Zbigniew Brzeziński
Zbigniew Kazimierz Brzeziński (ur. 28 marca 1928 w Warszawie, zm. 26 maja 2017 w Falls Church) – polsko-amerykański politolog, sowietolog, profesor nauk politycznych na Uniwersytecie Columbia oraz Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa, geostrateg i dyplomata; doradca ds. bezpieczeństwa narodowego USA w czasie prezydentury Jimmy’ego Cartera (1977–1981), wcześniej doradca prezydentów Lyndona Johnsona oraz Johna F. Kennedy’ego. Kawaler Orderu Orła Białego.
| ||
![]() Zbigniew Brzeziński (1977) | ||
Data i miejsce urodzenia | 28 marca 1928 Warszawa | |
Data i miejsce śmierci | 26 maja 2017 Falls Church | |
profesor nauk politycznych | ||
Specjalność: stosunki międzynarodowe, nauka o państwie | ||
Alma Mater | Uniwersytet McGilla | |
Doktorat | 1953 – nauki polityczne Uniwersytet Harvarda | |
Polska Akademia Umiejętności | ||
Status | członek zagraniczny | |
Doktor honoris causa (Uniwersytet Warszawski – 1991) (Uniwersytet Jagielloński – 2000) (Uniwersytet Wileński – 2003) | ||
Nauczyciel akademicki, ekspert w dziedzinie polityki zagranicznej | ||
Instytut | Columbia University Institute on Communist Affairs | |
Okres zatrudn. | 1960–1989 | |
Uczelnia | Uniwersytet Harvarda | |
Okres zatrudn. | 1953–1959 | |
Doradca ds. bezpieczeństwa narodowego USA | ||
Okres spraw. | 1977–1981 | |
Poprzednik | Brent Scowcroft | |
Następca | Richard V. Allen | |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |

Odegrał znaczącą rolę w procesie normalizacji stosunków z Chińską Republiką Ludową, a także przy zawarciu układu SALT II z ZSRR oraz porozumienia z Camp David regulującego pokojowe relacje egipsko-izraelskie. Działał również na rzecz wsparcia opozycji antykomunistycznej, w tym „Solidarności” w Polsce i mudżahedinów w Afganistanie. W czasie jego urzędowania na stanowisku doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego wybuchła irańska rewolucja islamska oraz miała miejsce radziecka interwencja w Afganistanie.
ŻyciorysEdytuj
MłodośćEdytuj
Wywodził się ze szlacheckiej rodziny herbu Trąby z Brzezin[1]. Urodził się 28 marca 1928 w Warszawie jako syn dyplomaty Tadeusza Brzezińskiego i Leonii, z d. Roman[2], w latach 1928–1931 mieszkał w Lille, w latach 1931–1935 w Lipsku, gdzie jego ojciec pracował jako konsul[3]. W latach 1936–1938 mieszkał z matką w Warszawie (ojciec objął placówkę konsularną w Charkowie), w październiku 1938 wyjechał z rodzicami do Kanady, gdzie Tadeusz Brzeziński został konsulem generalnym w Montrealu, tam rozpoczął naukę w Newman House School, następnie uczył się w St. Leon’s High School w Montrealu[4].
WykształcenieEdytuj
Od 1945 studiował politologię i ekonomię na Uniwersytecie McGilla w Montrealu, tam w 1950 uzyskał tytuł magistra (ang. Master of Arts), na podstawie pracy Russo-Soviet Nationalism[5]. Od 1950 studiował w Ośrodku Badań Rosyjskich (Russian Research Center) Uniwersytetu Harvarda[6], gdzie był asystentem Merle Fainsoda[7]. Tam w 1953 obronił pracę doktorską The Role of the Purge in the Totalitarian State[8].
