Adam Fastnacht
Adam Romuald Stanisław Fastnacht (ur. 27 lipca 1913 w Sanoku, zm. 16 lutego 1987 we Wrocławiu) – polski historyk, badacz dziejów Sanoka i ziemi sanockiej, kustosz Ossolineum.
![]() | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie |
historyk |
Narodowość | |
Tytuł naukowy | |
Edukacja | |
Alma Mater | |
Uczelnia | |
Stanowisko | |
Pracodawca | |
Rodzice |
Władysław, Zofia z d. Wołoszczak |
Małżeństwo |
Kazimiera z d. Patała |
Dzieci | |
Krewni i powinowaci |
Marian, Janina (rodzeństwo) |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() |
Życiorys
edytujAdam Romuald Stanisław Fastnacht urodził się 27 lipca 1913 w Sanoku[1][2]. Jego przodkowie ze strony ojca przybyli w okolice Przemyśla z Melchingen (obecnie część Burladingen w Badenii-Wirtembergii) w okresie tzw. kolonizacji józefińskiej. Jego dziadek, Jan Fastnacht (zm. 1899[3]), przedsiębiorca budowlany, zajmował się konstrukcją linii kolejowych, m.in. z Sanoka na południe przez Przełęcz Łupkowską, położył też fundamenty pod Kościół Przemienienia Pańskiego w Sanoku[4]; babka, Zofia Stupnicka, pochodziła z Seredniego. Ojciec, Władysław Bolesław Fastnacht (1884–1975[5]), pracował jako urzędnik skarbowy w urzędzie ceł i monopolu[6] i należał do działaczy sanockiego „Sokoła”; ze związku z Zofią Marią z domu Wołoszczak (1890–1965[7])[8][9][10] miał oprócz Adama dwoje dzieci: Mariana (ur. 1911[11]) i Janinę (ur. 1924[12], po mężu Czajka). Rodzina Fastnachtów zamieszkiwała przy ulicy Bartosza Głowackiego w Sanoku[13][14]. W latach 1923–1931 uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Już jako uczeń gimnazjalista, wraz ze Stefanem Stefańskim i Aleksandrem Rybickim rozpoczął działalność gromadzenia eksponatów, które następnie zostały udostępnione w Muzeum Ziemi Sanockiej[15] (powstało w 1934 i było zlokalizowane na Zamku Królewskim w Sanoku)[16]. 19 maja 1931 zdał egzamin dojrzałości[17] (w jego klasie byli m.in. Jan Barniak, Mieczysław Pudełko)[18][19].
Studiował historię jako przedmiot główny i geografię jako poboczny na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Jeszcze podczas studiów opublikował swój pierwszy artykuł pt. Z dziejów zamku sanockiego na łamach „Kuriera Lwowskiego”. Dyplom magistra w zakresie historii społecznej i gospodarczej uzyskał 11 grudnia 1935 na podstawie pracy pt. „Literatura ludowa w Galicji w latach 1846–1850”, napisanej pod kierunkiem prof. Franciszka Bujaka. Ponadto kształcił się na uniwersytecie w dziedzinie geografii, zdając egzamin w tym zakresie i otrzymując prawo do nauczania tego przedmiotu jako dodatkowego. Otrzymał stypendium z Funduszu Pracy. Należał do Akademickiego Koła Ziemi Sanockiej we Lwowie. Jako student podczas wakacji odwiedzał Sanok i zajmował się ewidencjonowaniem zbiorów archiwalnych oraz bibliotecznych[20]. Po studiach został na uczelni jako asystent wolontariusz w Zakładzie Historii Społecznej i Gospodarczej UJK (w tym czasie otrzymywał stypendium z Funduszu Kultury Narodowej, wypłacane od września 1936 do września 1939)[17]. Od 1937 do 1939 przebywał na praktyce w VII Państwowym Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie. Do końca istnienia II RP przygotowywał pracę doktorską pt. „Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650”.
Po wybuchu II wojny światowej bracia Adam i Marian Fastnachtowie odmówili przyjęcia niemieckiego obywatelstwa we Lwowie. Przedostali się z obszaru zajętego przez ZSRR na tereny okupowane przez Niemców do Sanoka. 5 czerwca 1940 Adam Fastnacht został zatrudniony w charakterze urzędnika w Wydziale Wyżywienia i Rolnictwa Starostwa Powiatowego w Sanoku (Ernährungsamt)[17]. Wraz z bratem działał w szeregach Związku Walki Zbrojnej, a następnie w Armii Krajowej. Adam Fastnacht, który uniknął aresztowania w 1942, był zmuszony do ukrywania się. Pod zmienioną tożsamością jako Adam Stupnicki pracował od jesieni 1942 w charakterze praktykanta biurowego w Administracji Majątków Państwowych w Żniatyniu, od 1 stycznia 1943 do 13 marca 1944 jako księgowy w niemieckim folwarku Żabcze nieopodal Sokala, a później do 25 lipca 1944 w niemieckim przedsiębiorstwie budowlanym M. Mirski, Roboty kolejowe i drogowe niedaleko Rudnika nad Sanem. Jego brat Marian został aresztowany przez Niemców w 1943 i prawdopodobnie w kwietniu 1944 rozstrzelany[21] (według Edwarda Zająca poniósł śmierć w obozie KL Auschwitz[22]).
