Aleje Jerozolimskie w Warszawie
Aleje Jerozolimskie, Al. Jerozolimskie – jedna z głównych ulic Warszawy, biegnąca od mostu Poniatowskiego do południowo-zachodnich granic miasta.
Od ronda Zesłańców Syberyjskich do ulicy Łopuszańskiej ulica jest częścią Obwodnicy Etapowej Warszawy oraz drogi krajowej nr 7 i trasy europejskiej E77.
PrzebiegEdytuj
Ulica zaczyna się od mostu Księcia Józefa Poniatowskiego, krzyżując się z Nowym Światem (rondo gen. Charles’a de Gaulle’a), dalej z Marszałkowską (rondo Dmowskiego), aleją Jana Pawła II i ul. Żelazną. Po przejściu przez plac Zawiszy skręca na południowy zachód i biegnie aż do granic administracyjnych Warszawy.
Alejami Jerozolimskimi poprowadzone są następujące drogi:
| Nr drogi | Odcinek |
|---|---|
była 
|
ul. Smolna – pl. A. Zawiszy |
była 
|
pl. A. Zawiszy – ul. M. Grzymały-Sokołowskiego |
była 
|
ul. M. Grzymały-Sokołowskiego – Aleja Prymasa Tysiąclecia |
|
Aleja Prymasa Tysiąclecia – ul. Łopuszańska |
oraz była 
|
ul. Łopuszańska – Aleja Obrońców Warszawy |
|
|
Aleja Obrońców Warszawy – granica miasta |
Ulica biegnie do Pruszkowa, gdzie przechodzi w aleję Wojska Polskiego na wysokości skrzyżowania z ulicami Bolesława Prusa i Bohaterów Warszawy (droga wojewódzka nr 718)[1].
Aleje Jerozolimskie po remoncie, koło połowy lat 70.[2], zmieniły nieco swój układ na północnej Ochocie. Odcinek od pl. Zawiszy do ul. Spiskiej wybudowano wyłącznie połowicznie, tj. tylko jezdnię w kierunku ze wschodu na zachód. Obecnie ten jednokierunkowy odcinek wydłużono do ul. Niemcewicza (na zamkniętym odcinku Spiska-Niemcewicza znajduje się parking). W kierunku z zachodu na wschód ruch z Alei Jerozolimskich jest poprowadzony ul. Niemcewicza i ul. Grójecką. Taki układ wynika z faktu, że pierwotnie planowano pasy jazdy na wprost umieścić w tunelu pod rondem. Ze względów oszczędnościowych oraz z powodu istnienia alternatywnych planów w ramach budowy obwodnicy śródmiejskiej, tunelu nigdy nie wykonano, stąd taki układ drogowy[3][4].
HistoriaEdytuj
Nazwa ulicy pochodzi od istniejącego w XVIII wieku na zachód od obecnego placu Zawiszy osiedla żydowskiego Nowa Jerozolima[5], założonego w 1774 na terenie jurydyki Bożydar-Kałęczyn należącej do Augusta Sułkowskiego[6]. Nazywana była wówczas Drogą Jerozolimską, a następnie Ulicą Jerozolimską. W 1808 pojawiła się nazwa Aleja Jerozolimska, która funkcjonowała do 1919, zastąpiona przez obecną nazwę w liczbie mnogiej – Aleje Jerozolimskie.
Ulicę wytyczono ostatecznie w latach 1823–1824[7]. Przecięła ona całe miasto od rogatek Jerozolimskich do brzegu Wisły[7]. Szeroką na 40 metrów arterię obsadzono czterema rzędami topoli[7][8].
W 1845 przy skrzyżowaniu z Marszałkowską wybudowano Dworzec Wiedeński według projektu Henryka Marconiego. Przy ulicy zaczęto wznosić secesyjne i modernistyczne kamienice. W 1902 w pobliżu skrzyżowania z ul. Żelazną wybudowano Dworzec Kaliski zaprojektowany przez Józefa Hussa[9]. W latach 1904–1913 wzniesiono wiadukt prowadzący do budowanego mostu Mikołajewskiego (obecnie Poniatowskiego). W latach 1921–1932 pod ulicą wybudowano tunel kolei średnicowej.
Podczas okupacji niemieckiej Alejom nadano nazwę Bahnhofstraße (1941–1943), następnie zmienioną na Reichstraße (odcinek od pl. A. Zawiszy do ul. Marszałkowskiej) i „Ostlandstraße” (odcinek od ul. Marszałkowskiej do mostu Poniatowskiego).
Podczas powstania warszawskiego ulica była miejscem zaciętych walk[10]. W pobliżu ul. Brackiej zbudowano barykadę, którą zapewniała jedyne piesze połączenie między północną i południową częścią miasta[11]. Po powstaniu wysadzono Dworzec Główny i spalono większość kamienic pomiędzy Nowym Światem i Marszałkowską[10].
W latach 1946–1949 odcinek Alei Jerozolimskich od ul. Marszałkowskiej do Nowego Światu łącznie z al. 3 Maja do wiaduktu mostu Poniatowskiego nosił nazwę al. Gen. W. Sikorskiego[12].