Praca naukowa i działalność publicznaEdytuj
W 1953 został wykładowcą w katedrze nauki o państwie Uniwersytetu Harvarda[9], razem z Carlem Friedrichem podjął także badania nad zagadnieniem totalitaryzmu, uwieńczone wydaną w 1956 pracą Totalitarian Dictatorship and Autocracy, w której postawiono szeroko dyskutowaną tezę, iż ustrój radziecki i nazistowski są „zasadniczo podobne”[10]. Po dojściu do władzy w ZSRR Nikity Chruszczowa wskazywał na odrębności poszczególnych krajów bloku sowieckiego oraz sugerował aktywną politykę amerykańską zmierzającą do „demokratycznej neutralizacji” Europy Wschodniej[11]. Od 1957 zajmował się badaniem tzw. „narodowego komunizmu”, w 1960 wydał poświęconą temu zagadnieniu książkę Soviet bloc. Unity and conflict, która w kolejnych latach została uznana za jedną z ważniejszych prac poświęconych Europie Wschodniej. Sformułował wówczas strategię tzw. pokojowego zaangażowania (jako alternatywę dla nieskutecznej jego zdaniem tzw. doktryny wyzwalania), w ramach której proponował wciągnięcie do współpracy z USA niektórych bardziej niezależnych państw komunistycznych, tak, aby z jednej strony doprowadzić do podziałów wewnątrz bloku sowieckiego, z drugiej wykorzystać niektóre z tych państw jako „pas transmisyjny” wpływający także na zbliżenie ZSRR do Europy Zachodniej[12]. Zaowocowało to m.in. okazjonalną współpracą z ówczesnym senatorem Johnem F. Kennedym, który w 1957 zaproponował ustawę znosząca niektóre restrykcje w stosunkach USA z niektórymi krajami bloku wschodniego[13]. Od 1958 roku Zbigniew Brzeziński posiadał obywatelstwo amerykańskie[14].
W 1959 Uniwersytet Harvarda przyznał profesurę późniejszemu sekretarzowi stanu Henry'emu Kissingerowi zamiast Brzezińskiemu[15], w związku z czym w drugiej połowie tego roku rozpoczął pracę jako profesor na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych na Uniwersytecie Columbia[16]. W 1960 został członkiem Council on Foreign Relations[17]. Latem 1960 zaangażował się w kampanię prezydencką Johna F. Kennedy’ego, w zespole zajmującym się sformułowaniem celów polityki zagranicznej[18]. Latem 1961 razem z Williamem Griffithem opublikował w Foreign Affairs artykuł Peaceful Engagement in Eastern Europe, w którym kolejny raz przedstawił swoją strategię stopniowego przekształcania krajów Europy Wschodniej w państwa neutralne i demokratyczne, a przy tym niezależne od ZSRR[19]. W październiku 1961 został natomiast dyrektorem nowo utworzonego na Columbii Instytutu Badań nad Komunizmem[20]. Jego asystentami byli m.in. Charles Gati i Toby Gati, a wśród studentów Madeleine Albright oraz William Odom (który w administracji J. Cartera zostanie asystentem Brzezińskiego ds. militarnych)[21].
W 1964 opublikował razem z Samuelem Huntingtonem książkę Political Power: USA/USSR, w której odrzucił popularne na lewicy tezy o potencjalnym zbliżeniu się Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego jako państw „uprzemysłowionych”[22]. Sam uważał wówczas, że ZSRR wchodzi w epokę stagnacji i upadku, a także jest za słaby, aby podjąć działania w celu dominacji nad światem[23]. Od połowy lat 60. występował często jako komentator w dyskusjach telewizyjnych, w tym charakterze bronił m.in. decyzji o zaangażowaniu w wojnę wietnamską[24]. W 1965 opublikował pracę Alternative to Partition. For a broader Conception of America’s Role in Europe, w której postulował sformułowanie ogólnoeuropejskiego planu gospodarczego, który zmniejszyłby nierówności w sztucznie podzielonej Europie[25]. W 1966 skorzystał z urlopu na uczelni i po semestrze wiosennym podjął pracę w Biurze Planowania Politycznego Departamentu Stanu, gdzie zajmował się polityką amerykańską wobec Europy Wschodniej[26], jego wpływy zostały dostrzeżone m.in. przez Newsweek, który w listopadzie 1966 poświęcił mu artykuł The Thinker, w którym nazwano go „prawdziwą kopalnią nowych idei” oraz „jedną z najszybciej wschodzących gwiazd administracji Johnsona”[27]. Politycy republikańscy uważali jednak koncepcję pokojowego zaangażowania za zbyt miękką wobec bloku sowieckiego[27]. W grudniu 1967 odszedł z Departamentu Stanu i powrócił na Columbię[28].
