Szarłat wyniosły

Szarłat wyniosły, szarłat wiechowaty, amarantus, amarant (Amaranthus cruentus L.) – gatunek rośliny z rodziny szarłatowatych. Prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Środkowej, obecnie jest uprawiany w wielu rejonach świata.

Szarłat wyniosły

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	szarłatowate
Rodzaj	szarłat
Gatunek	szarłat wyniosły
Nazwa systematyczna
Amaranthus cruentus L. Syst. nat. ed. 10, 2:1269. 1759
Synonimy Amaranthus anacardana Hook.f. Amaranthus arardhanus Sweet Amaranthus aureus Besser Amaranthus brasiliensis Moq. Amaranthus carneus Moq. Amaranthus cruentus var. albus S.Das Amaranthus edouardi Sennen Amaranthus farinaceus Roxb. ex Moq. Amaranthus flavus L. Amaranthus guadelupensis Moq. Amaranthus hybridus subsp. cruentus (L.) Thell. Amaranthus hybridus subsp. incurvatus (Trimen ex Gren.) Brenan Amaranthus hybridus var. paniculatus (L.) Uline & W.L.Bray Amaranthus hybridus var. patulus (Bertol.) Thell. Amaranthus hybridus subsp. patulus (Bertol.) Carretero Amaranthus hybridus var. sanguineus (L.) Farw. Amaranthus incarnatus Moq. Amaranthus montevidensis Moq. Amaranthus paniculatus L. Amaranthus paniculatus var. cruentus (L.) Moq. Amaranthus paniculatus var. sanguineus (L.) Moq. Amaranthus paniculatus var. speciosus L.H.Bailey Amaranthus purgans Moq. Amaranthus rubescens Moq. Amaranthus sanguineus L. Amaranthus sanguinolentus Schrad. ex Moq. Amaranthus speciosus Sims Amaranthus spicatus Wirzén Amaranthus strictus Willd. Amaranthus tristis var. leptostachys Moq. Amaranthus violaceus Moq.

Morfologia

Zastosowanie

Roślinę tę uprawiano na nasiona już ponad 4000 lat p.n.e. w Ameryce Północnej i Południowej, w Europie zaś pojawiła się na przełomie XVI i XVII w.. Szarłat ten był, obok kukurydzy, ziemniaka i fasoli, podstawową rośliną uprawną Inków i Azteków. Bywa nazywany „zbożem XXI wieku”.

Nasiona szarłatu uprawnego mają wysoką wartość odżywczą i są szeroko stosowane w piekarnictwie, przemyśle cukierniczym i farmaceutycznym. Nasiona nie zawierają glutenu, mogą zatem być stosowane w diecie dzieci chorych na celiakię.

Masa nadziemna roślin może być wykorzystana jako zielonka, susz i kiszonka. Ponadto amarant należy do grupy roślin charakteryzujących się specyficznym mechanizmem fotosyntezy typu C₄, o wyższej i sprawniejszej efektywności wiązania CO₂ atmosferycznego w porównaniu z roślinami o bardziej rozpowszechnionym mechanizmie fotosyntezy typu C₃.

W Polsce ponad 90% upraw znajduje się na Lubelszczyźnie. Od pewnego czasu znów cieszy się popularnością jako surowiec na paszę, mąkę i kaszę bezglutenową, a więc przydatną dla osób uczulonych na tę substancję. Chętnie spożywany też przez wegetarian, gdyż posiada wszystkie aminokwasy egzogenne.

Nazwa

Łacińska nazwa rośliny jest źródłem nazwy barwy amarantowej, koloru wypustek przy kołnierzach jednego z historycznych polskich mundurów wojskowych. Używa się też zamiennie określenia barwy szkarłatnej.

