Adam Solski
Adam Teofil Solski vel Solecki[a] (ur. 4 stycznia 1895 w Milatyczach, zm. 9 kwietnia 1940 w Katyniu) – major piechoty Wojska Polskiego, uczestnik czterech wojen, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.
![]() | |
Data i miejsce urodzenia |
4 stycznia 1895 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1914–1940 |
Siły zbrojne | |
Formacja | |
Jednostki |
30 Pułk Piechoty Austro-Węgier, |
Stanowiska |
instruktor, |
Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa, |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Życiorys
edytujSyn Mariana i Marii z Wantałowiczów[1]. Miał rodzeństwo: Kazimierza[1], Stefę, Tadeusza oraz dwoje innych z pierwszego małżeństwa ojca[2].
Uczęszczał do gimnazjum we Lwowie[3]. Wstąpił do ruchu skautowego. Od lutego 1913 był członkiem Stałych Drużyn Sokolich we Lwowie[4]. Uczęszczał do szkoły podchorążych w Bolechowie, a następnie studiował w Wyższej Szkole Oficerskiej. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionu Wschodniego. Po jego rozwiązaniu został wcielony do c. i k. armii[4].
I wojna światowa
edytujW październiku 1914 i służył w 30 pułku piechoty Austro-Węgier, w tym od stycznia 1915 na froncie wschodnim, a od września 1915 na froncie włoskim, gdzie 18 listopada 1915 odniósł rany w walkach pod Monte Sabotino. Po rekonwalescencji ponownie służył w 30 pułku, z którego został dezerterem[2] w grudniu 1916. Wówczas wstąpił do Legionów Polskich używając tożsamości Solecki. Pracował w służbie werbunkowej, od 1 stycznia 1917 jako komendant posterunków werbunkowych na Ziemi Lubelskiej. W połowie 1917 był żołnierzem w szeregach 6 pułku piechoty w składzie III Brygady. Odbył kurs wyszkolenia nr 4 w Zambrowie[4].
Po kryzysie przysięgowym był żołnierzem oddziału uzupełnień Polskiego Korpusu Posiłkowego na stanowisku instruktora w zakresie broni maszynowej. Kształcił się w Szkole Chorążych w Bolechowie. Został awansowany na sierżanta w lutym 1918. Po przejściu przez linię frontu bitwie pod Rarańczą w połowie 1918 został zatrzymany i był internowany w Huszt[4]. Odzyskał wolność w maju 1918, po czym od czerwca 1918 ponownie przymusowo służył w armii austriackiej, działał na froncie włoskim jako sierżant 4 Batalionu Strzelców Polowych. Od końca sierpnia 1918 urlopowany celem kontynuowania edukacji po złożeniu wniosku[2]. Do zakończenia wojny przebywał we Lwowie.
Okres międzywojenny
edytujU kresu wojny i po wybuchu walk o Lwów w listopadzie 1918 początkowo znajdował na obszarze zajętym przez Ukraińców. 22 listopada 1918 wstąpił do 5 pułku piechoty Legionów i zweryfikowany jako podchorąży służył w kompanii karabinów maszynowych. Wkrótce został przydzielony do oddziału rtm. Romana Abrahama[4], w którym był dowódcą plutonu i instruktorem na kursie broni maszynowej.
Później brał udział w bojach na terenie Galicji Wschodniej podczas trwającej wojny polsko-ukraińskiej. Mianowany na stanowisko dowódcy kompanii karabinów maszynowych. Odniósł ciężkie rany 11 marca 1919 w walkach pod Gródkiem Jagiellońskim[4]. Został awansowany na podporucznika piechoty; wstępnie 21 stycznia 1919, formalnie na podstawie dekretu z 5 czerwca 1919. Następnie 15 lipca 1919 został skierowany do służby kwatermistrzostwa Armii gen. J. Hallera, w której objął funkcję zastępcy referenta uzbrojenia. 30 lipca 1919 został referentem w Dowództwie Frontu Mazowieckiego. Od 12 września 1919 był szefem Oddziału I Sztabu w dowództwie Grupy Operacyjnej gen. Stanisława Pruszyńskiego, która na zajmowała obszary polskie na Pomorzu[4]. Wiosną 1920 był oficerem dowództwa Armii Rezerwowej.
