Zbigniew Brochwicz-Lewiński
Zbigniew Wincenty Brochwicz-Lewiński, ps. Brochwicz, Dziadzio (ur. 16 grudnia 1877 w Kielcach, zm. 19 grudnia 1951 w Glasgow) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, architekt, malarz
| |
 pułkownik dyplomowany kawalerii
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Zbigniew Wincenty Brochwicz-Lewiński |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
16 grudnia 1877 |
| Data i miejsce śmierci |
19 grudnia 1951 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1895–1940 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
oficer do zleceń |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
          
| |
.png){kind=small}
Życiorys edytuj
Dzieciństwo i młodość edytuj
Urodził się 16 grudnia 1877 w Kielcach, ówczesnej stolicy guberni kieleckiej, w rodzinie Marcelego, chirurga i Aleksandry z Szymkiewiczów[1][2]. Rodzina była wyznania ewangelicko-reformowanego. Uczył się w gimnazjum w Kielcach, skąd został relegowany za udział w organizacjach patriotycznych. Naukę kontynuował w Warszawie. Od 1 grudnia 1895 przez rok służył w petersburskim Izmajłowskim Pułku Lejbgwardii (ros. Измайловский лейб-гвардии полк) jako ochotnik. W 1896 roku rozpoczął studia architektoniczne na Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Dyplom architekta obronił w 1903. Rok później, w związku z wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej, została ogłoszona powszechna mobilizacja; Zbigniew Brochwicz-Lewiński, nie chcąc być wcielony do armii rosyjskiej, wyjechał do Lwowa i tam zamieszkał. Oprócz ojczystego znał trzy języki (niemiecki, francuski i rosyjski) oraz był wykształcony, co umożliwiło mu założenie własnego przedsiębiorstwa budowlanego. W krótkim czasie został jednym z najlepszych lwowskich architektów.
Legiony Polskie edytuj
W 1912 roku został członkiem Drużyn Sokolich (Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”), dwa lata później wstąpił do Związku Strzeleckiego. 8 czerwca 1914 został zaszeregowany do 1 pułku ułanów, początkowo był zastępcą dowódcy plutonu, następnie dowódcą plutonu, oficerem gospodarczy pułku, oficerem IV szwadronu, adiutantem pułku i dowódcą tego szwadronu. Był komisarzem Polskiej Organizacji Narodowej w 1914 roku[3]. W czasie służby w 1 puł 1 marca 1915 awansował na chorążego, a 18 lipca tego samego roku został podporucznikiem. W 1 pułku służył w nim do końca jego istnienia, tj. do 15 lutego 1918. Po kryzysie przysięgowym był przewodniczącym komisji likwidacyjnej 1 puł, a następnie był internowany w Beniaminowie[4].
I wojna światowa edytuj
Po uwolnieniu znalazł zatrudnienie jako asystent na Politechnice Warszawskiej, od 2 listopada 1918 będąc porucznikiem Wojska Polskiego został dowódcą powiatu zamojskiego; od 10 listopada był oficerem do poleceń przy dowództwie Okręgu Zamojskiego. Od 13 stycznia 1919 został tymczasowo zastępcą rotmistrza Feliksa Jaworskiego; 9 marca 1919 otrzymał przydział do 1 pułku szwoleżerów i został dowódcą południowego odcinka grupy operacyjnej gen. Bronisława Babiańskiego. 1 grudnia 1919 otrzymał awans na rotmistrza, z dniem 18 maja 1920 został przeniesiony do sztabu Dywizji Jazdy pod dowództwem gen. Jana Romera, a następnie przydzielony do grupy gen. Jana Sawickiego. Od 24 lipca 1920 pełnił funkcję zastępcy dowódcy 9 pułk Ułanów Małopolskich, w szeregach której walczył z 1 Armią Konną dowodzoną przez gen. Siemiona Budionnego. Wyróżnił się 11 sierpnia 1920 w bitwie pod Radziechowem za co później, na wniosek majora Stefana Dembińskiego, został odznaczony Orderem Virtuti Militari[5]. W uznaniu waleczności otrzymał awans do stopnia majora, a 15 sierpnia 1920 został dowódcą 12 pułku Ułanów Podolskich. Cztery dni później, uczestnicząc w bitwie pod Żółtańcami, został ciężko ranny w brzuch i pierś; po przetransportowaniu do Lwowa był operowany[4].