W 1958 poszerzono jezdnię pomiędzy ulicami Nowy Świat i Marszałkowską[13].
W latach 60. i latach 70. była częścią czterech dróg międzynarodowych:
- E7: od pl. Artura Zawiszy do skrzyżowania z ul. Marchlewskiego i ul. Chałubińskiego,
- E8: od ronda Dmowskiego do Mostu Poniatowskiego
- E81: od skrzyżowania z ul. Marchlewskiego i ul. Chałubińskiego do Mostu Poniatowskiego
- E82: przebieg wspólny z E7[14][15][16].
Ważniejsze obiektyEdytuj
- Muzeum Narodowe
- Centrum Bankowo-Finansowe (dawna siedziba Komitetu Centralnego PZPR)
- Sztuczna palma na rondzie gen. Charles’a de Gaulle’a
- Pomnik Partyzanta
- Gmach Banku Gospodarstwa Krajowego
- Dom handlowy Vitkac
- Centralny Dom Towarowy, obecnie biurowiec Cedet
- Widok Towers
- Rotunda PKO w Warszawie
- Hotel Metropol
- Hotel Polonia Palace
- Słup kilometrowy
- Tunel średnicowy
- Dworzec Warszawa Śródmieście
- Dworzec Centralny
- Stacje kolei średnicowej i WKD
- Central Tower
- Atlas Tower
- Dworzec kolejowy i autobusowy Warszawa Zachodnia
- Park Zachodni
- Centrum handlowe Atrium Reduta
- Centrum handlowe Blue City
Po południowej stronie ulicy zachował się ciąg przedwojennych kamienic, których część wpisana jest do rejestru zabytków:
- pod numerem 47 – kamienica Wilhelma Rakmana (1905–1906), zaprojektowana przez Ludwika Panczakiewicza[17]
- pod numerem 49 – kamienica Józefa Dawidsohna i Hackela Kadyńskiego (1913), zaprojektowana przez Józefa Napoleona Czerwińskiego
- pod numerem 51 – kamienica Piotra i Wincentego Hoserów (1904–1905)[18]
- pod numerem 53 – kamienica Izaaka Rotberga (1893–1894), b. Hotel Central obecnie mieści się w niej m.in. synagoga reformowana należąca do Gminy Wyznaniowej Żydowskiej[19][20]
- pod numerem 55 – kamienica Franciszka Łapinskiego (1880–1881), zaprojektowana przez Witolda Lanca[21].
- pod numerem 85 – kamienica Mikołaja Szelechowa (1912–1913), zaprojektowana przez Waldemara Piotra Feddersa[22]
- pod numerem 99 – kamienica Stanisława Rostkowskiego (1910–1911), zaprojektowana przez Artura Gurneya[23]
Obiekty nieistniejąceEdytuj
GaleriaEdytuj
Aleje Jerozolimskie, widok w kierunku skrzyżowania z ul. Marszałkowską (1908)
Aleje przy skrzyżowaniu z Nowym Światem (1908)
Aleje Jerozolimskie, widok w kierunku skrzyżowania z ul. Marszałkowską (1934)
Pochód pierwszomajowy w Alejach Jerozolimskich w 1950
Aleje na wysokości ul. Śmigłowca, widok w kierunku śródmieścia
Aleje na wysokości ul. Łopuszańskiej
PrzypisyEdytuj
- ↑ OpenStreetMap [dostęp 2020-05-22].
- ↑ Plan Warszawy, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1974.
- ↑ Czyste za głośne i zakorkowane. Życie Warszawy, 2009-11-26. [dostęp 2009-12-29].
- ↑ Obwodnica Śródmieścia. [dostęp 2009-12-29].
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 152. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ Jarosław Zieliński. Z dziejów Ochoty. Plac Zawiszy. „Ochotnik”. 30, s. 4, 2007 (pol.).
- ↑ a b c Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 294. ISBN 83-213-2958-6.
- ↑ Henryk Janczewski: Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1971, s. 200.
- ↑ Robert Marcinkowski: Ilustrowany Atlas Dawnej Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Oliwka, 2013, s. 79. ISBN 978-83-931203-1-4.
- ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 70.
- ↑ Stanisław Niewiadowski: Warszawa jakiej nie ma. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 122. ISBN 83-06-01615-7.
- ↑ Jan Górski: Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów. Tom 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 260–261.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 295. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Plan Warszawy, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1963.
- ↑ Plan Warszawy, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1970.
- ↑ Plan Warszawy, wyd. 5, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1973.
- ↑ Aleje Jerozolimskie 47 w warszawa1939.pl.
- ↑ Aleje Jerozolimskie 51 w warszawa1939.pl.
- ↑ Aleje Jerozolimskie 53 w warszawa1939.pl.
- ↑ Rafał Dajbor. Gmina Wyznaniowa Żydowska. „Stolica”. 4, s. 31, kwiecień 2015.
- ↑ Aleje Jerozolimskie 55 w warszawa1939.pl.
- ↑ Aleje Jerozolimskie 85 w warszawa1939.pl.
- ↑ Aleje Jerozolimskie 99 w warszawa1939.pl.
