Roman Rybarski

Roman Franciszek Rybarski (ur. 3 sierpnia 1887 w Zatorze, zm. 6 marca 1942 w Auschwitz-Birkenau) – polski ekonomista i polityk narodowej demokracji, poseł na Sejm II RP (1928–1935), dyrektor Departamentu Skarbu Delegatury Rządu na Generalne Gubernatorstwo na początku 1941 roku, więzień i ofiara niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.

Roman Rybarski

Data i miejsce urodzenia	3 sierpnia 1887 Zator, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	6 marca 1942 Auschwitz-Birkenau, Polska pod okupacją III Rzeszy
Poseł na Sejm RP II kadencji (II RP) Poseł na Sejm RP III kadencji (II RP)
Okres	od 4 marca 1928 do 10 lipca 1935
Przynależność polityczna	Stronnictwo Narodowe
Odznaczenia

Portret Romana Rybarskiego pędzla Bolesława Barbackiego (1936)

Życiorys

Od 1906 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie związał się z ruchem narodowym, działał w Związku Młodzieży Polskiej. Był członkiem Ligi Narodowej w 1910 roku. Od 1916 wydawał miesięcznik Rok Polski o tematyce społeczno-gospodarczej. W 1917 został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1919–1921 pełnił różne funkcje (podsekretarz stanu, wiceminister) w ministerstwach gospodarczych, następnie porzucił działalność polityczną dla pracy naukowej, w latach 1920–1923 na Politechnice Warszawskiej, a następnie na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie objął Katedrę Skarbowości. W 1923 na zlecenie Władysława Grabskiego przygotowywał projekt statutu Banku Emisyjnego, a w 1924 redagował ostateczny projekt ustawy o Banku Polskim i po jego powołaniu wszedł w skład pierwszej Rady Banku. Po zamachu majowym powrócił do aktywnej polityki. Wszedł do władz Obozu Wielkiej Polski, a od 1928 do 1935 zasiadał w Sejmie (II i III kadencji), gdzie pełnił funkcję prezesa klubu Stronnictwa Narodowego. Po uchwaleniu Konstytucji kwietniowej wraz z całym stronnictwem zbojkotował wybory parlamentarne i dalszą działalność polityczną prowadził poza parlamentem. Po kampanii wrześniowej uczestniczył w tworzeniu struktur Polskiego Państwa Podziemnego jako dyrektor departamentu skarbu.

Aresztowany przez Gestapo w maju 1941, osadzony na Pawiaku. 23 lipca 1941 roku został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. W transporcie liczącym 350 innych więźniów znajdowało się również wielu wybitnych Polaków jak jedenastokrotny mistrz Polski w biegach długodystansowych Józef Noji, rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego Witold Staniszkis, polityk PPS Adam Kuryłowicz, publicysta Piotr Kownacki. W Auschwitz Rybarski był jednym z organizatorów ruchu oporu. Zmarł 5 lub 6 marca 1942. W literaturze i źródłach podaje się dwie przyczyny zgonu: z powodu choroby (angina bądź dyzenteria), albo rozstrzelanie, za uczestnictwo w obozowym ruchu oporu.

Poglądy gospodarcze

Był zdecydowanym zwolennikiem umiarkowanego liberalizmu. Głosił konieczność: stałości prawa gospodarczego i niskich podatków, nienaruszalność własności prywatnej, szkodliwość: przymusowych ubezpieczeń społecznych, monopoli i koncesji. Uznawał 3 formy wspierania gospodarki przez państwo. Były to uwzględnienie interesów prywatnych z interesem publicznym, tworzenie ogólnych warunków rozwoju gospodarczego oraz popieranie korzystnych dla ogółu inicjatyw prywatnych oraz uzupełnienie działalności gospodarczej prywatnej. Odnośnie do kredytów opowiadał się za odpaństwowieniem kredytu, oddanie go w ręce prywatne, lecz oparte na zasadach opłacalności. W kwestiach kredytów zagranicznych postulował branie kredytów długoterminowych, dające szanse na realizację przez państwo nowych pomysłów produkcyjnych. Wpłynęłoby to na zmniejszenie stopy procentowej, spadek kosztów produkcji i eksportu. Obcy kapitał powinien zasilać w pierwszej kolejności branże zwiększające zdolność konkurencyjną i wpływającą na bilans handlu. Zabronione miały być pożyczki na wysoki procent, jawny czy ukryty. Uznaje się go za przedstawiciela krakowskiej szkoły ekonomicznej, która łączyła dedukcyjny model nauki w badaniach ekonomicznych wraz z badaniami historycznymi.