Dwudziestolecie międzywojenne edytuj
Do służby powrócił 11 listopada 1920, został skierowany do Szkoły Sztabu Generalnego w charakterze słuchacza. Z początkiem 1921 Zbigniew Brochwicz-Lewiński został skierowany na kurs do Wyższej Szkoły Wojennej, którą ukończył jako oficer Sztabu Generalnego i został skierowany do Inspektoratu Jazdy przy Inspektoracie Armii Nr 2 w Warszawie. 9 maja 1922 awansował do stopnia podpułkownika, a 20 sierpnia tego roku został dowódcą 19 pułku Ułanów Wołyńskich (uroczyste zaprzysiężenie miało miejsce 30 października 1922). 16 marca 1927 został mianowany pułkownikiem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 8. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[6]. W październiku 1927 został mianowany zastępcą szefa Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie z zachowaniem stanowiska szefa wydziału ogólnego[7]. 29 listopada 1927 został wyznaczony na stanowisko pełniącego obowiązki szefa Departamentu Kawalerii MSWojsk[8][9]. 3 października 1931 został zwolniony ze stanowiska szefa departamentu i przydzielony do Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych na stanowisko oficera do zleceń z zachowaniem dotychczasowego dodatku służbowego[10]. Od września 1938 zajmował w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych stanowisko oficera do prac Przysposobienia Wojskowego Konnego[11]. Publikował w czasopismach wojskowych, pisał felietony wspomnieniowe i związane z taktyką militarną[4].
II wojna światowa edytuj
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku przebywał w Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego. Po ewakuacji do Rumunii był internowany w Craiovej. Zbiegł do Francji, gdzie został mianowany komendantem Centrum Wyszkolenia Oficerów w Ancenis. Po zajęciu Francji przez wojska hitlerowskie przedostał się do Wielkiej Brytanii. 11 grudnia 1940 przybył do Samodzielnego Obozu Oficerskiego w Rothesay[12]. Później działał jako Opiekun Rodzin Wojskowych w Glasgow.
Na emigracji edytuj
Po 1945 zamieszkał w Szkocji i poświęcił się malarstwu, jego prace były wielokrotnie wystawiane m.in. w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zmarł 19 grudnia 1951 w Glasgow.
Wybrane projekty architektoniczne edytuj
- Kamienica własna przy Hwardyjśkiej 8 (Kadecka, pod 1938 Polskiej Organizacji Wojskowej) /1906–1907/;
- Kamienica Emila Weckslera przy ulicy Tarasa Szewczenki 27 (Akademicka) mieszczący w latach 1909–1939 kawiarnię „Szkocką” /1908–1909/;
- Kamienica Bronisława Dembickiego przy ulicy Kalecza Hora 11 (Kalecza Góra) /1909–1910/;
- kamienica przy ulicy Petra Doroszenki 77 (Sykstuska, od 1938 – Obrońców Lwowa), projekt wspólny z Józefem Piątkowskim) /1910–1911/;
- budynek lwowskiej dyrekcji kolei przy ulicy Nikołaja Gogola 1 róg Czynu Listopadowego (narożnik Zygmuntowskiej i Adama Mickiewicza).
Ordery i odznaczenia edytuj
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 3886 (1921)[13]
- Krzyż Niepodległości – 12 maja 1931 „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”[14]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 listopada 1928 „za zasługi na polu organizacji, administracji i wyszkolenia wojska”[15][1]
- Krzyż Walecznych czterokrotnie[1] (po raz 1 i 2 w 1922[16])
- Złoty Krzyż Zasługi – 17 marca 1930 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”[17]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[1]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[1]
- Odznaka za Rany i Kontuzje[18]
- Odznaka „Za wierną służbę”
- Odznaka Pamiątkowa GISZ – 12 maja 1936
- Krzyż Komandorski bułgarskiego Orderu św. Aleksandra – 11 listopada 1932[19]
- Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej[20][1]
- Order Korony Rumunii
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Łoza 1938 ↓, s. 423.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 126, tu urodzony 15 grudnia 1877.
- ↑ Jerzy Pająk, Z dziejów Polskiej Organizacji Narodowej (wrzesień-grudzień 1914), [w:] Kieleckie Studia Historyczne, t. 14, 1996, s. 106.
- ↑ a b c 19 Pułk Ułanów, Biogram Zbigniewa Brochwicz-Lewińskiego. 19pulkulanow.opole.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-13)]..
- ↑ Lewiński Zbigniew. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.19-1269 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-10-26].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 19 marca 1927, s. 91.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927 roku, s. 294.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 28 z 23 grudnia 1927 roku, s. 363.
- ↑ Rocznik oficerów kawalerii 1930 ↓, s. 56, 68.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 23 października 1931, s. 320, 330.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 126, 418.
- ↑ Rozkaz dzienny ↓, Nr 95 z 14 grudnia 1940.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 26 stycznia 1922 roku, s. 5.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 111, poz. 163.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 8 czerwca 1922, s. 384.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 98, poz. 143.
- ↑ Na podstawie fotografii [1].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 11 listopada 1932, s. 388.
- ↑ Rocznik oficerów kawalerii 1930 ↓, s. 56.
Bibliografia edytuj
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Rocznik oficerów kawalerii. Warszawa: Nakładem „Przeglądu Kawaleryjskiego”, 1930.
- Komenda Stacji Zbornej Oficerów Rothesay. Rozkazy dzienne 1940–1941, sygn. R.8. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. [dostęp 2023-06-30].
- Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.