Aleja Niepodległości w Warszawie

ulica w Warszawie

Aleja Niepodległości – ulica w dzielnicach Śródmieście, Mokotów i Ochota w Warszawie.

Aleja Niepodległości w Warszawie
Ksawerów, Wierzbno, Stary Mokotów, Filtry, Śródmieście Południowe
Ilustracja
Widok na aleję z powietrza w kierunku północnym, na odcinek pomiędzy skrzyżowaniem z Trasą Łazienkowską (ul. Wawelska/al. Armii Ludowej) a ul. Koszykową
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Długość

5 km

Przebieg
światła ul. Puławska/al. Wilanowska
światła 440m ul. Domaniewska
540m ul. Wielicka
640m ul. Abramowskiego
światła 850m ul. Ksawerów
światła 1100m ul. Woronicza
1290m ul Naruszewicza
1410m ul. Lenartowicza
światła 1590m ul. Malczewskiego
1700m al. Promienistych
1760m ul. Goszczyńskiego
1820M al. Promienistych
światła 1920m ul. Odyńca
1990m ul. Ursynowska
2150m ul. Racławicka
2280m ul. Wiktorska
2360m ul. Odolańska
światła 2460m ul. Dąbrowskiego
2550m ul. Różana
2630m ul. Różyckiego
światła 2760m ul. Madalińskiego
2850m ul. Ligocka
światła 2970m ul. Narbutta
światła 3250m ul. Rakowiecka
3480 ul. Bruna
światła 3600m ul. Batorego
3840m ul. Rychlińskiego
4120m ul. Leszowa
światła 4350m ul. Wawelska (z lewej)
al. Armii Ludowej (z prawej)
4510m ul. Filtrowa
światła 4680m ul. Nowowiejska
światła 4990m ul. Koszykowa
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Aleja Niepodległości w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Aleja Niepodległości w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Aleja Niepodległości w Warszawie”
Ziemia52°12′06,0″N 21°00′40,0″E/52,201667 21,011111
Aleja Niepodległości na wysokości ul. Odolańskiej na początku lat 50.
Aleja na wysokości ul. Abramowskiego (2016)

Przebieg edytuj

Ulica rozpoczyna się przy dawnym Dworcu Południowym u zbiegu z aleją Wilanowską. Przebiega przez Mokotów, by od ul. Batorego stać się granicą Ochoty na zachodzie i Śródmieścia na wschodzie oraz przeciąć Pole Mokotowskie i Trasę Łazienkowską. Kończąc swój bieg, przy skrzyżowaniu z ul. Koszykową, przechodzi w ul. Tytusa Chałubińskiego.

Historia edytuj

Ulica powstała w latach 30 XX wieku, a ostateczne prace zakończono w 1938, choć do 1939 trwały jeszcze prace związane z jej wykończeniem.

Aleja wchłonęła 2 istniejące wcześniej ulice − Topolową, biegnącą przez tereny wojskowe pomiędzy Koszykową do dzisiejszej Trasy Łazienkowskiej, oraz Włodarzewską, wytyczoną po drugiej stronie Pola Mokotowskiego na początku XX wieku pomiędzy Rakowiecką a Madalińskiego. Ulica ta była początkowo piaszczystą drogą otoczoną niską zabudową i gliniankami i do 1922 nazywana była Spokojną. Droga nabrała znaczenia po rozszerzeniu granic Warszawy w 1916.

W 1841 na osi dzisiejszej alei urządzono pole wyścigowe, przeniesione później na ul. Polną. W 1910 na Polu Mokotowskim powstało lotnisko mokotowskie, a po I wojnie światowej odbywały się tam parady wojskowe, z czego najokazalsza miała miejsce w 1928 z okazji X-lecia odzyskania niepodległości. Budowę alei umożliwiło przeniesienie w 1934 lotniska na Okęcie[1]. Przebicie ulicy przez Pole Mokotowskie pozwoliło na połączenie zachodniego Mokotowa ze Śródmieściem.