Kontrowersje

W 1938 r. odmówił podpisania indeksów studentom III roku Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, którzy protestując przeciwko wprowadzonemu gettu ławkowemu słuchali jego wykładów na stojąco. Jego zachowanie było przedmiotem interwencji żydowskiego posła Emila Sommersteina w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)

Wybrane prace

• Gospodarka miasta Biecza w XVI i na początku XVII wieku w: Ekonomista (kwartalnik) z. 3/1909 s. 57–98 (cz.1), z. 1/1910 s. 51–109 (cz.2) Warszawa 1909–1910
• Sprawa włościańska na Sejmie 1831 roku 1910
• Nauka o podmiocie gospodarstwa społecznego, Kraków 1912
• Wartość wymienna jako miara bogactwa, 1914
• Bojkoty ekonomiczne w krajach obcych, Kraków 1916
• Prawno-skarbowe podstawy ustroju państw związkowych, unii i autonomii państwowych, Warszawa 1916
• Idea gospodarstwa narodowego, 1919
• Marka polska a złoty polski 1922
• Wartość, kapitał i dochód, Warszawa 1922
• Ciężar podatków w Polsce, 1923
• System ekonomji politycznej, T. 1 Rozwój życia gospodarczego i idei gospodarczych, Warszawa 1924
• System ekonomji politycznej, T. 2 Teorja gospodarstwa społecznego, Warszawa 1930
• System ekonomii politycznej, T. 3 Psychologia społeczno gospodarcza, Warszawa 1939
• Naród, jednostka, klasa, 1926
• Polityka i gospodarstwo, Warszawa 1927 (wydane jako Zeszyt II „Wskazań programowych” Obozu Wielkiej Polski)
• Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu t. 1, Poznań 1928
• Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu t. 2, Poznań 1929
• Wielickie żupy solne w latach 1497–1594 1932
• Przyszłość gospodarcza świata, Warszawa 1932
• Gospodarstwo Księstwa Oświęcimskiego w XVI wieku w: Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny. Serya II. 1932. Tom 43. Nr. 1–5
• Przyszłość gospodarcza Polski, 1933
• Podstawy narodowego programu gospodarczego, Warszawa 1934
• Nauka skarbowości, Warszawa 1935
• Siła i prawo, 1936
• Kredyt i lichwa w ekonomji samborskiej w XVIII wieku, Lwów 1936
• Skarbowość Polski w dobie rozbiorów, Kraków 1937
• Program gospodarczy, Warszawa 1937
• Idee przewodnie gospodarstwa Polski, Warszawa 1939
• Skarb i pieniądz za Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III, 1939

Upamiętnienie

• Film biograficzny Roman Rybarski. Recepta na rozwój w reżyserii Marcina Chmielowskiego (2023).
• Współcześnie do dorobku Romana Rybarskiego odwołuje się instytut jego imienia.

Bibliografia

• Roman Rybarski, Państwo monopoliczne, Wstęp i opracowanie Norbert Wójtowicz, Krzeszowice 2007, ISBN 978-83-60048-67-2.
• J. Chodorowski, Roman Rybarski (1887–1942): z historii polskiej myśli ekonomicznej i prawnoustrojowej pierwszej połowy XX wieku, Wrocław 1997, ISBN 83-229-1515-2, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 1854. Prawo 250)
• N. Wójtowicz, Roman Rybarski, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, nr 8–9 (2007), s. 130–136 wersja elektroniczna
• J. Waskan, Koncepcje społeczno-polityczne Romana Rybarskiego, Toruń 1991.
• N. Wójtowicz, Roman Franciszek Rybarski (1887–1942), [w:] Lista strat działaczy obozu narodowego w latach 1939–1955. Słownik biograficzny. t.1, red. W. J. Muszyński, J. Mysiakowska-Muszyńska, Warszawa 2010, s. 271–273.
• Norbert Wójtowicz Wykład o życiu i działalności prof. Romana Rybarskiego wygłoszony podczas PAFERE Liberty Weekend we wrześniu 2010
• Karol Skorek: Przedstawiciele krakowskiej szkoły ekonomicznej wobec przerostów etatyzmu. Lublin: Fundacja Servire Veritati Instytut Edukacji Narodowej, 2012, s. 53-55. ISSN 1643-3637.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Romana Rybarskiego w bibliotece Polona