Pomimo powrotu na uczelnię, nie zerwał kontaktów z administracją L. Johnsona i w lutym 1968 wyjechał z delegacją rządową do Wietnamu, następnie rekomendował wycofanie z tego państwa większości wojska[29], od kwietnia 1968 zaangażował się w kampanię prezydencką Huberta Humphreya[30]. W 1970 opublikował książkę Between Two Ages. America’s Role in Technetronic Era, w której opisywał międzynarodowy układ sił wywołany eksplozją demograficzną i rozwojem techniki. Postulował w niej zwiększenie pomocy dla krajów trzeciego świata i zacieśnienie współpracy krajów demokratycznych[31]. Pod koniec 1970 wyjechał na półroczne stypendium do Japonii, której poświęcił następnie pracę The Fragile Blossom. Crisis and Change in Japan (wyd. 1972)[32]. W 1973 został pierwszym przewodniczącym nowo powstałej Komisji Trójstronnej, której celem było zbudowania płaszczyzny kontaktów USA, krajów europejskich i Japonii[33]. Uważany za „jastrzębia” w polityce zagranicznej, krytykował zbyt dalekie ustępstwa polityki détente[34]. Poparł jednak Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, uważając go szansę promocji idei demokratycznych w krajach bloku sowieckiego[35].
Doradca prezydenta CarteraEdytuj
Jako przewodniczący Komisji Trójstronnej poznał jej członka, ówczesnego gubernatora stanu Georgia, Jimmy’ego Cartera[36] i wsparł go następnie w kampanii prezydenckiej, formułując podstawowe cele polityki zagranicznej[37]. W 1977 został w administracji Cartera doradcą ds. bezpieczeństwa narodowego[38]. W tej roli postulował wykorzystanie polityki détente do osłabienia i w konsekwencji upadku ZSRR[39], proponował wykorzystanie Aktu końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w ideologicznej konfrontacji z blokiem sowieckim[40]. Już na początku kadencji skłonił prezydenta do wysłania listu do Andrieja Sacharowa, w odpowiedzi na gratulacje otrzymane w związku z wyborem[41], w kolejnych latach wsparł zwiększenie nakładów finansowych na Radio Wolna Europa i Radio Swoboda[42], poszukiwał dróg pomocy nierosyjskim narodom Związku Radzieckiego[43], dążył do pogłębienia relacji z Egiptem i Arabią Saudyjską (by umieścić relacje z Izraelem w bardziej bezstronnym kontekście) oraz Chinami[44]. Prowadził tajne negocjacje celu nawiązania z tym ostatnim krajem stosunków dyplomatycznych, co stało się 1 stycznia 1979[45]. Był sceptyczny wobec militarnego zaangażowania w Iranie, po upadku Mohammada Rezy Pahlawiego, z uwagi na kontekst historyczny, w tym pamięć o niedawnym kolonializmie[46]. Popierał natomiast rozmieszczenie amerykańskich sił zbrojnych w rejonie Bliskiego Wschodu i Oceanu Indyjskiego, przede wszystkim w kontekście groźby sowieckiej interwencji w Afganistanie, oraz pomoc muzułmańskim rebeliantom w tym ostatnim kraju[47]. Po radzieckiej interwencji w Afganistanie domagał się zdecydowanych działań w celu doprowadzenia do wycofania wojsk radzieckich, a co najmniej zmaksymalizowania kosztów obecności ZSRR tamże[48], rekomendował też przeprowadzenie (ostatecznie nieudanej) akcji komandosów w celu uwolnienia amerykańskich zakładników w Iranie[49]. Wewnątrz administracji był częstym adwersarzem sekretarza stanu Cyrusa Vance’a, który uważał stanowisko Brzezińskiego za zbyt radykalne w stosunku do bloku sowieckiego.