U kresu wojny i nadejściu frontu wschodniego Adam Fastnacht przybył do Sanoka i działał w sanockim Starostwie Powiatowym (jako referendarz w referacie aprowizacji od 26 września 1944), a następnie przeniesiony do referatu kultury i sztuki i przydzielony do Muzeum Ziemi Sanockiej w czasie od 1 lipca 1945 do 15 października 1946. Po zakończeniu wojny 14 czerwca 1946 uzyskał tytuł naukowy doktora na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie na podstawie rozpoczętej jeszcze przed 1939 pracy pt. „Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650” (została opublikowana dopiero w 1961[17]) napisanej także pod kierunkiem prof. Bujaka. 16 października 1946 podjął pracę naukową w Bibliotece im. Ossolińskich we Wrocławiu, początkowo jako kierownik działu wypakowywania i przenoszenia transportowanych zbiorów, od 1951 do przejścia na emeryturę 30 czerwca 1979 jako kierownik Działu Rękopisów Biblioteki, początkowo w stopniu kustosza; od 1962 w stopniu starszego kustosza dyplomowanego. W styczniu 1975 został mianowany docentem. W czasie pracy regularnie wspierał działalność Muzeum Ziemi Sanockiej. Równolegle z pracą biblioteczną od listopada 1946 do sierpnia 1948 pracował w niepełnym wymiarze godzin jako nauczyciel historii w szkole zawodowej Państwowych Zakładów Konfekcyjnych we Wrocławiu, zaś od stycznia 1948 do sierpnia 1950 był zatrudniony na pół etatu jako starszy asystent w Katedrze Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego, kierowanej przez prof. Stefana Inglota. Był redaktorem dwóch pierwszych numerów czasopisma „Biuletyn Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” z lat 1964 i 1965, oraz numeru 3 pisma „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, wydawanych przez Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku[23][24]. Na emeryturze nie zaprzestał pracy historyka, wydał m.in. Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu i monografię miasta Leska. Przygotowywał także analogiczną monografię Sanoka, jednak nie ukończył jej w pełni przed śmiercią w 1987, tworząc jedynie dzieło obejmujące czas do XVII wieku[17][25][26][27].
Należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (od 1956), zasiadał w zarządzie Wrocławskiego Towarzystwa Miłośników Historii, Radzie Naukowej Ossolineum.
7 września 1941 jego żoną została Kazimiera z domu Patała (zm. 2019[28]), córka Franciszka (w 1911 w Sanoku przejął drukarnię Karola Pollaka) i Matyldy[10]. Ich dziećmi byli: córka Anna Fastnacht-Stupnicka[29] ur. 1948, polonistka, dziennikarka i publicystka, w tym historyczna[30][31][32] i syn Zbigniew Fastnacht (zm. 2001, wieloletni gospodarz schroniska PTTK „Na Śnieżniku”).
W wyniku odniesionej w dzieciństwie kontuzji Adam Fastnacht przez lata zmagał się z problemami zdrowotnymi z biodrem, co w konsekwencji doprowadziło do amputacji prawej nogi w 50. roku życia[33]. Zmarł 16 lutego 1987 we Wrocławiu[34]. 26 lutego 1987 został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Grabiszyńskim[4][35]. Zgodnie z jego ostatnią wolą na grobie został umieszczony kamień pochodzący z terenu Bieszczadów[36][37].
Upamiętnienie
edytuj- 15 kwietnia 1987 imię Adama Fastnachta otrzymało Muzeum Regionalne w Brzozowie[38]. Po przeprowadzonym remoncie muzeum zostało ponownie otwarte 17 listopada 1990, a dokonały tego żona Adama Fastnachta, Kazimiera, oraz współzałożycielka tej placówki Krystyna Czyżewska[39]. Twórcą placówki był Jerzy Ferdynand Adamski, który redagował prace Fastnachta[40].
- Na terenie Sanoka w dzielnicy Dąbrówka ustanowiono ulicę nazwaną imieniem i nazwiskiem Adama Fastnachta[41].
Publikacje
edytuj- Tablica ewaluacyjna monet polskich 1700-1772, w: Ceny we Lwowie w latach 1701–1914, Lwów 1934.
