Aleje Jerozolimskie w Warszawie

ulica w Warszawie

Aleje Jerozolimskie – ulica w warszawskich dzielnicach Śródmieście, Ochota, Włochy i Ursus.

Aleje Jerozolimskie w Warszawie
Skorosze, Salomea, Stare Włochy, Raków, Szczęśliwice, Ochota, Filtry, Śródmieście Południowe, Śródmieście Północne, Mirów
Ilustracja
Widok na Aleje w kierunku wschodnim na wysokości ul. E. Plater
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Długość

10 km

Przebieg
0 ul. Smolna
światła 335 m rondo gen. Ch. de Gaulle’a: ul. Nowy Świat
490 m ul. Bracka
530 m ul. Bracka
światła 660 m ul. Krucza
światła 990 m rondo R. Dmowskiego: ul. Marszałkowska
światła 1140 m ul. Poznańska
1290 m ul. J. Pankiewicza
światła 1440 m ul. E. Plater
światła 1690 m rondo Czterdziestolatka:
al. Jana Pawła II, ul. T. Chałubińskiego
światła 2140 m ul. Żelazna, ul. W.H. Lindleya →,
pl. S. Starynkiewicza
światła 2630 m pl. A. Zawiszy: ← ul. Towarowa,
ul. Raszyńska →, ul. Grójecka
3100 m ul. Spiska
3400 m ul. J. U. Niemcewicza
światła 3480 m ul. Białobrzeska
światła 3670 m ul. Szczęśliwicka
światła 3975 m ul. ppłk. M. Grzymały-Sokołowskiego
światła 4740 m rondo Zesłańców Syberyjskich:
al. Prymasa Tysiąclecia
ul. Bitwy Warszawskiej 1920 r. →
5150 m ul. Na Bateryjce
5530 m ul. Opaczewska
5615 m ul. Kołomyjska
światła 5860 m ← ul. Mszczonowska, ul. Śmigłowca →
6540 m ul. Włodarzewska
6560 m ul. Włodarzewska
6580 m linia kolejowa 47 (WKD)
6600 m linia kolejowa 8 (Warszawa-Kraków)
6900 m ul. G. Daimlera
światła 7180 m rondo Dż. Dudajewa: ul. Popularna
światła 7990 m rondo R. Reagana: ul. Łopuszańska
8550 m ul. Krańcowa
9150 m ← al. 4 czerwca 1989 r.,
Trasa Salomea-Wolica (DK7) →
9310 m ul. Badylarska
światła 5860 m ← ul. Rawska, ul. Żywiecka→
światła 9970 m ul. Ryżowa
1370 m ul. Niecała (Opacz-Kolonia)
światła 10480 m ul. Starodęby
światła 10820 m ← ul. gen. S. Sosnkowskiego,
ul. S. Bodycha (Opacz-Kolonia) →
Michałowice
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Aleje Jerozolimskie w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Aleje Jerozolimskie w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Aleje Jerozolimskie w Warszawie”
Ziemia52°13′48,0″N 21°00′42,0″E/52,230000 21,011667
Aleje Jerozolimskie, widok w kierunku skrzyżowania z ul. Marszałkowską (1908)
Aleje przy skrzyżowaniu z Nowym Światem (1908)
Aleje Jerozolimskie, widok w kierunku skrzyżowania z ul. Marszałkowską (1934)
Aleje na wysokości ul. Śmigłowca, widok w kierunku śródmieścia
Aleje na wysokości ul. Łopuszańskiej
Aleje Jerozolimskie na wysokości ul. Szczęśliwickiej, widok w kierunku wschodnim

Przebieg edytuj

Ulica zaczyna się od mostu Księcia Józefa Poniatowskiego, krzyżując się z Nowym Światem (rondo gen. Charles’a de Gaulle’a), dalej z Marszałkowską (rondo Dmowskiego), aleją Jana Pawła II i ul. Żelazną. Po przejściu przez plac Zawiszy skręca na południowy zachód i biegnie do granicy Warszawy. Od ronda Zesłańców Syberyjskich do ulicy Łopuszańskiej ulica jest częścią Obwodnicy Etapowej Warszawy oraz drogi krajowej nr 7 i trasy europejskiej E77.