W sierpniu 1980 był pomysłodawcą prezydenckiej dyrektywy nr 59, zakładającej zmianę strategii prowadzenia wojny nuklearnej i przewidującej atak na radzieckie instalacje militarne, zamiast skupiska ludności cywilnej[50]. Pod koniec 1980 wsparł działania J. Cartera w celu zapobieżenia groźbie interwencji ZSRR w Polsce. Uważał przy tym, że stanowisko amerykańskie może być „języczkiem u wagi” w przypadku podziałów wewnątrz władz sowieckich[51].
Dalsze lataEdytuj
W 1981 związał się z waszyngtońskim Centrum Badań Strategicznych i Międzynarodowych Uniwersytetu Georgetown, powrócił także do wykładów na Uniwersytecie Columbia, gdzie prowadził wykłady poświęcone polityce bezpieczeństwa narodowego Stanów Zjednoczonych w latach osiemdziesiątych[52]. W 1983 opublikował wspomnienia Power and Principle. Memoirs of the National Security Adviser. 1977-1981[53].
Politykę Ronalda Reagana oceniał częściowo krytycznie, domagał się zróżnicowania polityki wobec ZSRR i innych krajów bloku sowieckiego, w tym przede wszystkim Polski, postulował nawiązanie rozmów z Organizacją Wyzwolenia Palestyny[54]. Z drugiej strony wbrew stanowisku Partii Demokratycznej popierał niektóre posunięcia w zakresie polityki obronnej, w tym Strategic Defense Initiative i inwazję na Grenadę[55], a także bombardowanie Libii w 1986[56]. Był ostrożny wobec perspektyw związanych z wyborem Michaiła Gorbaczowa na stanowisko I Sekretarza KPZR[57]. W 1987 opublikował książkę Game Plan. How to Conduct the U.S.-Soviet Contest, w której stwierdził, że zachodni model cywilizacji prezentowany przez USA, Europę Zachodnią i Japonię wygrał ostatecznie walkę ideologiczną i filozoficzną z modelem radzieckim[58]. Wbrew stanowisku Departamentu Stanu zachęcał wiceprezydenta George’a H.W. Busha do wizyty w Polsce[59]. Następnie został członkiem zespołu ds. bezpieczeństwa narodowego w sztabie wyborczym Busha w kampanii prezydenckiej[60]. W 1989 wydał książkę Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the Twienteth Century, jednoznacznie krytyczną wobec systemu sowieckiego i sugerującą implozję ZSRR z przyczyn narodowościowych[61]. Był przeciwny militarnemu atakowi na Irak, sugerując jako skuteczniejsze rozmowy dyplomatyczne[62]. W wyborach prezydenckich w 1992 poparł Billa Clintona, uważając politykę zagraniczną Busha za nieskuteczną[63]. W czasie konfliktu w byłej Jugosławii domagał się użycia przez USA siły w celu przeciwdziałania ludobójstwu[64]. W 1993 opublikował książkę Out of Control. Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century, w której krytykował konsumpcjonizm społeczeństw Zachodu połączony z brakiem zainteresowania sprawami świata[65]. W 1994 wysunięto w Polsce jego kandydaturę na urząd Prezydenta, propozycję tę jednak odrzucił[66]. Zaangażował się natomiast w lobbing za rozszerzeniem NATO i przyjęciem do sojuszu Polski, Czech i Węgier[67]. Kolejną książkę, wydaną w 1997 Grand Chessboard. American primacy and its geostrategic imperatives poświęcił roli USA w rozwiązywaniu potencjalnych kryzysów światowych, szczególną uwagę zwracając na Afganistan[68]. Sprzeciwiał się jednak zaangażowaniu w wewnętrzną wojnę w Afganistanie, uważając, że celem USA powinno być jedynie zniszczenie Al-Ka’idy[69]. Pozostawał także sceptyczny wobec II wojny w Zatoce Perskiej, uważając, że świat uzna tę wojnę za agresywną, co podważy amerykańskie przywództwo w świecie[70]. Wydaną w 2004 książkę The Choice. Global Domination or Global Leadership poświęcił realnej alternatywie wobec polityki zagranicznej George’a W. Busha[71], natomiast opublikowaną w 2007 Second chance analizie polityki zagranicznej trzech ostatnich prezydentów USA. W tej drugiej książce apelował, aby kraje Zachodu połączyły siły i środki, w celu zapobieżenia wybuchom społecznym w świecie postkolonialnym[72]. W 2008 zaangażował się kampanię prezydencką Baracka Obamy[73].
