerambycidae) w Polsce. „Wiadomości entomologiczne”. 22 (3), s. 173–185, 2003. 
  3. a b c d Jiří Zahradník: Przewodnik: Kózkowate. Warszawa: Multico, 2001.
  4. Karol Linneusz: Systema Naturae per regna tria naturae, regnum animale, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus differentiis synonymis, locis. Ed. X. Stockholm: Holmiae, 1758, s. 393.
  5. Barsevskis A. et al: Purpuricenus (Purpuricenus) kaehleri (Linné, 1758). [w:] Cerambycidae of the World [on-line]. 2017. [dostęp 2017-06-14].
  6. a b Karl Wilhelm Harde: Familie Cerambycidae, Bockkäfer. W: Die Käfer Mitteleuropeas Band 9: Cermabycidae, Chrysomelidae. Heinz Freude, Karl Wilhelm Harde, Gustav Adolf Loshe (red.). Krefeld: Goecke & Evers Verlag, 1966, s. 69.
  7. a b c d e Mikhail L. Danilevsky. Purpuricenus kaehleri (Linnaeus, 1758) and P. caucasicus Pic, 1902 (Coleoptera: Cerambycidae) in Caucasus. „Studies and reports of District Museum Prague-East. Taxonomical Series”. 3 (1–2), s. 31–42, 2007. 
  8. a b c d e f B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Cerambycidae i Bruchidae. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (15), 1990. 
  9. a b Purpuricenus kaehleri. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2017-06-14].
  10. Dz.U. 2001 nr 130, poz. 1456 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów. [dostęp 2014-10-08].
  11. Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002. ISBN 83-901236-8-1.
  12. Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.
  13. Ana Nieto, Keith N.A. Alexander: European Red List of Saproxylic Beetles. Luxembourg: Publications Office of the European Union, International Union for Conservation of Nature, 2010.

Linki zewnętrzne

edytuj