Od połowy kwietnia 1920 był oficerem informacyjnym w sztabie Grupy płk. Józefa Rybaka. W tej funkcji brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920, w tym w wyprawie kijowskiej[4]. W analogicznej funkcji oficera informacyjnego służył następnie od 5 lipca 1920 w Grupie Poleskiej gen. Władysława Sikorskiego, od 25 lipca 1920 w dowództwie XVII Brygady Piechoty, później w sztabie 9 Dywizji Piechoty. W tej dywizji służył następnie w oddziale operacyjnym, adiutanturze, od 2 września 1920 jako referent personalny i zastępca szefa adiutantury, po czym mianowany szefem adiutantury dywizji. Został awansowany do stopnia porucznika piechoty 21 grudnia 1920 ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[5].
W okresie pokoju w latach II Rzeczypospolitej pozostawał oficerem 9 Dywizji Piechoty, sprawując stanowiska adiutanta, od 1 sierpnia 1923 był pełniącym obowiązki III oficera sztabu. W 1923 był II oficerem sztabu 9 Dywizji[6]. Został przydzielony do 35 pułku piechoty (początkowo w garnizonie Łuków, później Brześć): w 1923 jako oficer nadetatowy[7], od 1 maja 1924 jako etatowy oficer tej jednostki[8]. W międzyczasie został awansowany do stopnia kapitana piechoty ze starszeństwem z 1 lipca 1923[9][10].
W 1928, jako oficer 35 pp, pracował w Biurze Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych[11][4]. Został awansowany do stopnia majora piechoty ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932[12]. Na przełomie lat 20./30. pozostawał oficerem 32 pułku piechoty[13], w którym pełnił stanowisko dowódcy III batalionu od 23 marca 1932 do 11 kwietnia 1938. Wówczas został przeniesiony do 57 pułku piechoty w garnizonie Poznań, w którym objął funkcję II zastępcy dowódcy jako kwatermistrz[3]. W 1939 mianowany dowódcą ośrodka uzupełnień 57 pp.
II wojna światowa
edytujWobec zagrożenia konfliktem zbrojnym w 1939 został zmobilizowany w Ośrodku Zapasowym 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. Po wybuchu II wojny światowej w okresie kampanii wrześniowej 1939 jako dowódca batalionu marszowego[2] ewakuował się w stronę Warszawy, następnie w stronę Chełma. Po dalszym marszu w okolicach Krasnobrodu wraz z pozostałością Ośrodka przyłączył się do 39 Dywizji Piechoty, a po wydaniu kapitulacji tej jednostki z 27 września 1939 samodzielnie usiłował przedrzeć się na Węgry. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939, został wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną 28 września[14][3], nieopodal Korchowa pod Tarnogrodem w powiecie biłgorajskim[3].
W obozach
edytuj30 września 1939 dostał się do punktu zbornego NKWD dla jeńców wojennych w Wołoczyskach[3], skąd 1 października 1939 został przewieziony do obozu jenieckiego w Putywlu[3]. Ostatecznie 3 listopada 1939 osadzono go w obozie jenieckim w Kozielsku[3], gdzie był komendantem jednego z bloków[16]. 7 kwietnia 1940 został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego[3] – lista wywózkowa 015/2[1] z 5 kwietnia 1940[3], pozycja 41. 9 kwietnia 1940 zamordowany w Katyniu[3][1] przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu[17][18]. W miejscu tym prowadzone były ekshumacje i prace archeologiczne[19][20]. Zidentyfikowany w toku ekshumacji nadzorowanych przez Niemców[21] w 1943 pod numerem 490[22][3][1][23] (raport dzienny z 24 kwietnia 1943)[3]. Przy jego zwłokach zostały odnalezione: dwa notatniki, karta szczepień w Kozielsku, dwa medaliki, rachunek, skierowanie do lekarza[24], kartkę z adresami oraz pismo w języku rosyjskim z obozu[25][26]. Figuruje na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 0490[25]. W Archiwum Robla w pakiecie 03852-06, wymieniony na liście adresowej znalezionej przy szczątkach Józefa Rzepki[27][28], gdzie wskazany jest adres „Marszałkowska 81a, m. 22" Warszawa[3].