Był zwolennikiem budowy w Polsce elementów tzw. tarczy antyrakietowej, czyli bazy antyrakiet stwierdzając, że: „umieszczenie amerykańskiej tarczy w Polsce wzmacnia jej sojusz z USA”[74]. Krytykował administrację George’a Busha za uległość w sprawie tarczy wobec Rosji. Wyrazem tej krytyki było twierdzenie, że „Putin od roku pluje w twarz Stanom Zjednoczonym, a w odpowiedzi dostaje zaproszenie na rodzinne spotkanie”[75].
Zmarł 26 maja 2017 w szpitalu w Falls Church, w stanie Wirginia[76][77][78]. Ceremonia pogrzebowa odbyła się 9 czerwca w katedrze św. Mateusza Apostoła w Waszyngtonie; mowę pożegnalną wygłosił były prezydent Stanów Zjednoczonych Jimmy Carter[79].
RodzinaEdytuj
Jego ojcem był Tadeusz Brzeziński, a matką Leonia z d. Roman. Żonaty był z rzeźbiarką Emilie Benes (ur. 1932 w Genewie), Amerykanką czeskiego pochodzenia, stryjeczną wnuczką prezydenta Czechosłowacji Edvarda Beneša. Miał troje dzieci: synów Iana – analityka i politologa i Marka (ur. 1965) – prawnika, ambasadora USA w Szwecji oraz córkę Mikę (ur. 1967) – dziennikarkę. Jego dziadkiem był znany w Przemyślu sędzia i społecznik Kazimierz Brzeziński (zm. 1924).
Odznaczenia i wyróżnieniaEdytuj
Odznaczenia państwoweEdytuj
- Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone, 1981)
- Order Orła Białego (1995)[80]
- Order Stara Płanina (Bułgaria, 2001)
- Order Tomáša Garrigue Masaryka I klasy (Czechy, 1998)[81]
- Order Wielkiego Księcia Giedymina I klasy (Litwa, 1998)
- Order Trzech Gwiazd II klasy (Łotwa)
- Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Niemcy, 2009)[82]
- Wielki Oficer Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia, 2003)[83]
- Order Za Zasługi I klasy (Ukraina, 1996)
- Order Księcia Jarosława Mądrego III klasy (Ukraina)
Doktoraty honoroweEdytuj
Kilka uczelni wyróżniło go tytułem Doktora honoris causa:
- Katolicki Uniwersytet w Dublinie
- Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (21 czerwca 1990)[84]
- Uniwersytet Warszawski (2 maja 1991)[85]
- Uniwersytet Jagielloński (16 czerwca 2000; uhonorowano go m.in. za zasługi dla zapobieżenia interwencji rosyjskiej w Polsce w latach 1980–1981 oraz zabiegi na rzecz przyjęcia Polski do NATO)
- Akademia Obrony Narodowej (15 marca 2002)
- Uniwersytet Wileński (15 października 2003)
Inne wyróżnieniaEdytuj
Został honorowym obywatelem:
Był członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie oraz członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Umiejętności (od 1991[91].
Pełnił funkcję honorowego przewodniczącego Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego[92].
