Ulica św. Jana w Krakowie
Ulica św. Jana – ulica w Krakowie, na Starym Mieście, prowadząca z Rynku Głównego na północ, do murów miejskich; ulicę zamyka kościół pijarów. Nazwę zawdzięcza mieszczącemu się tu kościołowi św. Jana[1], a znana jest już od XIV w. jako platea S. Joannie Baptistae.
| Stare Miasto | |
 Widok na północ | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Długość |
285 m |
| Plan | |
| |
Położenie na mapie Krakowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
| 50,063674°N 19,938960°E/50,063674 19,938960 | |
Przy ulicy znajdowały się magnackie siedziby Czartoryskich, Lubomirskich, Popielów, Wodzickich. Od końca XIX w. wyprowadzono zwłoki wybitnych z krypty kościoła pijarów ulicą św. Jana na Skałkę, m.in. Józefa Ignacego Kraszewskiego w 1887, prezydenta Krakowa Mikołaja Zyblikiewicza w 1887, Stanisława Wyspiańskiego w 1907.
Dom nr 1 Edytuj
Kamienica Bonerowska (dom nr 42 na Rynku Głównym narożny z ulicą św. Jana 1) – jej nazwa pochodzi od Jana Bonera, który w 1. połowie XVI w. przebudował istniejącą kamienicę na rezydencję. Ostateczny wygląd budynku nadali Pareńscy pod koniec XIX w.
Dom nr 2 Edytuj
Budynek Feniksa (dom nr 41 na Rynku Głównym narożny z ulicą św. Jana 2)
Dom nr 3 Edytuj
W XVI w. był własnością sekretarza królewskiego Justusa Ludwika Decjusza. Obecny budynek został zaprojektowany (1896–1897) przez Teodora Talowskiego na życzenie Albiny Goetz-Okocimskiej. Podczas okupacji niemieckiej mieszcząca się tu Księgarnia Stefana Kamińskiego była jednym z głównych dostawców uratowanych przed zniszczeniem podręczników przeznaczonych do tajnego nauczania na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Kamiński wykupywał z rąk niemieckich funkcjonariuszy całe księgozbiory z likwidowanych księgarń i bibliotek żydowskich. Po książki i podręczniki jeździł nawet do Lwowa. Księgarnia przy ul. św. Jana stanowiła również bardzo ważny punkt kontaktowy dla ludzi podziemnej kultury i oświaty w Krakowie[2].
Dom nr 6 Edytuj
Dawniej zwany Brogiem od wysokiego i stromego dachu. Od 1570 kolejno mieściły się tu :
- zbór ewangelicki, Zbór ewangelicki przy ul. św. Jana w Krakowie (zburzony i spalony nocą 23/24 maja 1591 podczas zamieszek antyprotestanckich)
- kościół Bernardynów pw. Niepokalanego Poczęcia NPanny Marii od Żłobka, nazywany Żłobkiem. W 1788 bernardyni musieli opuścić kościół, przejęli go na krótko bazylianie. W 1797 dekretem cesarskim świątynię wystawiono na sprzedaż.
- oberża Pod Królem Węgierskim Węgra Macieja Knotza
- po przebudowie według projektu Szczepana Humberta ok. 1818 hotel Saski
- od 1916 w jednej z sal kinoteatr „Sztuka”
- obecnie Krakowskie Centrum Kinowe „ARS”
Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty Edytuj
Kościół sióstr prezentek znajdujący się przy ulicy św. Jana 7 w Krakowie.
Klasztor Prezentek Edytuj
Ufundowany przez Ludwika Grabiańskiego w latach 1715-1738. Obok klasztoru była szkoła dla dziewcząt. Obecnie w tych budynkach mieści się Gimnazjum i Liceum ss. Prezentek.
Dom nr 8 Edytuj
Historia kamienicy sięga średniowiecza. W 1714 roku należała do biskupa Michała Szembeka, który założył tu szpital, prowadzony przez siostry szarytki. W 1773 dom należał do Urszuli Dembińskiej, która nakazała otoczyć cztery kościoły (św. Anny, Dominikanów, Mariacki, św. Wojciecha) łańcuchami na kamiennych słupach. Na przełomie XIX i XX w. Eustachy Jax Chronowski dołączył wraz z kamienicą nr 10 do Grand Hotelu, którego był właścicielem.
Dom nr 9 Edytuj
Tzw. Dom opatów cysterskich z Jędrzejowa. XV-wieczna kamienica. W 1552 jej właścicielem był Erazm Strauss, potem rodzina Pernusów, Cyrysów i Carlich. W 1742 roku wykupił ją Bernard Łaszewski opat cystersów jędrzejowskich. Obecny wygląd zawdzięcza kolejnym właścicielom rodzinie Bayerów z 2. połowy XIX w.
Dom nr 11 Edytuj
Pałac Wodzickich w Krakowie. Powstał w XIX w. przez połączenie dwóch kamienic. Około 1780 została przebudowana na pałac przez starostę krakowskiego Przebedowskiego. Po pożarze z 1781 roku została zakupiona przez Franciszka Wodzickiego i przebudowana zgodnie z projektem Ferdynanda Naxa.
Dom nr 12 Edytuj
Kamienica Krauzowska. Początki jej sięgają XIV w., w 1611 przebudowana przez Jana Baptystę Petriniego i Giovanniego Trevana. Nazwę swoją zawdzięcza właścicielowi Krzysztofowi Krauze, rajcy miejskiemu, dzięki którego inicjatywie w herbie Krakowa widnieje orzeł polski. W 1912 roku kamienica zakupiona została przez Klemensa Bąkowskiego, który w testamencie zapisał ją Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.
