Religia w Cieszynie
Religia w Cieszynie – lista i historia wspólnot wyznaniowych działających na terenie Cieszyna.
Katolicyzm edytuj
Kościół rzymskokatolicki edytuj
Parafie diecezjalne edytuj
Od chrystianizacji obszaru dzisiejszego Śląska Cieszyńskiego do początku XVI wieku katolicyzm był praktycznie jedyną funkcjonującą tu religią. W 1000 roku Ziemia Cieszyńska znalazła się w granicach diecezji wrocławskiej. Najstarszą świątynią katolicką jest powstała ok. 1180[1] romańska rotunda św. Mikołaja na Górze Zamkowej w Cieszynie, pełniąca niegdyś funkcję kaplicy zamkowej i kościoła grodowego.
Po okresie reformacji, gdy większość mieszkańców przeszła na luteranizm, nastąpiła częściowa rekatolicyzacja wspierana przez panujących tu Habsburgów, a w pierwszej kolejności na terenie dzisiejszego powiatu cieszyńskiego uległo jej m.in. miasto Cieszyn. Po wojnach śląskich i oddzieleniu tej części Śląska od diecezjalnego Wrocławia utworzono Wikariat Generalny dla Śląska Austriackiego, którego od 1872 do 1925 stałą siedzibą był Cieszyn.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę i po podziale Cieszyna granicą państwową struktura kościelna w mieście uległa reorganizacji. W 1925 utworzono diecezję katowicką, w której znalazł się dekanat Cieszyn, a od 1992 przynależy on już do diecezji bielsko-żywieckiej. W 1995 z dekanatu Cieszyn wyodrębniono dekanat Goleszów. Obecnie dekanat Cieszyn swoją powierzchnią obejmuje miasto Cieszyn bez Marklowic, które są filią parafii św. Jana Nepomucena w Pogwizdowie. W 2005 dekanat liczył ponad 22 tysiące wiernych[2].
- Dekanat Cieszyn: 7 parafii:
- Parafia św. Elżbiety w Cieszynie – erygowana w 1980.
- Parafia św. Jerzego w Cieszynie – erygowana w 1980.
- Parafia św. Marii Magdaleny w Cieszynie – erygowana w XIII w. Kościół parafialny św. Marii Magdaleny w Cieszynie z XIII w. Początkowo należący do dominikanów nosił tytuł Najświętszej Maryi Panny. Podczas reformacji (w latach 1544–1611) przejęty został przez ewangelików. Od 1611 do 1789 ponownie przeszedł w ręce zakonu. Po pożarze miasta w 1789, kiedy dominikanie opuścili Cieszyn, stał się kościołem parafialnym.
- Parafia Imienia Najświętszej Maryi Panny w Cieszynie – erygowana w 1957.
- Parafia Najświętszego Serca Jezusowego w Cieszynie – erygowana w 1989.
- Parafia Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Cieszynie – erygowana w 1980.
- Parafia Opatrzności Bożej w Cieszynie – erygowana w 1978.
Wspólnoty zakonne edytuj
Pierwszą wspólnota zakonną, mającą swój klasztor w Cieszynie, byli benedyktyni. W średniowieczu duszpasterstwo na terenie grodu prowadzili dominikanie i franciszkanie. Swój wpływ na historię miasta wywarła również wspólnota jezuitów, którzy prowadzili w Cieszynie szkołę. Członkiem tego zakonu był cieszyński działacz i społecznik Leopold Szersznik. Obecnie na terenie miasta swoje domy zakonne mają cztery zakony i zgromadzenia katolickie: franciszkanie, bonifratrzy, elżbietanki oraz boromeuszki, przy czym siostry elżbietanki mają w Cieszynie swój dom generalny. Katolickie domy zakonne Cieszyna:
- Klasztor franciszkanów z Kościołem św. Krzyża (pojezuicki), siedziba jadłodajni dla ubogich, domu rekolekcyjnego i Wspólnoty i Szkoły Nowej Ewangelizacji Zacheusz
- Klasztor bonifratrów z Kościołem Wniebowzięcia NMP, siedziba nowicjatu, domu pomocy społecznej i apteki
- Klasztor sióstr elżbietanek z Kościołem św. Elżbiety, siedziba kurii generalnej, domu formacyjnego, domu pomocy społecznej „Betania” oraz centrum medycznego
- Konwent sióstr boromeuszek z Kaplicą Św. Rodziny, siedziba zakładu opiekuńczo-leczniczego i bursy dla dziewcząt
Kościół greckokatolicki edytuj
Greckokatolicki punkt duszpasterski w Cieszynie został utworzony 1 lutego 2023[3]. Prowadzenie nabożeństw w obrządku bizantyjsko-ukraińskim zostało tu zainaugurowane 5 lutego 2023. Liturgie odbywają się w każdą niedzielę w rzymskokatolickim kościele św. Krzyża. Duszpasterzem miejscowych wiernych kościoła greckokatolickiego pozostaje o. Ezechiasz Cieśla[4].