Alejami Jerozolimskimi poprowadzone są następujące drogi:

Nr drogi Odcinek
była   ul. Smolnapl. A. Zawiszy
była   pl. A. Zawiszyul. M. Grzymały-Sokołowskiego
była   ul. M. Grzymały-Sokołowskiego – al. Prymasa Tysiąclecia
  al. Prymasa Tysiąclecia – ul. Łopuszańska
  oraz była   ul. Łopuszańskaal. Obrońców Warszawy
  al. Obrońców Warszawy – granica miasta

Ulica biegnie do Pruszkowa, gdzie przechodzi w aleję Wojska Polskiego na wysokości skrzyżowania z ulicami Bolesława Prusa i Bohaterów Warszawy (droga wojewódzka nr 718)[1].

Aleje Jerozolimskie po remoncie, około połowy lat 70.[2], zmieniły nieco swój układ na północnej Ochocie. Odcinek od pl. Zawiszy do ul. Spiskiej wybudowano wyłącznie połowicznie, tj. tylko jezdnię w kierunku ze wschodu na zachód. Obecnie ten jednokierunkowy odcinek wydłużono do ul. Niemcewicza (na zamkniętym odcinku Spiska-Niemcewicza znajduje się parking). W kierunku z zachodu na wschód ruch z Alei Jerozolimskich jest poprowadzony ul. Niemcewicza i ul. Grójecką. Taki układ wynika z faktu, że pierwotnie planowano pasy jazdy na wprost umieścić w tunelu pod rondem. Ze względów oszczędnościowych oraz z powodu istnienia alternatywnych planów w ramach budowy obwodnicy śródmiejskiej, tunelu nigdy nie wykonano, stąd taki układ drogowy[3][4].

Historia edytuj

Nazwa ulicy pochodzi od istniejącego w XVIII wieku na zachód od obecnego placu Zawiszy osiedla żydowskiego Nowa Jerozolima[5], założonego w 1774 na terenie jurydyki Bożydar-Kałęczyn należącej do Augusta Sułkowskiego[6]. Nazywana była wówczas Drogą Jerozolimską, a następnie Ulicą Jerozolimską. Później pojawiła się nazwa Aleja Jerozolimska, zastąpiona następnie przez obecną nazwę w liczbie mnogiej – Aleje Jerozolimskie.

Ulicę wytyczono ostatecznie w latach 1823–1824[7]. Przecięła ona całe miasto od rogatek Jerozolimskich do brzegu Wisły[7]. Szeroką na 40 metrów arterię obsadzono czterema rzędami topoli[7][8].

W 1845 przy skrzyżowaniu z Marszałkowską wybudowano Dworzec Wiedeński według projektu Henryka Marconiego. Przy ulicy zaczęto wznosić eklektyczne, secesyjne i modernistyczne kamienice. W 1902 w pobliżu skrzyżowania z ul. Żelazną wybudowano Dworzec Kaliski zaprojektowany przez Józefa Hussa[9].

W 1908 roku ulicą po raz pierwszy pojechały tramwaje elektryczne[10]. W latach 1904–1913 wzniesiono wiadukt prowadzący do budowanego mostu Mikołajewskiego (obecnie Poniatowskiego). W latach 1921–1932 pod ulicą wybudowano tunel kolei średnicowej.

Podczas okupacji niemieckiej Alejom nadano nazwę Bahnhofstraße (ul. Dworcowej) (1941−1943), następnie zmienioną na Reichstraße (ul. Rzeszy/Państwowej) (odcinek od pl. A. Zawiszy do ul. Marszałkowskiej) (1943−1945) i „Ostlandstraße” (ul. Ziem Wschodnich) (odcinek od ul. Marszałkowskiej do mostu Poniatowskiego) (1943−1945)[11].