Dom nr 13 Edytuj
Dawna kamienica Chwalibogowskich powstała przez połączenie czterech XV-wiecznych domów. Najprawdopodobniej zaprojektowana przez Franciszka Placidiego jako pałac w typie dworu. W 1. połowie XIX w. właścicielem został prawnik i polityk Konstanty Leon Chwalibogowski. Drugie i trzecie piętro nadbudowano kolejno w 2. połowie XIX i w 1. połowie XX w.
Dom nr 14 Edytuj
Pochodzi z XVI w., obecny wygląd zyskał w 1824 r. Na parterze znajduje się galeria autorska Andrzeja Mleczki.
Dom nr 15 Edytuj
Pałac Lubomirskich powstał przez połączenie i przebudowanie trzech kamienic w XVII w. W drugiej połowie XVIII w. jego właścicielem był książę Józef Czartoryski, a od drugiej połowy XIX rodziny Lubomirskich. W 1858 odbyła się w nim pierwsza Wystawa Starożytności Polskich zorganizowana przez Towarzystwo Naukowe Krakowskie. Aktualny wygląd pałac otrzymał po przebudowie w latach 1873-1874, przeprowadzonej przez krakowskiego architekta Maksymiliana Nitscha.
Dom nr 16 Edytuj
Kamienica Hallerowska zbudowana w średniowieczu, w XVI w. jej właścicielami byli Langowie, potem rodzina nadwornego lekarza Zygmunta Augusta Jana Antonina. Nazwę swą zawdzięcza Stanisławowi Hallerowi, do którego należała w 1. połowie XVII w. Następni właściciele doprowadzili dom do ruiny, został wyremontowany w 1824 r.
Pałac Czartoryskich Edytuj
Znajduje się tam Muzeum Czartoryskich w Krakowie, jedno z najstarszych muzeów w Polsce
Dom nr 18 Edytuj
Kamienica Sasinowska w pierwszej połowie XV w. należała do Czeczotów, na początku XVII w. do Kaspra Sasina, skąd wzięła nazwę. Przebudowywali ją kolejni właściciele, w XVIII w. Gabriel Mikołaj Sierakowski, w latach 1873-1874 książę Eugeniusz Lubomirski. Z końcem XIX w. przerobiono parter kamienicy, zachowując portal z herbem Ogończyk.
Dom nr 20 Edytuj
Kamienica Popielów lub Kołłątajowska, przerobiona przez Franciszka Placidiego z dwóch kamienic mieszczańskich na zlecenie cystersów z Jędrzejowa. W latach 1782-1791 zamieszkiwał tu ks. Hugo Kołłątaj. Na początku XIX w. należała do rodziny Wielogłosowskich, którzy w 1817 odsprzedali ją Konstantemu Popielowi. W tej kamienicy odbywały się spotkania czwartkowe gromadzące elitę intelektualną Krakowa; organizował je syn Konstantego Paweł Popiel. W połowie XIX w. budynek był siedzibą Krakowskiego Towarzystwa Naukowego. Na parterze kamienicy zamieszkiwał Karol Hubert Rostworowski. W swojej krakowskiej rezydencji Popielowie zgromadzili cenne archiwum i okazałą bibliotekę. Zbiory te zostały następnie przeniesione do ich domu przy ul. Basztowej nr 3. Pałac Popielów zdobi piękny portal barokowy oraz ciekawe detale rokokowe. Całość uzupełnia stylowa krata przed klatką schodową i XVIII-wieczna balustrada. Na parterze budowli uwagę zwracają pomieszczenia o sklepieniach beczkowych. Fasadę pałacu ozdabiają obramienia okien pierwszego piętra[3].
Dom nr 22 Edytuj
Dom narożny pomiędzy ulicą św. Jana i św. Marka powstały z trzech kamienic na św. Jana i dwóch domów na ulicy św. Marka. W XVI w. należał do rodziny Montelupich. Na początku XVII w. powstał tu kościół pw. św. Urszuli wraz z klasztorem bonifratrów. W 1812 kościół zlikwidowano, a klasztor przeniesiono na Kazimierz. W 1818 budynek zakupił Maciej Knotz, w latach 1830–1844 był tu teatr.
Dom nr 26 Edytuj
Dom Dziboniego, na początku XVII w. była tu słodownia, w 1635 r. przebudowano go na dom mieszkalny. Od połowy XVII w. nazywany jest domem Dziboniego od ówczesnego właściciela Włocha Baltazara Gibboniego, który dostarczył armii królewskiej armat i amunicji na bitwę pod Beresteczkiem
Dom nr 28 Edytuj
Dom Piorkowski, powstał na przełomie XV i XVI w., w 1535 r. należała do Barbary Piorkowej. Wielokrotnie przebudowywana ostateczny wygląd uzyskała w 1874 r.
Dom nr 30 Edytuj
Od 1496 r. należała do miasta i nazywała się Dom Panów Radziec Krakowskich. Była wydzierżawiana karczmarzom i piwowarom, którzy mieli tu karczmę. Od XVII w. nazywana kamienicą Sub Pavone – Pod Pawiem. W powieściach kryminalnych Maryli Szymiczkowej mieszka w niej główna bohaterka, profesorowa Zofia Szczupaczyńska.
Przypisy Edytuj
- ↑ Jerzy Kossowski, Leszek Ludwikowski, Ulicami Krakowa, Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, 1968, s. 70-71.
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Książka pod okupacją, „KRAKÓW” Magazyn Kulturalny, nr 3/23/1989.
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Pałace Krakowa. Pałac Popielów (Kołłątaja), „Echo Krakowa” Czas Przeszły i Przyszły, nr 193 (12992) 1989.
Linki zewnętrzne Edytuj
- Adam Chmiel: Domy krakowskie : ulica św. Jana. Cz. 1 w bibliotece Polona