Podczas pobytu w obozie jenieckim prowadził dziennik, który został odnaleziony po jego ekshumacji w 1943 i opublikowany przez Józefa Mackiewicza, a następnie w wielu źródłach historycznych poświęconych zbrodni katyńskiej. Jego pamiętnik został uznany za jeden z dokładniejszych i prowadzony do ostatnich chwil przed egzekucją[29][30]. Z jego zapisów wiadomo, że Adam Solski przebywał w obozie w Kozielsku wraz ze swoim bratem, kapitanem artylerii Kazimierzem Solskim, który również był tam osadzony i zamordowany 17 kwietnia 1940[31] (Adam wspomniał w swoim dzienniku o spotkaniu z bratem Kazimierzem na terenie kozielskiego obozu w dniu 5 listopada 1939[32]). Zakończenie dziennika Adama Solskiego, prowadzonego do dnia śmierci, jest datowane na 9 kwietnia 1940 i brzmi:
Piąta rano. Od świtu dzień rozpoczął się szczególnie. Wyjazd karetką więzienną w celkach (straszne!). Przywieziono gdzieś do lasu; coś w rodzaju letniska. Tu szczegółowa rewizja. Zabrano zegarek, na którym była godzina 6.30 (8.30). Pytano mnie o obrączkę, którą (...). Zabrano ruble, pas główny, scyzoryk (...)
Po wojnie treść jego pamiętników była odczytywana w audycjach Radia Wolna Europa[33].
Rodzinie zamordowanego dziennik został udostępniony dopiero w 1989 roku dzięki Zbigniewowi Brzezińskiemu[potrzebny przypis].
Życie prywatne
edytujW 1926 Adam Solski zawarł związek małżeński z Anną Leontynę Trojanowską, zwaną Danką (1906–1970)[34], z którą miał córkę Ewę (zm. 2010[35]). Jego bratankiem był Leszek Solski (syn Kazimierza), który zginął 10 kwietnia 2010 w katastrofie polskiego samolotu Tu-154 w Smoleńsku[36], udając się wraz z polską delegacją na uroczystości 70. rocznicy zbrodni katyńskiej.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 3003 (1921)[37]
- Krzyż Walecznych[1] (1920)
- Srebrny Krzyż Zasługi (3 sierpnia 1928)[38]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[39]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[39]
- Brązowy Medal za Długoletnią Służbę[40]
- Odznaka za Rany i Kontuzje[39]
- Państwowa Odznaka Sportowa[39]
- Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych[39]
Upamiętnienie
edytujMinister Obrony Narodowej decyzją Nr 439/MON z dnia 5 października 2007 awansował go pośmiertnie do stopnia podpułkownika[41]. Nominacja została ogłoszona 9 listopada 2007 w Warszawie w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[42].
Dziennik Solskiego wykorzystał Andrzej Wajda w filmie Katyń z 2007 roku. Pod koniec filmu dziennik jest pokazany i odczytane zostają fragmenty z niego, w tym ostatnie zdania.[43].
W 2009 roku w Kątach k. Otwocka odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą majorowi Adamowi Solskiemu i posadzono upamiętniający go Dąb Pamięci[44].
Adamowi Solskiemu został poświęcony jeden z odcinków filmowego cyklu dokumentalnego pt. Epitafia katyńskie (2010)[45].
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ W ewidencji wojskowej z 1923 jego tożsamość została podawana jako Adam Teofil Solski-Solecki (Rocznik Oficerski 1923). W 1924, 1928, 1932 tożsamość była podawana jako Adam Teofil Solski (Rocznik Oficerski 1924, 1928, 1932).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 584.
- ↑ a b c d Barbara Stanisławczyk: Ostatni krzyk. Od Katynia do Smoleńska historie dramatów i miłości. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2011, s. 207. ISBN 978-83-7510-814-9.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 702.
- ↑ a b c d e f g h i Kolekcja VM ↓, s. 4.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 425.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 111.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 227.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 211.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 367.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 204.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 134.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 389.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 565.
- ↑ Biografia majora Adama Solskiego na stronach Centralnego Archiwum Wojskowego. caw.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-20)]. caw.wp.mil.pl [wersja archiwalna, dostęp 2016-02-22].
- ↑ Józef Mackiewicz: Sprawa mordu katyńskiego. Londyn 2009, s. 125 oraz fotografia IX po str. 160. ISBN 978-0-907652-65-6.
- ↑ Stanisław M. Jankowski, Dzień rozpoczął się szczególnie, Zeszyty Katyńskie (nr 18), s. 7.
- ↑ 20 lat temu otwarto Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu - Redakcja Polska - polskieradio.pl [online], polskieradio.pl [dostęp 2025-01-18] (pol.).
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. LIII.
- ↑ Historia Zbrodni Katynskiej [online] [dostęp 2025-01-18] (pol.).
- ↑ Pierwsze ekshumacje w Katyniu. "Wszystko było przesiąknięte zapachem śmierci" - Historia [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2025-01-18] (pol.).
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej - Kraków , Niemcy w Katyniu w 1943 roku, „Instytut Pamięci Narodowej - Kraków” [dostęp 2025-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-06] (pol.).