Wartość odżywcza

Wartość odżywcza Amaranthus, ziarno (100 g) Wartość energetyczna 1668 kJ (398 kcal) Białka 15,8 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 34% 34% 34% 34% M 28% 28% 28% 28% Węglowodany 73,4 g szczegółowe informacje Przyswajalne 59,4 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 46% 46% M 46% 46% 46% 46% Skrobia 53,7 g Błonnik 14,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 56% 56% 67% 67% M 37% 37% 47% 47% Tłuszcze 7,5 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 1,46 g Witaminy Tiamina (B1) 0,073 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,6% 6,6% 6,6% 6,6% M 6,1% 6,1% 6,1% 6,1% Niacyna (B3) 0,97 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,9% 6,9% 6,9% 6,9% M 6,1% 6,1% 6,1% 6,1% Foliany 0,082 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 21% 21% 21% 21% M 21% 21% 21% 21% Makroelementy Wapń 159,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 16% 16% 13% 13% M 16% 16% 16% 13% Magnez 239,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 77% 75% 75% 75% M 60% 57% 57% 57% Potas 423,00 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,0% 9,0% 9,0% 9,0% M 9,0% 9,0% 9,0% 9,0% Sód 5,00 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,4% 0,4% M 0,3% 0,3% 0,4% 0,4% Mikroelementy Żelazo 7,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 43% 43% 98% 98% M 98% 98% 98% 98% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Amaranthus, ziarno gotowane (100 g) Wartość energetyczna 716 kJ (171 kcal) Białka 6,8 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 12% 12% 12% 12% Węglowodany 31,6 g szczegółowe informacje Przyswajalne 25,5 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 20% 20% 20% 20% M 20% 20% 20% 20% Skrobia 23,1 g Błonnik 6,1 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 24% 24% 29% 29% M 16% 16% 20% 20% Tłuszcze 3,2 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,63 g Witaminy Tiamina (B1) 0,024 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 2,2% 2,2% M 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Foliany 0,0282 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,1% 7,1% 7,1% 7,1% M 7,1% 7,1% 7,1% 7,1% Makroelementy Wapń 68 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,8% 6,8% 5,7% 5,7% M 6,8% 6,8% 6,8% 5,7% Magnez 103 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 33% 32% 32% 32% M 26% 25% 25% 25% Potas 182 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,9% 3,9% 3,9% 3,9% M 3,9% 3,9% 3,9% 3,9% Sód 2 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% M 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% Mikroelementy Żelazo 3,4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 19% 19% 43% 43% M 43% 43% 43% 43% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Mąka z amaranthusa (100 g) Wartość energetyczna 1657 kJ (396 kcal) Białka 15,6 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 34% 34% 34% 34% M 28% 28% 28% 28% Węglowodany 71,5 g szczegółowe informacje Przyswajalne 60,1 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 46% 46% M 46% 46% 46% 46% Skrobia 57,3 g Błonnik 11,4 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 54% 54% M 30% 30% 38% 38% Tłuszcze 7,4 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 2,1 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone b.d. g Wielonienasycone b.d. g Woda b.d. g szczegółowe informacje Witaminy Ryboflawina (B2) 1,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 164% 164% 164% 164% M 138% 138% 138% 138% Witamina B6 0,6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 46% 46% 40% 40% M 46% 46% 35% 35% Makroelementy Fosfor 603 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 86% 86% 86% 86% M 86% 86% 86% 86% Wapń 186 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 19% 19% 16% 16% M 19% 19% 19% 16% Magnez 266 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 86% 83% 83% 83% M 67% 63% 63% 63% Potas 527 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 11% 11% 11% 11% Sód 2 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% M 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% Mikroelementy Żelazo 7,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 40% 40% 90% 90% M 90% 90% 90% 90% Miedź 0,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 56% 56% 56% 56% M 56% 56% 56% 56% Cynk 3,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 38% 38% 38% 38% M 27% 27% 27% 27% Mangan 3,3 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 183% 183% 183% 183% M 143% 143% 143% 143% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Mąka z amaranthusa, prażona (100 g) Wartość energetyczna 1785 kJ (426 kcal) Białka 18,0 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 39% 39% 39% 39% M 32% 32% 32% 32% Węglowodany 77,0 g szczegółowe informacje Przyswajalne 63,0 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 48% 48% 48% 48% M 48% 48% 48% 48% Błonnik 14,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 56% 56% 67% 67% M 37% 37% 47% 47% Tłuszcze 8,0 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 3,00 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone b.d. g Wielonienasycone b.d. g Woda b.d. g szczegółowe informacje Makroelementy Wapń 150 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 13% 13% M 15% 15% 15% 13% Magnez 250 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 81% 78% 78% 78% M 63% 60% 60% 60% Potas b.d. mg Sód 20 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,5% 1,7% M 1,3% 1,3% 1,5% 1,7% Mikroelementy Żelazo 7,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 42% 42% 94% 94% M 94% 94% 94% 94% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wartość odżywcza Olej amarantusowy (100 g) Wartość energetyczna 3700 kJ (884 kcal) Białka 0 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Węglowodany 0 g Tłuszcze 100 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 25 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 26,8 g Wielonienasycone 48,2 g Woda 0 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health