- Inwentarz zamku, folwarków i młynów starostwa sanockiego z r. 1558, Warszawa 1948.
- Catalogus diplomatum Bibliothecae Instituti Ossoliniani: Supplementum 1: Inde ab anno 1279 usque ad annum 1506, Wrocław 1951.
- Katalog dokumentów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Cz. 1: Dokumenty z lat 1507–1700, Wrocław 1953.
- Zarys dziejów Sanoka, w: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, Kraków 1958.
- Profesor Tadeusz Miękisz, w: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, Kraków 1958.
- Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Wrocław 1962.
- Katalog dokumentów Biblioteki Zakładu Narodowego im Ossolińskich. Cz. 2: Dokumenty z lat 1701–1939 oraz dodatek z lat 1282–1909, Wrocław 1969.
- Piotr ze Smolic (Smolicki), w: Polski Słownik Biograficzny, tom 26, zeszyt 108, 1981.
- Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku: Park etnograficzny, Sanok – Katowice 1986.
- Dzieje Leska do 1772 roku, Rzeszów 1988, ISBN 83-03-02376-4.
- Sanok. Materiały do dziejów miasta do XVII wieku, Opracował prof. Feliks Kiryk, Brzozów 1990.
- Średniowieczne osadnictwo w regionie brzozowskim, w: Brzozów: zarys monograficzny, Brzozów 1990.
- Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Cz. 1: A-I, Brzozów 1991, ISBN 83-900130-8-8.
- Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Cz. 2: J-N, Brzozów – Wzdów – Rzeszów 1998, ISBN 83-900130-8-8.
- Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, Cz. 3: O-Z, Kraków 2002, ISBN 83-88385-14-3.
Odznaczenia i nagrody
edytuj- Odznaczenia
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1967)
- Złoty Krzyż Zasługi (1956)
- Medal za Zasługi dla Rozwoju Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Biblioteki Polskiej Akademii Nauk (1971)
- Złota Odznaka im. Ossolińskich (1973)
- Złota Odznaka ZNP (1979)
- Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” (1977)[42]
- Nagrody
- Nagroda Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie za upowszechnianie kultury (1965)[43]
- Nagroda im. Heleny Radlińskiej (1975)
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowe Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Tym humanistyczny. Katalog główny, rok 1927/28 (zespół 7, sygn. 100). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 369.
- ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 130 (poz. 183).
- ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 300 (poz. 96).
- ↑ a b Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 246. ISBN 83-914224-7-X.
- ↑ Księga Zmarłych 1959–1975 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 192 (poz. 85).
- ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 123 (poz. 106).
- ↑ Księga Zmarłych 1959–1975 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 67 (poz. 54).
- ↑ Księga małżeństw 1905–1912 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 87 (poz. 49).
- ↑ Adam Fastnacht. cit.muzeum.brzozow.pl. [dostęp 2013-07-18]. (pol.).
- ↑ a b Księga wtóropisów aktów małżeńskich za lata 1936–1945. T. „K”. Cz. II. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 448.
- ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 125 (poz. 142).
- ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 131 (poz. 201).
- ↑ Stanisław Węcławik: Pierwsze wielkie wychowanków spotkanie. W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 128.
- ↑ Dorota Mękarska. Spacerkiem po mieście. Ulica Głowackiego. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, nr 17 z 11 września 1991.
- ↑ Józef Ząbkiewicz, Muzeum Historyczne. W latach powojennych. Sanok. Dzieje miasta, Feliks Kiryk (red.), Kraków 1995, s. 916.
- ↑ Stefan Stefański, Kartki z przeszłości Sanoka, Sanok 2005, s. 5.
- ↑ a b c d e Edward Zając. Wspomnienie pośmiertne o doc. dr. Adamie Fastnachcie. „Rocznik Sanocki”, s. 205–206, 1995. Sanok.
- ↑ XLIV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku za rok szkolny 1930/31. Sanok: 1931, s. 21.
- ↑ Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2013-12-15]. (pol.).
- ↑ Edward Zając, Oświata i szkolnictwo. Życie kulturalne. Środowisko kulturalne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Feliks Kiryk (red.), Kraków 1995, s. 616.
- ↑ Anna Fastnacht-Stupnicka. Obecność przeszłości (o Adamie Fastnachcie). „Rocznik Sanocki”. IX, s. 17, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096.
- ↑ Edward Zając. Początki „Rocznika Sanockiego”. Adam Fastnacht (biogram). „Rocznik Sanocki”, s. 21, 2014. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. ISSN 0557-2096.
- ↑ Halina Piasecka-Wilczyńska. Bibliografia „Materiałów Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” za lata 1964–1988. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 30, s. 97, 1988.
