Ratusz przy ul. Rynek 1 w Sanoku

Ratusz w Sanoku – budynek magistratu w Sanoku.

Ratusz w Sanoku
Symbol zabytku nr rej. A-1395 z 12 lipca 2016[1]
Ilustracja
Widok na obie ściany budynku przy południowo-wschodniej pierzei rynku
Państwo

 Polska

Miejscowość

Sanok (Śródmieście)

Adres

ul. Rynek 1

Typ budynku

kamienica

Rozpoczęcie budowy

1875

Ukończenie budowy

1880

Właściciel

powiat sanocki

Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Sanoku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Sanoku”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Sanoku”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Sanoku”
Ziemia49°33′40,0″N 22°12′22,2″E/49,561111 22,206167
Widok od strony wschodniej

Pierwotnie siedzibę ratusza stanowił budynek pod adresem Rynek 16. Oba obiekty położone są naprzeciw siebie na sanockim rynku.

Historia

edytuj

Eklektyczna budowla została wzniesiona w latach 1875–1880 przez władze Austro-Węgier celem stworzenia siedziby Rady c. k. powiatu sanockiego[2][3]. W październiku 1895 na szczycie elewacji frontowej zostało umieszczone godło przedstawiające sokoła w locie[4]. Budynek został poświęcony 26 marca 1896[5]. 25 sierpnia 1900 gmach został odwiedzony przez lustrującego starostwo Namiestnika Galicji Leona Pinińskiego[6]. Początkowo budynek figurował pod numerem konskrypcyjnym 104, a potem pod adresem ul. Rynek 1[7].

W latach 30. II Rzeczypospolitej w budynku mieściła się sala posiedzeń Rady Powiatu Sanockiego, biuro Wydziału Powiatowego[7][8] (do początku lat 30. budynek był pod adresem Rynek 214[9]). Ponadto w gmachu mieściła się Komunalna Kasa Oszczędności Powiatu Sanockiego[10]. W rogu budynku do 1939 działała apteka „Pod (Złotą) Gwiazdą” (jako kolejna siedziba istniejącej apteki od 1922 roku), której właścicielem był Jan Hipolit Hrabar (1891-1945)[11][12][13][14][15].

Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji niemieckiej nazwę przemianowano na zniemczoną nazwę „Ap.(otheke) zum Stern”. W 1940 roku właściciel został aresztowany, trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, a w 1945 roku zmarł w innym obozie Bergen-Belsen. Po wojnie żona Hrabara bezskutecznie próbowała reaktywować aptekę[16] (obecnie w miejscu dawnego narożnego wejścia do apteki znajduje się okno i skrzynka pocztowa poniżej). Podczas okupacji niemieckiej pod przemianowanym adresem Adolf-Hitler-Platz 1 swoją siedzibę miała niemiecka jednostka powiatowa KreishauptmannschaftLandkreis Sanok[17].

W okresie PRL w obiekcie działało Prezydium Powiatowej Rady Narodowej (PRN)[18][19] (pod ówczesnym adresem Plac Rewolucji Październikowej 2[20]) – z tego względu budynek nosił popularny przydomek „Prezydium”[21]. W latach 1965–1967 do gmachu została dobudowana jego nowa przylegająca część od strony północnej (początkowo trzykondygnacyjna)[22].

Obecnie w budynku przy ul. Rynek 1 ma swoją siedzibę siedziba starostwa, Urząd Miasta Sanoka, Rada Miasta Sanoka i Burmistrz Miasta Sanoka.

Gmach składa się z dwóch prostopadłych ścian: jedna, reprezentacyjna stanowi zachodnią pierzeję sanockiego Rynku, zaś druga położona jest przy ulicy Grodka. Na szczycie elewacji znajduje się emblemat – żółty, dwugłowy orzeł na błękitnym polu – historyczny herb ziemi sanockiej, obecnie zaadaptowany jako herb powiatu sanockiego.

W przeszłości fasada pierwotnego budynku była wykonana w odcieniach koloru żółtego. Przy budynku powstała dwuczęściowa brama, w której w przeszłości klamka była wykonana jako imitacja głowy lwa[23]. Od lipca do września 2006 przeprowadzono remont budynku (wymiana okien, malowanie dachu), w tym nadano nową kolorystykę elewacji, która od tego czasu ma barwę w odcieniu bieli i seledynu (kolorystyka został opracowana generalnie dla elewacji budynków i kamienic na sanockim rynku)[24][25]. Wówczas dobudowano także czwartą kondygnację budynku młodszego po północnej stronie[26].

Budynek został wpisany do wojewódzkiego (A-1395 z 12 lipca 2016)[1] oraz do gminnego rejestru zabytków[27][28].

Tablice pamiątkowe i upamiętnienia

edytuj

Na fasadzie frontowej przy głównym wejściu do budynku znajdują się tablice pamiątkowe:

  • Tablica 80-lecia odrodzenia Rzeczypospolitej, upamiętniająca rodaków, którzy poświęcili zdrowie i życie dla ojczyzny. Ustanowiona w 80. rocznicę odrodzenia Rzeczypospolitej (1918). Została odsłonięta 11 listopada 1998 roku[29][30], przez wojewodę krośnieńskiego Bogdana Rzońcę i burmistrza Sanoka Edwarda Olejkę[31], a poświęcenia tablicy dokonał ks. Feliks Kwaśny[32]. Inskrypcja brzmi: Ku wiecznej pamięci tym którzy w potrzebie odpowiedzieli na zew ojczyzny i na ołtarzu jej zdrowie i życie poświęcili. W 80-tą rocznicę odrodzenia Rzeczypospolitej wdzięczni sanoczanie[33].
  • Tablica upamiętniająca stulecie powstania Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka w 1904 roku, odsłonięta 14 listopada 2004 roku podczas obchodów 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej[34]. Inskrypcja głosi: 1904–2004. Dla upamiętnienia stuletniej rocznicy utworzenia Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka. Członkowie Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. Listopad 2004.