Starokatolicyzm edytuj
Na terenie miasta działalność prowadzi parafia św. Łukasza Ewangelisty, będąca częścią Katolickiego Kościoła Narodowego w Polsce. Siedziba parafii mieści się w budynku Ratusza (Rynek 1)[5].
Protestantyzm edytuj
Luteranizm edytuj
W okresie reformacji ludność Cieszyna jak i Śląska Cieszyńskiego w większości zmieniła wyznanie na luterańskie i przejęła miejscowe kościoły na własne potrzeby. Odebrano im je wszystkie w 1654, zakazano odprawiania nabożeństw i skonfiskowano Biblię i książki religijne. Sytuacja poprawiła się po podpisaniu ugody altransztadzkiej przez Józefa I i Karola XII w 1707. Ugoda ta pozwoliła na wybudowanie ewangelikom na Śląsku sześć „kościołów łaski”, w tym Kościoła Jezusowego w Cieszynie (dziś największy ewangelicki kościół w diecezji cieszyńskiej i w Polsce), który stał się ośrodkiem powstałego w 1709 zboru (parafii) obejmującego nie tylko region cieszyński ale i ziemie ościenne.
W 1781 cesarz Józef II wydał „Patent tolerancyjny”, przez co zezwolił luteranom, ewangelikom reformowanym i prawosławnym praktykowania swojego wyznania. Po wydaniu tego patentu w regionie wyodrębniło się 11 nowych parafii. Dzięki rewolucji w latach 1848–1849 zostały zrównane prawa luteran z prawami katolików jako jednostek. Podstawę prawnego bytu Kościoła ewangelickiego w Austrii stanowił „Patent Protestancki” wydany w 1861 przez cesarza Franciszka Józefa I. Okres równouprawnienia wyznaniowego kontynuował proces wyodrębniania się nowych parafii, również z parafii cieszyńskiej. W 1909 parafia cieszyńska obejmowała oprócz miasta 32 okolicznych miejscowości i zrzeszała ok. 17 130 ewangelików[6].
Ciosem dla parafii okazał się konflikt graniczny o Śląsk Cieszyński między Czechosłowacją a Polską, których skutkiem było rozdzielenie terytorium parafii granicą państwową w 1920. Siedziba parafii znalazła się po stronie polskiej, a ponad połowa zborowników po stronie czechosłowackiej. W 1918 w Cieszynie został powołany seniorat, któremu podlegały wszystkie parafie Śląska Cieszyńskiego do 1920, kiedy to nastąpiło przekazanie zborów pod administrację Konsystorza Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie na skutek starań ks. Franciszka Michejdy i Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. W 1936 seniorat w Cieszynie przemianowano na diecezję cieszyńską, która w takiej postaci przetrwała do dziś. Kościół ewangelicko-augsburski (tak jak wszystkie inne wyznania niekatolickie) nie miał pełni praw w II Rzeczypospolitej.
II wojna światowa miała dla ewangelików tragiczne następstwa. W PRL-u miejscowi ewangelicy byli zaledwie tolerowani; ograniczono działalność parafialną i wydawniczą do minimum, uniemożliwiono prowadzenie placówek oświatowych. Po 1989 ożywiła się działalność parafii ewangelickich: w 1993 otwarto Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Ewangelickiego w Cieszynie. Od 1992 zaczęto wydawać w Cieszynie „Informator parafialny”, przekształcony w 1997 w „Gazetę Ewangelicką” o zasięgu krajowym.
Oprócz Cieszyna miejscowa parafia obejmuje również miejscowości ościenne, a w 2005 zrzeszała łącznie ok. 6650 wiernych[7].
Inne wyznania edytuj
Oprócz Kościoła ewangelicko-augsburskiego funkcjonują również inne wyznania. Protestanci stanowią znaczny procent ludności w Cieszynie. W roku 1900 na terenie obecnego Cieszyna było 12773 (65,2%) katolików, 5355 (27,3%) protestantów, 1413 (7,2%) żydów, 46 (0,2%) innych religii. W latach 1968–1972 znaczna grupa miejscowych chrześcijan związanych z ruchem zielonoświątkowym (Stanowczych Chrześcijan) przesiedliła się w rejon Pogórza Bukowskiego i wschodniego krańca Beskidu Niskiego tworząc tam odrębny związek wyznaniowy Ewangeliczną Wspólnotę Zielonoświątkową.
- Centrum Chrześcijańskie Kanaan – Kościół Lokalny „Hamer” w Cieszynie[8]
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP – zbór w Cieszynie został założony w 1912[9][10].
- Kościół Chwały – Kościół Chwały w Cieszynie[11][12]
- Kościół Zielonoświątkowy – zbór „Elim” w Cieszynie[13]
- Kościół Wolnych Chrześcijan – zbór w Cieszynie[14]
- Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej – zbór w Cieszynie[15]
- Kościół Boży w Chrystusie – zbór „Nowe Życie” w Cieszynie[16]
Świadkowie Jehowy edytuj
Około 300 głosicieli, należących do 2 zborów (Cieszyn-Południe, Cieszyn-Północ) – Sala Królestwa przy ul. E. Orzeszkowej 52[17].
