Stefania Sempołowska

Stefania Sempołowska[1] (ur. 2 października 1869 w Poloniszu, zm. 31 stycznia 1944 w Warszawie) – polska nauczycielka i działaczka oświatowa, bojowniczka o prawa dziecka, dziennikarka i pisarka.

Stefania Sempołowska
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

2 października 1869
Polonisz, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

31 stycznia 1944
Warszawa, Polska pod okupacją, III Rzeszy

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski

Zawód, zajęcie

nauczycielka, działaczka oświatowa, pisarka

Narodowość

polska

Partner

Stanisław Patek

Grób działaczki oświatowej Stefanii Sempołowskiej na Starych Powązkach w Warszawie
Kamień upamiętniający Stefanię Sempołowską w Al. Jerozolimskich w Warszawie

Życiorys edytuj

Po przedwczesnej śmierci ojca wychowywała się w majątku babki ojczystej, najprawdopodobniej w miejscowości Wyszki w powiecie jarocińskim[2]. Na początku lat 80. XIX w. zamieszkała wraz z matką w Warszawie, gdzie była świadkiem pogromu ludności żydowskiej. To wydarzenie wykształciło w niej postawę sprzeciwu wobec szowinizmu i rasizmu[3].

W Warszawie Sempołowska uczęszczała do tajnej szkoły Jadwigi Teodozji Papi. Mając 17 lat, zdała egzamin na Patent nauczycielki przed rządową komisją w Warszawie. Zaczęła pracę w zawodzie, a także zajmowała się publicystyką oświatową, postulując pełny dostęp do oświaty wszystkich warstw społecznych. Naukę kontynuowała na Uniwersytecie Latającym, pełniącym w Królestwie Polskim rolę tajnej szkoły wyższej. Na przełomie XIX i XX w. uczestniczyła także w kursach Warszawskiego Towarzystwa Pszczelniczo–Ogrodniczego, m.in. wraz Jadwigą Jahołkowską i działaczem ludowym Teofilem Kurczakiem[4].

Była członkinią Towarzystwa Oświaty Demokratycznej Nowe Tory oraz współredaktorką czasopisma dla młodzieży Z bliska i z daleka, a później dwutygodnika dla dzieci i wychowawców W słońcu. W okresie międzywojennym udzielała się również w Towarzystwie Opieki nad Więźniami „Patronat”[5]. Mimo przeciwieństw losu, do śmierci pozostała wierna swoim ideałom.

W czasie rewolucji 1905 roku zainicjowała zjazd delegatów kół nauczycielskich Królestwa Polskiego, który miał miejsce 1 października w Pilaszkowie, w szkole Stanisława Najmoły. Na zjeździe nauczyciele zadeklarowali solidarność z protestującym ludem oraz wbrew zakazowi zaborcy postanowili prowadzić nauczanie w szkołach ludowych w języku polskim[4]. W trakcie rewolucji Sempołowska prowadziła także akcje pomocy więźniom politycznym. Razem ze swoim partnerem, adwokatem Stanisławem Patkiem, kierowała Kołem Obrońców Politycznych[6]. Za swoją działalność była kilkakrotnie aresztowana, wydalona do Galicji, szykanowana przez władze carskie. W 1898 była więziona w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej[7]. W latach 1908-1913 działaczka Towarzystwa Kultury Polskiej. Podczas I Wojny Światowej działała w Biurze Porad Prawnych dla Uchodźców[8].

W okresie międzywojennym była autorką raportu „W więzieniach”, w którym stwierdzała, że „tortury zwyczajowo towarzyszą badaniom policji na Kresach, a nie są rzadkością i w centrum Kraju”[9].

W czasie II wojny światowej ciężko chorą Sempołowską zaopiekowała się Aniela Steinsbergowa, wówczas członkini konspiracyjnej Polskiej Partii Socjalistycznej – Wolność, Równość, Niepodległość. Sempołowska na początku XX wieku była nauczycielką młodej Steinsbergowej[10].

Została pochowana w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 180-6-7/8)[11].

Główne prace edytuj

  • Żydzi w Polsce, Warszawa 1906.
  • Niedola młodzieży w szkole galicyjskiej. Kraków 1906.
  • Dla przyszłości. Czytania dla młodzieży i dla dorosłych], wraz z Julią Unszlicht-Bernsteinową. Warszawa 1907.
  • Reforma szkolna 1862 roku, Organizacja Szkolnictwa Elementarnego, Warszawa 1915.
  • Mazury Pruskie z mapką i rycinami, Warszawa 1920.
  • Z tajemnic Ciemnogrodu (cz. I – 1924[12], cz. II – 1928[13])
  • Na ratunek (1934).
  • Warszawa wczoraj i dziś (1938).

Upamiętnienie edytuj

W grudniu 1961 roku przy Al. Jerozolimskich, w miejscu, w którym znajdował się dom przy ul. Smolnej, w którym mieszkała Stefania Sempołowska, odsłonięto kamień pamiątkowy[14]. Szkoły, których jest patronką to, m.in.:

Przypisy edytuj

  1. Stefania Sempołowska | WikiTree: The FREE Family Tree, 8 kwietnia 2018 [dostęp 2018-04-08].
  2. Alicja Pacholczykowa: Stefania Aniela Sempołowska. Internetowy Polski Słownik Biograficzny. [dostęp 2024-01-30]. (pol.).
  3. Dziennik Ludowy, nr 297: „Rozmowa ze Stefanią Sempołowską o getcie ławkowym”, 1937.
  4. a b Teofil Kurczak, Wspomnienia, Wiesław Piątkowski, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2012, ISBN 978-83-7525-718-2, OCLC 812739940.
  5. Krystyna Mokrosińska, Jacek Moskwa: „W duchu i w prawdzie...” – film dokumentalny. Telewizja Polska – Dział Form Dokumentalnych, 1997.
  6. Sylwetka Stanisława Patka. adwokatura.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-28)]..
  7. Stefan Król: Cytadela warszawska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1978, s. 223.
  8. Andrzej Friszke "Państwo czy rewolucja" Wydawnictwo Krytyki Politycznej, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 154
  9. Monika Piątkowska "Życie przestępcze w przedwojennej Polsce" Wydawnictwo Naukowe PWN 2012, ISBN 978-83-01-17232-9, s. 116.
  10. Joanna Sokolińska: „Ostrygi i KOR w życiu Anieli Steinbergowej”. Wysokie Obcasy, 2006.
  11. Cmentarz Stare Powązki: FRANCISZEK POTRZOBOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-04-07].
  12. Stefania Sempołowska, Z tajemnic ciemnogrodu : (walka o szkołę), wyd. 1924., polona.pl [dostęp 2018-07-16].
  13. Stefania Sempołowska, Z tajemnic ciemnogrodu. Cz. 2, Działalność Ministerstwa W. R. i O. P. w świetle własnych publikacyj), wyd. 1928., polona.pl [dostęp 2018-07-16].
  14. Kronika wydarzeń w Warszawie. Rok 1961. „Warszawski kalendarz ilustrowany „Stolicy” 1963”, s. 121, 1962. 
  15. Szkoły pomniki tysiąclecia państwa polskiego na ziemi rzeszowskiej. Rzeszów: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW „Prasa” w Krakowie.Wojewódzki Komitet Społecznego Funduszu Budowy Szkół i Internatów w Rzeszowie, 1966, s. 17.

Linki zewnętrzne edytuj