W 2006 „Gazeta Wyborcza” wyróżniła go tytułem człowieka roku. Laudację na cześć laureata wygłosił były minister spraw zagranicznych Stefan Meller.
Jest bohaterem filmu dokumentalnego Katarzyny Kolendy-Zaleskiej pt. Strateg (TVN, 2013)[93].
W 2014 został wyróżniony Nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
Od 4 czerwca 2018 roku Zbigniew Brzeziński jest patronem ulicy na wrocławskich Strachowicach, łączącej rondo 4 Czerwca 1989 r. z aleją Prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego. W uroczystości odsłonięcia tablicy z nazwą ulicy wzięli udział m.in. Mark Brzezinski, Lech Wałęsa, Leszek Balcerowicz oraz ówczesny prezydent Wrocławia Rafał Dutkiewicz[94].
PublikacjeEdytuj
- Totalitarian Dictatorship and Autocracy (Totalitarne dyktatorstwo i samowładztwo) (1956).
- Ideology and Power in Soviet Politics (Ideologia i władza w sowieckiej polityce) (1962).
- Plan gry (1986).
- Cztery lata w Białym Domu. Wspomnienia doradcy do spraw bezpieczeństwa państwa 1977-1981, Wyd. Agencja Omnipress i Wydawnictwo Spółdzielcze (1990) ISBN 83-85028-50-1 ISBN 83-209-0794-2 (Tytuł oryginału: Power and principle. Memoris of the National Security Adviser 1977-1981).
- Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the Twentieth Century (1990); wyd. pol. Wielkie bankructwo. Narodziny i śmierć komunizmu w XX wieku, Paryż, Instytut Literacki, 1990, ISBN 2-7168-0124-X, tłum. Krystyna Tarnowska i Andrzej Konarek.
- Bezład. Polityka światowa na progu XXI wieku (1993), wyd. Editions Spotkania (1994), ISBN 83-7115-004-0 (Tytuł oryginału: Out Of Control. Global Turmoil on the Eve of the Twenty-First Century)
- The Grand Chessboard. American Primacy and Its Geostrategic Imperatives (1997) Wielka szachownica. Główne cele polityki amerykańskiej, „Świat Książki”, Warszawa 1998, ISBN 83-7129-741-6, tłum. Tomasz Wyżyński.
- Second Chance. Three Presidents and the Crisis of American Superpower (2007); wyd. pol. Druga szansa. Trzej prezydenci i kryzys amerykańskiego supermocarstwa, Warszawa, Świat Książki – Bertelsmann Media, 2008, ISBN 978-83-247-0804-8, tłum. Małgorzata Szubert.
Obecność w pop-kulturzeEdytuj
W powieści „Piąta Międzynarodówka” Jacka Kinga, autor sportretował Brzezińskiego w roli jednej z kluczowych postaci jako Zbigniewa Penskiego. Jest również drugoplanową postacią w powieści Ericha Segala Absolwenci (tytuł oryginalny: The Class, 1985).
PrzypisyEdytuj
- ↑ Kasper Niesiecki: Brzeziński herbu Trąby (pol.). wielcy.pl. [dostęp 27 maja 2017].
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 7–8.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 8–9.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 10–11, 18.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 19–21.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 5.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 35.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 34, 43.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 45.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 46–48.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 60–61.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 64–66, 94–95.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 70–72.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 65.
- ↑ Daniel Lewis , Zbigniew Brzezinski, National Security Adviser to Jimmy Carter, Dies at 89, „The New York Times”, 26 maja 2017, ISSN 0362-4331 [dostęp 2017-08-26] (ang.).
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 93, 97.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 97–98.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 99–100.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 110–111.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 109–110.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 115–117.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 132.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 132–133.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 119, 151–52.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 153.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 155.