Aleja miała być pierwszym etapem Trasy N-S, która miała biec od Marymonckiej przez Powązki, Śródmieście, Chałubińskiego, Pole Mokotowskie, przedłużoną Włodarzewską do Puławskiej. Plany Stefana Starzyńskiego pokrzyżowała II wojna światowa i dopiero po jej zakończeniu udało się połączyć Puławską z aleją w rejonie Dworca Południowego.

Wraz z budową alei powstawały kolejno budynki. W części śródmiejskiej biegnie ona pomiędzy zabudowaniami Politechniki Warszawskiej i wojskowymi, dalej na południe znajduje się powojenny gmach GUS, Biblioteki Narodowej oraz Urzędu Patentowego. W rejonie GUS-u znajdowało się osiedle domków fińskich, które później rozebrano. Przy Rakowieckiej w 1924 rozpoczęto budowę gmachu SGGW i SGH. Za Rakowiecką w latach 20. XX wieku powstały budynki mieszkalne, zarówno wille jak i kamienice. W 1948 pomiędzy Wiktorską a Madalińskiego powstało duże osiedle WSM, pomiędzy Odyńca i Woronicza powstało osiedle Wierzbno, będące poligonem doświadczalnym warszawskiego budownictwa mieszkaniowego. W części mokotowskiej znajduje się także Klub Garnizonowy oraz siedziba Polskiego Radia.

Szczególną uwagę zwraca kompleks budynków na rogu al. Niepodległości i ul. Koszykowej (al. Niepodległości 245). Jest to jedna z większych inwestycji przedwojennego Funduszu Kwaterunku Wojskowego (1931−1933). Znajdowały się tu mieszkania oficerów garnizonu warszawskiego, w tym wykładowców Wyższej Szkoły Wojennej oraz jej słuchaczy (mieszkali tu m.in. mjr Stanisław Skarżyński i płk Kazimierz Iranek-Osmecki). Składa się z dwóch skrzydeł, dłuższego (9 klatek schodowych) od ul. Koszykowej, i krótszego (3 klatki schodowe) od ówczesnej ul. Topolowej, w narożu oraz na końcu dłuższego skrzydła posiada dwie bramy. Od strony ul. Koszykowej łączył się z kompleksem Wyższej Szkoły Wojennej, na przedłużeniu krótszego skrzydła w 1936 rozpoczęto budowę kolejnego budynku.

W październiku 1933 na rogu ulic Topolowej i 6 sierpnia (Nowowiejskiej) odsłonięto pomnik Poległym Saperom. Monument został zniszczony w 1944[2].

We wrześniu 1939 linia obrony miasta biegła od Pola Mokotowskiego do parku Dreszera wzdłuż alei Niepodległości oraz przy Wawelskiej. W czasie okupacji niemieckiej, 16 października 1943, przed domem pod nr 141 odbyła się pierwsza egzekucja uliczna w Warszawie[3].

W okresie okupacji niemieckiej ulicy nadano niemiecką nazwę Nordsüdallee[4]. Podczas powstania warszawskiego w 1944 ulica ponownie stała się miejscem i linią walk — pomiędzy Odyńca, Puławską i Woronicza do 27 września bronił się pułk Baszta.

W 1948 roku między ulicami: Madalińskiego, Wołoską, Wiktorską i al. Niepodległości rozpoczęto budowę osiedla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej[5].

W 1956 na ulicy, która stała się częścią przedłużonej na północ Trasy N-S, na wydzielonym torowisku ułożono i oddano do eksploatacji tory tramwajowe[6].

W latach 1962–1976 pod nr 213 wzniesiono kompleks budynków Biblioteki Narodowej zaprojektowany przez Stanisława Fijałkowskiego[7].

W 1977 nad ulicą, na wysokości Biblioteki Narodowej, zbudowano kładkę dla pieszych łączącą obydwie części Pola Mokotowskiego[8].