- Historia
W Cieszynie i okolicach działalność kaznodziejską prowadzono pod koniec lat 20. XX wieku. W latach 30. XX wieku pojawili się pierwsi wyznawcy[18]. W czasie II wojny światowej wielu Świadków Jehowy zostało osadzonych w obozach koncentracyjnych, głównie w Auschwitz-Birkenau. Na przykład w kwietniu 1943 roku aresztowano mieszkankę miasta, Helenę Cienciałę. Po przesłuchaniu na posterunku gestapo została przewieziona do Auschwitz i oznaczona numerem 45856. Dwa miesiące później do obozu został wywieziony Paweł Cienciała, a po kolejnych dwóch miesiącach Ewa Cienciała, która tam zmarła[19]. W Cieszynie też brutalnie przesłuchiwano, a potem wywożono do obozu Auschwitz Świadków Jehowy ze Śląska Cieszyńskiego – głównie z Wisły.
Po zakończeniu II wojny światowej – w czasie zakazu działalności – powstawały nowe zbory. Aresztowania dotknęły miejscowych Świadków Jehowy[20]. 2 sierpnia 1950 roku w Cieszynie funkcjonariusz UB zastrzelił aresztowanego Józefa Szlaura, który był zatrzymany za przynależność do tej grupy wyznaniowej[21]. W połowie lat 60. XX wieku rozpoczęto organizowanie tzw. „konwencji leśnych”[22]. Świadkowie Jehowy za działalność religijną oraz za odmowę służby wojskowej byli skazywani na kary więzienia. W latach 90. XX wieku powstała Sala Królestwa. Od 1999 roku tutejsi Świadkowie Jehowy korzystają również ze zgromadzeń w Centrum Kongresowym w Sosnowcu. W roku 2012 nastąpiła reorganizacja zborów – z trzech powstały dwa większe.
Zobacz też edytuj
- Stary Cmentarz Żydowski w Cieszynie;
- Nowy Cmentarz Żydowski w Cieszynie;
- Józef Alojzy Pukalski;
- Gottlieb Biermann (1828–1901);
- Jan Pindór;
- Karol Kulisz;
- Alfred Jagucki;
- Stara Synagoga w Cieszynie;
- Synagoga w Cieszynie;
- Synagoga Klügera w Cieszynie;
- Synagoga Machsike Hadas w Cieszynie;
- Synagoga Ahawat Tora w Cieszynie;
- Synagoga Steinera w Cieszynie;
Przypisy edytuj
- ↑ Cieszyńska rotunda jest o sto lat młodsza? [online], gazeta.pl .
- ↑ Panorama Parafii Katolickich Ziemi Cieszyńskiej, „Dwuczęściowy dodatek do gazety Głos Ziemi Cieszyńskiej”, listopad 2005 .
- ↑ Новий Душпастирський Пункт Перемисько-Варшавської Архиєпархії [online], cerkiew.org [dostęp 2024-04-03] .
- ↑ Duszpasterstwo Grekokatolików [online], cieszyn.franciszkanie.pl [dostęp 2023-08-28] .
- ↑ Kontakt – korespondencja. cieszyn.kkn-poland.com.pl. [dostęp 2022-06-10].
- ↑ Ludwig Patryn , Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, Troppau 1912 (niem.).
- ↑ Panorama Parafii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, „Dodatek do gazety Głos Ziemi Cieszyńskiej”, 18 listopada 2005 .
- ↑ Kontakt [online], kanaan.org.pl [dostęp 2023-04-12] .
- ↑ Historia cieszyńskiego zboru (pol.) [online], cieszyn.maranatha.pl [dostęp 2011-09-04] .
- ↑ Zbory. maranatha.pl. [dostęp 2022-06-10].
- ↑ Lokalizacje. kosciolchwaly.pl. [dostęp 2022-08-10].
- ↑ Kontakt. kosciolchwaly.cieszyn.pl. [dostęp 2022-08-10].
- ↑ Kontakt. elimcieszyn.pl. [dostęp 2022-06-10].
- ↑ Zbory Kościoła Wolnych Chrześcijan. kwch.org. [dostęp 2022-06-10].
- ↑ Woj. śląskie. kchwe.pl. [dostęp 2022-06-10].
- ↑ Zbory. kbwch.pl. [dostęp 2022-06-10].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2013-12-15] .
- ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 244, ISBN 978-83-63306-15-1, OCLC 839256207 .
- ↑ Aleksandra Matelska , „...w miłości nie ma bojaźni”. Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 80-86, ISBN 978-83-61387-19-0 .
- ↑ Aleksander Namysło , Tchórze? Szpiedzy? Wywrotowcy? Władze województwa śląskiego wobec Świadków Jehowy w pierwszych latach powojennych, OBEP IPN Katowice .
- ↑ Keeping Integrity in Communist Poland, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1957, s. 260 (ang.).
- ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 1994, s. 201, 203 .