Podczas powstania warszawskiego ulica była miejscem zaciętych walk[12]. W pobliżu ul. Brackiej zbudowano barykadę, która zapewniała jedyne piesze połączenie między północną i południową częścią miasta[13]. Po powstaniu wysadzono Dworzec Główny i spalono większość kamienic pomiędzy Nowym Światem i Marszałkowską[12].

19 stycznia 1945 roku w Alejach Jerozolimskich odbyła się defilada Wojska Polskiego, którą przyjęli Bolesław Bierut i Edward Osóbka-Morawski[14].

Od 27 listopada 1946 do 22 czerwca 1949 roku odcinek Alej Jerozolimskich od ul. Marszałkowskiej do Nowego Światu wraz z fragmentem obejmującym też al. 3 Maja (do wiaduktu mostu Poniatowskiego, tj. linii Wisły) nosił nazwę al. Generała Władysława Sikorskiego[15]. W styczniu 1948 na skrzyżowaniu z ul. Nowy Świat zainstalowano pierwszą po wojnie sygnalizację świetlną[16][17].

W 1958 poszerzono jezdnię pomiędzy ulicami Nowy Świat i Marszałkowską[18].

W latach 60. i 70. XX wieku była częścią czterech dróg międzynarodowych[19][20][21]:

Ważniejsze obiekty edytuj

Po południowej stronie ulicy zachował się ciąg przedwojennych kamienic, których część wpisana jest do rejestru zabytków:

Obiekty nieistniejące edytuj

Przypisy edytuj

  1. OpenStreetMap [dostęp 2020-05-22].
  2. Plan Warszawy, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1974.
  3. Czyste za głośne i zakorkowane. Życie Warszawy, 2009-11-26. [dostęp 2009-12-29].
  4. Obwodnica Śródmieścia. [dostęp 2009-12-29].
  5. Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 152. ISBN 978-83-62189-08-3.
  6. Jarosław Zieliński. Z dziejów Ochoty. Plac Zawiszy. „Ochotnik”. 30, s. 4, 2007. (pol.). 
  7. a b c Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 294. ISBN 83-213-2958-6.
  8. Henryk Janczewski: Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1971, s. 200.
  9. Robert Marcinkowski: Ilustrowany Atlas Dawnej Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Oliwka, 2013, s. 79. ISBN 978-83-931203-1-4.
  10. Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 6. ISBN 83-907574-00.
  11. http://www.trasbus.com/histzmianyulic.htm
  12. a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 70.
  13. Stanisław Niewiadowski: Warszawa jakiej nie ma. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 122. ISBN 83-06-01615-7.
  14. Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 53, 61. ISBN 978-83-280-3725-0.
  15. Jan Górski, Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 260–261; Uchwała Stołecznej Rady Narodowej w sprawie zmiany nazw niektórych ulic w m.st. Warszawie, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy”, 4 (9 (3 kwietnia 1948)), 1948, s. 1; Uchwała Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 26.III.1949 r. Nr 468 w sprawie zmiany nazw ulic, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy”, 5 (16 (26 września 1949)), 1949, poz. 67.
  16. Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie Kalendarz Ilustrowany 1959”, s. 42, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  17. Krzysztof Jabłoński i in.: Warszawa: portret miasta. Warszawa: Arkady, 1984, s. strony nienumerowane (Kronika odbudowy, budowy i rozbudowy 1945−1982). ISBN 83-213-2993-4.
  18. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 295. ISBN 83-01-08836-2.
  19. Plan Warszawy, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1963.
  20. Plan Warszawy, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1970.
  21. Plan Warszawy, wyd. 5, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1973.
  22. Aleje Jerozolimskie 51 w warszawa1939.pl.
  23. Aleje Jerozolimskie 53 w warszawa1939.pl.
  24. Rafał Dajbor. Gmina Wyznaniowa Żydowska. „Stolica”. 4, s. 31, kwiecień 2015. 
  25. Aleje Jerozolimskie 55 w warszawa1939.pl.
  26. Aleje Jerozolimskie 85 w warszawa1939.pl.

Linki zewnętrzne edytuj