Wewnątrz, na schodach gmachu znajdują się popiersia osób związanych z Sanokiem: gen. Bronisława Prugara-Ketlinga (1891-1948, generała dywizji Wojska Polskiego), Adama Didura (1874-1946, śpiewaka), Juliana Krzyżanowskiego (1874-1946, historyka literatury) i Adama Fastnachta (1913-1987, badacza historii Sanoka i Ziemi Sanockiej). Dwa ostatnie wykonał Adam Przybysz.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 30 czerwca 2021 r. Woj. podkarpackie. nid.pl. s. 147. [dostęp 2021-09-25].
  2. Alojzy Zielecki: Struktury organizacyjne miasta. W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 351–352.
  3. Agata Skowrońska-Wydrzyńska, Maciej Skowroński: Sanok. Zabytkowa architektura miasta. Sanok: San, 2004, s. 1, 13. ISBN 83-919725-2-6.
  4. Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 4, nr 29 z 20 października 1895. 
  5. Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 3, nr 53 z 5 kwietnia 1896. 
  6. Telegramy Gazety Lwowskiej. „Gazeta Lwowska”. Nr 195, s. 5, 26 sierpnia 1900. 
  7. a b Akta miasta Sanoka. Wykaz ulic i mieszkań w mieście Sanoku 1931 r. (zespół 135, sygn. 503). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 30.
  8. Edmund Słuszkiewicz: Przewodnik po Sanoku i Ziemi Sanockiej. Sanok: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 1938, s. 64.
  9. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1931/32 r.. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Poczt i Telegrafów, 1931, s. 491.
  10. Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne Tom I, Sanok 2009, s. 144.
  11. Spis Abonentów sieci telefonicznych Państwowych i Koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1938 r.. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, 1938, s. 622.
  12. Edmund Słuszkiewicz: Przewodnik po Sanoku i Ziemi Sanockiej. Sanok: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 1938, s. 70.
  13. Edward Zając: Szpital Powszechny w Sanoku. zozsanok.pl. s. 38. [dostęp 2015-04-27].
  14. Wykaz firm handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i wolnych zawodów miasta Sanoka, Zagórza, Rymanowa, Mrzygłoda, Bukowska 1937/8. Informator Chrześcijański. Sanok: Krakowska Kongregacja Kupiecka. Oddział Sanok, 1938, s. 27.
  15. Książka telefoniczna. 1939. s. 706. [dostęp 2015-05-26].
  16. Edward Zając: Szpital Powszechny w Sanoku. www.zozsanok.pl. [dostęp 2012-12-09]. (pol.). (pdf) s. 40.
  17. Amtliches Fernsprechbuch für das Generalgouvernement (Urzędowa Książka Telefoniczna dla Generalnego Gubernatorstwa 1941). Warszawa: 1941, s. 9.
  18. Stefan Stefański, Sanok i okolice. Sanok 1963, s. 25.
  19. Ilustracje. W: Ziemia sanocka. Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW Prasa, 1966, s. 79.
  20. Stanisław Kłos: Województwo rzeszowskie. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1969, s. 341.
  21. Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne Tom I, Sanok 2009, s. 150.
  22. Stefan Stefański, Sanok i okolice. Przewodnik turystyczny, Sanok 1991, s. 38.
  23. Stefan Stefański. Pan Stefański opowiada. Bramy naszych kamieniczek. „Tygodnik Sanocki”. 15 (231), s. 6, 12 kwietnia 1996. 
  24. Rozpoczął się remont Urzędu Miasta. Nie zbytek, a konieczność, Tygodnik Sanocki nr 30 (768) z 28 lipca 2006, s. 2.
  25. W pastelowych barwach, Tygodnik Sanocki nr 35 (774) z 1 września 2006, s. 3.
  26. Waldemar Och. Kalendarium sanockie 2005-2010. „Rocznik Sanocki 2011”, s. 265, 2011. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  27. Burmistrz miasta Sanok. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu położonego w dzielnicy Śródmieście m. Sanoka o nazwie „Śródmieście - II”. Edycja do wyłożenia do publicznego wglądu. bip.um.sanok.pl, luty 2014. s. 8. [dostęp 2015-07-18].
  28. Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 2. [dostęp 2016-10-19].
  29. Zbigniew Osenkowski. Kalendarium sanockie 1995-2000. „Rocznik Sanocki 2001”, s. 352, 2001. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  30. Sanok - tablica 80-lecia odrodzenia Rzeczpospolitej. www.miejscapamiecinarodowej.pl. [dostęp 2012-07-21].
  31. Niepodległościowe reminiscencje. Uroczystości w obiektywie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 47 (367), s. 6, 20 listopada 1998. 
  32. Władysław Stachowicz. Samorząd terytorialny miasta Sanoka w latach 1990–2002 w relacjach lokalnej prasy. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 195, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  33. Albert Rydzik. Z obchodow 80-tej rocznicy Narodowego Święta Niepodległości w dniu 11 listopada 1998 r. w Sanoku. „Biuletyn Informacyjno–Historyczny”. Nr 1, s. 16, 1999. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Zarząd Okręgu Krosno. ISSN 1429-0324. 
  34. Katarzyna Hnat. Obchody 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej, Sanok, 14 listopada 2004 roku. „Rocznik Sanocki”. IX, s. 402, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096.