- ↑ a b Vaughan 2010 ↓, s. 164.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 178–181.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 187.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 189–191.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 513.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 219–220.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 221–222.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 229, 247.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 276.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 296.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 297–300.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 352–353.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 356–357.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 358.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 358–360.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 364–365.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 371–372.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 406.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 422.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 435.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 446–447, 460.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 466.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 474.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 483.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 496–497.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 506, 511.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 593.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 520–524.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 527.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 530.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 528.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 529.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 532.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 534.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 535.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 547–548.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 551.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 552–553.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 556.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 558.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 559–560.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 561.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 571–572.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 577.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 580.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 582–58.
- ↑ Vaughan 2010 ↓, s. 584–585.
- ↑ Brzeziński: Tarcza antyrakietowa wymaga poważnych rozmów.
- ↑ Putin pluje w twarz USA.
- ↑ Zbigniew Brzezinski, National Security Adviser to Jimmy Carter, Dies at 89, New York Times, 26 maja 2017.
- ↑ Zmarł Zbigniew Brzeziński, były doradca prezydenta Stanów Zjednoczonych. onet.pl, 27 maja 2017. [dostęp 2017-05-27].
- ↑ Nie żyje profesor Zbigniew Brzeziński. tvn24.pl. [dostęp 2017-05-27].
- ↑ Tadeusz Zachurski: Pogrzeb Zbigniewa Brzezińskiego. interia.pl. [dostęp 2017-06-10].
- ↑ M.P. z 1996 r. nr 13, poz. 162
- ↑ Lista odznaczonych.
- ↑ Niemcy_uhonorowali_Brzezinskiego Niemcy uhonorowali Brzezinskiego. gazeta.pl.
- ↑ Persoane Decorate. canord.presidency.ro. [dostęp 2019-02-18].
- ↑ Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. kul.pl. [dostęp 23 lutego 2011].
- ↑ Doktoraty HC. uw.edu.pl. [dostęp 21 lutego 2011].
- ↑ Honorowi Obywatele Miasta Przemyśla.
- ↑ Apel o pojednanie.
- ↑ Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. [dostęp 18 lutego 2011].
- ↑ Honorowi Obywatele Gdańska.
- ↑ Zbigniew Brzeziński honorowym obywatelem Wilna.
- ↑ Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności. Rok 2015/2016
- ↑ Prof. Zbigniew Brzeziński, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2017-05-29] .
- ↑ Strateg w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2014-01-21].
- ↑ Redakcja, Ulica Zbigniewa Brzezińskiego i rondo 4 czerwca 1989 we Wrocławiu, www.wroclaw.pl [dostęp 2019-04-29] (pol.).
BibliografiaEdytuj
- Patrick Vaughan: Zbigniew Brzeziński. Warszawa: Świat Książki, 2010. ISBN 978-83-247-0825-3.
- Andrzej Bernat: Życie z Polską. Paweł Kozłowski. Warszawa: 2004. ISBN 83-7386-084-3.
- Józef Frankiewicz: Zbigniew Brzeziński i jego związki z Przemyślem. Przemyśl: San-Set, 1999. ISBN 83-911659-0-6.
- Andrzej Lubowski: Zbig.Człowiek, który podminował Kreml. Warszawa: Agora, 2011, s. 304. ISBN 978-83-268-0639-1.
Linki zewnętrzneEdytuj
- ISNI: 0000 0001 2127 4690
- VIAF: 34581946
- LCCN: n50041134
- GND: 118516442
- NDL: 00434684
- LIBRIS: gdsvvmh05j5fcn8
- BnF: 12709390f
- SUDOC: 056743858
- NLA: 35023275
- NKC: jn20000601056
- BNE: XX867836
- NTA: 068172761
- BIBSYS: 90052504
- CiNii: DA01023646
- Open Library: OL4544959A
- PLWABN: 9810584871605606
- NUKAT: n94004252
- PTBNP: 52254
- CANTIC: a1005490x
- LNB: 000030307
- NSK: 000011942
- CONOR: 159587939
- ΕΒΕ: 79670
- BLBNB: 000622241
- KRNLK: KAC199603799
- LIH: LNB:V*320319;=BE
- WorldCat: lccn-n50041134