- ↑ Auswärtiges Amt , „Amtliches Material zum Massenmord von Katyn“, 1943, s. 178 [dostęp 2025-01-29] (niem.).
- ↑ Katyń według źródeł niemieckich – 1943 r.. stankiewicze.com. [dostęp 2014-02-23].
- ↑ Andrzej Leszek Szcześniak: Katyń. Lista ofiar i zaginionych jeńców obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk. Warszawa: Alfa, 1989, s. 152. ISBN 83-7001-294-9.
- ↑ a b Mariusz Olczak (red.), Katyń. Listy ekshumacyjne i dokumenty Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża 1943–1944., koszalin.ap.gov.pl, s. 181, ISBN 83-89986-91-4 [dostęp 2025-01-29] (pol.).
- ↑ Lista imienna zaginionych w ZSRR polskich jeńców wojennych z obozów Kozielsk - Ostaszków - Starobielsk, „Orzeł Biały. Polska walcząca o wolność.” (9 (347)), pbc.uw.edu.pl, 26 lutego 1949, s. 3 [dostęp 2025-01-29] (pol.).
- ↑ Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 327.
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 547.
- ↑ Janusz Zawodny: Katyń. Paryż: Editions Spotkania, 1989, s. 92–93. ISBN 2-86914-043-6.
- ↑ Janusz Zawodny: Pamiętniki znalezione w Katyniu. Paryż: Editions Spotkania, 1989, s. 94–105. ISBN 2-86914-044-4.
- ↑ Barbara Stanisławczyk: Ostatni krzyk. Od Katynia do Smoleńska historie dramatów i miłości. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2011, s. 210–211, 213. ISBN 978-83-7510-814-9.
- ↑ Janusz Zawodny: Pamiętniki znalezione w Katyniu. Paryż: Editions Spotkania, 1989, s. 100. ISBN 2-86914-044-4.
- ↑ Barbara Stanisławczyk: Ostatni krzyk. Od Katynia do Smoleńska historie dramatów i miłości. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2011, s. 219. ISBN 978-83-7510-814-9.
- ↑ Ewa Solska, Biografia Anny Solskiej, żony majora Adama Solskiego (ang.) katynfamilies.com [dostęp 2011-08-21].
- ↑ Barbara Stanisławczyk: Ostatni krzyk. Od Katynia do Smoleńska historie dramatów i miłości. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2011, s. 370. ISBN 978-83-7510-814-9.
- ↑ Lista pasażerów i załogi samolotu Tu-154. mswia.gov.pl, 10 kwietnia 2010. [dostęp 2010-04-28].
- ↑ Dekoracja Orderem „Virtuti Militari”. „Gazeta Lwowska”. Nr 87, s. 4, 17 kwietnia 1921. - udekorowany 17 kwietnia 1921 we Lwowie przez gen. broni Tadeusza Rozwadowskiego.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 178, poz. 387 „za zasługi na polu organizacji i administracji wojska”.
- ↑ a b c d e Na podstawie fotografii [1]
- ↑ Na podstawie fotografii [2].
- ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 r. w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w dzienniku Urzędowym MON.
- ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. policja.pl. [dostęp 2014-07-23].
- ↑ Wajda: są szanse na pokazy filmu „Katyń” w Moskwie [online], Onet Kultura, 12 września 2007 [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ Andrzej Kamiński, Pamięć w dębie zaklęta, „Linia Otwocka”, 8 maja 2009 (linia.com.pl, dostęp 2011-08-21).
- ↑ Epitafia Katyńskie – Adam Solski. youtube.com. [dostęp 2015-09-19].
Bibliografia
edytuj- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Solski Adam Teofil. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.20-1452 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-08-25].
- Józef Mackiewicz, Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary, tom I, Warszawa 1997, s. 93–94. ISBN 83-86482-32-X.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Adam Solski. katyn-pamietam.pl. [dostęp 2014-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 lipca 2014)].
- Wykaz Legionistów Polskich 1914–1918. Adam Solski. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2015-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-07)].
- Biografia majora Adama Solskiego na stronach Centralnego Archiwum Wojskowego. caw.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-26)]. caw.wp.mil.pl [wersja archiwalna, dostęp 2016-02-22]
- Убиты в Катыни. Księga pamięci polskich jeńców wojennych – więźniów obozu NKWD w Kozielsku, rozstrzelanych decyzją Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (b) z 5 marca 1940 roku. Лариса Еремина (red.). Moskwa: Stowarzyszenie Memoriał, 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.