- ↑ Franciszek Oberc. Prasa ziemi sanockiej od roku 1990. Pisma naukowe i popularnonaukowe. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. 5: Prasa ziemi sanockiej – informator, s. 199, 2005. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Anna Fastnacht-Szczepaniak. Curiculum vitae Sanoczanina. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 30, s. 115–116, 1988.
- ↑ Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 246, 328. ISBN 83-914224-7-X.
- ↑ Anna Fastnacht-Stupnicka. Obecność przeszłości (o Adamie Fastnachcie). „Rocznik Sanocki”. IX, s. 21, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096.
- ↑ Pozostaną w pamięci. „Tygodnik Sanocki”. Nr 14 (1419), s. 2, 5 kwietnia 2019.
- ↑ Duch Adama Fastnachta w brzozowskim Muzeum. brzozow.pl, 2013-07-04. [dostęp 2013-07-18]. (pol.).
- ↑ Autorka. zostaliwelwowie.pl. [dostęp 2013-07-18]. (pol.).
- ↑ Spotkanie z Anną Fastnacht-Stupnicką, autorką książki „Zostali we Lwowie”. wbp.opole.pl, 2010-02-17. [dostęp 2013-07-18]. (pol.).
- ↑ Sprawa Gorgonowej. Najgłośniejsze morderstwo II Rzeczpospolitej. nto.pl, 2010-01-10. [dostęp 2013-07-18]. (pol.).
- ↑ {{Cytuj pismo autor = Anna Fastnacht-Stupnicka |tytuł = Obecność przeszłości (o Adamie Fastnachcie) |czasopismo = Rocznik Sanocki |wydawca = Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej |wolumin = IX |strony = 9–10, 26 |issn = 0557-2096 |data = 2006}}
- ↑ Edward Zając. Z żałobnej karty. Adam Fastnacht. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 2, nr 10 (409) z 1–10 kwietnia 1987. Sanocka Fabryka Autobusów.
- ↑ Adam Fastnacht. nekropole.info. [dostęp 2015-06-01].
- ↑ Anna Fastnacht-Szczepaniak. Curiculum vitae Sanoczanina. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 30, s. 116, 1988.
- ↑ Edward Zając. Początki „Rocznika Sanockiego”. Adam Fastnacht (biogram). „Rocznik Sanocki 2014”, s. 22, 2014. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. ISSN 0557-2096.
- ↑ Franciszek Oberc, Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Feliks Kiryk (red.), Kraków 1995, s. 958.
- ↑ Nasze małe ojczyzny. Ogólnopolska sesja muzealna PTTK w Brzozowie. „Nowiny”, s. 3, nr 239 z 20 listopada 1990.
- ↑ Alina Maślak: Wstęp. W: Jerzy F. Adamski: W krainie Pogórzy. Rzeszów: Libra PL, 2013, s. 8, 29. ISBN 978-83-63526-32-0.
- ↑ Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13 stycznia 2012. [dostęp 2014-05-10].
- ↑ Doc. dr Adam Fastnacht – „Zasłużony dla Sanoka”. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1–2, nr 13 (81) z 1–15 lipca 1977. Sanocka Fabryka Autobusów.
- ↑ Nagrody wojewódzkie roku 1965. „Nowiny”. 23, s. 3, 13 czerwca 1965.
Bibliografia
edytuj- Józef Budziak. Adam Fastnacht. „Nowiny”. Nr 62, s. 4, 14–15 marca 1987.
- Edward Zając. Z żałobnej karty. Adam Fastnacht. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 10 (409), s. 2, 1–10 kwietnia 1987.
- Anna Fastnacht-Szczepaniak. Curiculum vitae Sanoczanina. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 30, s. 110–116, 1988.
- Edward Zając. Pro memoria. Wspomnienie pośmiertne o doc. dr. Adamie Fastnachcie. „Rocznik Sanocki”. Tom VII, s. 205–211, 1995. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. ISSN 0557-2096.
- Historyk rodem z Sanoka. „Gazeta Bieszczadzka”. Nr 4 (131), s. 5, 28 lutego 1997.
- Anna Fastnacht-Stupnicka. Obecność przeszłości (o Adamie Fastnachcie). „Rocznik Sanocki”. Tom IX, s. 7–32, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096.
- Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3.
- Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 32–34. ISBN 83-909787-0-9.
- Edward Zając. Początki „Rocznika Sanockiego”. Adam Fastnacht (biogram). „Rocznik Sanocki”. Tom XI, s. 21–22, 2014. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. ISSN 0557-2096.
- Mateusz Podkul: Adam Fastnacht. muzeum.brzozow.pl. [dostęp 2018-08-16].
- Izabella Dmitrzak: Życiorys i bibliografia Adama Fastnachta na stronie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku. biblioteka.sanok.pl. [dostęp 2018-08-16].