W październiku 1986 ulica zamknięta dla ruchu kołowego na odcinku od ul. Domaniewskiej do ul. Batorego w związku z budową pierwszej linii metra[9]. Ulicę na odcinku od ul. Batorego do ul. Odyńca otwarto ponownie dla ruchu w listopadzie 1993[10].

W latach 90. ulica na odcinku od Trasy Łazienkowskiej (ul. Wawelska oraz al. Armii Ludowej) do skrzyżowania z ulicą Puławską była częścią ówczesnej drogi krajowej nr 723[11]. Pomimo reformy numeracji w 2000 roku[12] ulica straciła kategorię drogi krajowej dopiero 1 stycznia 2004 roku[13].

Ważniejsze obiekty edytuj

Przy ulicy znajdują się liczne tablice pamiątkowe m.in. cztery tablice Tchorka (na budynkach nr 132/136, nr 208, nr 210 i nr 221)

Mieszkańcy edytuj

  • Na rogu ul. Dąbrowskiego i alei Niepodległości znajduje się willa, w której przed II wojną światową mieszkał Stefan Starzyński. Na chodniku obok budynku (od strony al. Niepodległości) znajduje się wolno stojąca tablica upamiętniająca Starzyńskiego.
  • W trakcie okupacji niemieckiej w jednym z mieszkań przy al. Niepodległości 131 mieszkał Czesław Miłosz, który w tym czasie wraz z bratem Andrzejem zajmował się m.in. pomocą dla ukrywających się Żydów[15].
  • W mieszkaniu przy alei Niepodległości 159 mieszkał i 23 marca 1943 został aresztowany Jan Bytnar (na budynku tablica pamiątkowa odsłonięta w 1980)[16].
  • Przy alei Niepodległości 223 po powstaniu warszawskim ukrywał się Władysław Szpilman. Tutaj spotkał on Wilma Hosenfelda, który mu pomagał (te wydarzenia upamiętnia tablica odsłonięta 4 grudnia 2011).
  • W kamienicy przy alei Niepodległości 163 w latach 1998–2010 mieszkał Ryszard Kaczorowski (tablica pamiątkowa na budynku odsłonięta w 2010).

Przypisy edytuj

  1. Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 186. ISBN 978-83-63842-67-3.
  2. Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK "Kraj", s. 164–165. ISBN 83-7005-211-8.
  3. Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 77.
  4. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 49. ISBN 978-83-07-03239-9.
  5. Bronisław Ryś: Mokotów w okresie PRL [w:] Dzieje Mokotowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 227.
  6. Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 126. ISBN 83-907574-00.
  7. Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1965–1989. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 38. ISBN 83-908950-7-2.
  8. Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 363. ISBN 83-06-00089-7.
  9. Kalendarz warszawski 1 X – 31 XII 1986 r.. „Kronika Warszawy”. 3–4 (71–72), s. 240, 1986. 
  10. Kalendarz warszawski 1 X 1993–30 VI 1994. „Kronika Warszawy”. 3 (95), s. 208, 1994. 
  11. Warszawa: atlas aglomeracji 1:20 000. Wyd. pierwsze. Warszawa: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1996. ISBN 83-7000-086-X.
  12. Zarządzenie nr 6 Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z dnia 9 maja 2000 r. w sprawie nowych numerów dróg krajowych, Rzeczpospolita, 4 lipca 2000.
  13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie pozbawienia dróg kategorii dróg krajowych (Dz.U. z 2002 r. nr 215, poz. 1819)
  14. Jacek Olecki: Wojenne tajemnice Warszawy i Mazowsza. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2006, s. 21. ISBN 83-7339-036-7.
  15. Karolina Dzięciołowska: „Stojąc na balkonie, słyszeliśmy krzyk z getta”. Historia Andrzeja i Czesława Miłoszów. sprawiedliwi.org.pl, 2019. [dostęp 2022-12-30].
  16. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 191. ISBN 83-912463-4-5.

Bibliografia edytuj

  • Franciszka Gryko: Aleja Niepodległości, Stolica, Nr 40 (1606), 1 października 1978