Azydotymidyna

związek chemiczny

Azydotymidyna (AZT, zydowudyna; 3'-azydo-3'-deoksytymidyna, Zidovudinum) – organiczny związek chemiczny, pochodna tymidyny, w której grupa hydroksylowa w pozycji 3' zastąpiona jest grupą azydową. Stosowana jako lek antyretrowirusowy, zwłaszcza do zwalczania zakażeń wirusem HIV (zespół nabytego niedoboru odporności, AIDS).

Azydotymidyna
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny

C10H13N5O4

Masa molowa

267,24 g/mol

Wygląd

biały lub brunatnawy proszek

Identyfikacja
Numer CAS

30516-87-1

PubChem

35370

DrugBank

DB00495

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC

J05AF01, J05AR01, J05AR04, J05AR05

AZT to tzw. nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. Działanie leku polega na przerwaniu procesu replikacji wirusa HIV w zainfekowanej komórce. AZT blokuje syntezę łańcucha DNA na matrycy wirusowego RNA i tym samym spowalnia postęp skutków zakażenia.

Długotrwałe podawanie leku przedłuża życie zakażonym, w czasie terapii poprawie ulega ich samopoczucie, zwiększa się liczba limfocytów. Lek jest skuteczny w otępieniu. Nie jest jednak wolny od działań niepożądanych, może spowodować ciężką niedokrwistość i niewydolność szpiku kostnego z neutropenią i trombocytopenią, a także miopatie oraz zmiany skórne. Stosowany długotrwale, już nawet po 6 miesiącach, powoduje powstanie oporności na AZT, wyrażającą się rozwojem mutantów HIV.

Jedną z metod syntezy AZT jest przeprowadzenie tymidyny (1) w pochodną 2,3'-anhydro z zablokowaną grupą 5'-OH (2) z wykorzystaniem reakcji Mitsunobu. Związek ten poddaje się następnie reakcji z azydkiem litu z wytworzeniem pochodnej AZT (3) i usuwa blokującą grupę estrową w pozycji 5' poprzez metanolizę, co daje docelowy produkt (4)[4]:

Synteza AZT z tymidyny
Synteza AZT z tymidyny

Produkcję leku rozpoczęto w 1987 roku. Początkowo AZT stosowano jako pojedynczy lek. Główną wadą takiej terapii była szybko rozwijająca się lekooporność i rozwój szczepów zdolnych do namnażania w obecności AZT. Zwiększanie dawek leku nasilało działania niepożądane przy jedynie niewielkim wzroście skuteczności.

W połowie lat 90. wprowadzono terapię wielolekową polegającą na przyjmowaniu przez pacjenta jednocześnie nie mniej niż trzech leków antyretrowirusowych z trzech grup: nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy (np. AZT), nienukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy oraz inhibitorów proteazy.

W leczeniu innych zakażeń AZT kojarzy się też z innymi lekami przeciwwirusowymi, takimi jak np. acyklowir, foskarnet lub interferon.

Działania niepożądane edytuj

  • początkowy etap terapii: nudności, bóle głowy
  • często: uszkodzenie szpiku
  • rzadziej: dyzuria, bóle stawów, wykwity skórne

Interakcje edytuj

Zwiększają ryzyko uszkodzenia szpiku: paracetamol (zwiększa ryzyko wystąpienia neutropenii)[5], kwas acetylosalicylowy, indometacyna, probenecyd (zmniejsza wydalanie leku przez nerki)[5].

Przeciwwskazania edytuj

Preparaty edytuj

Przypisy edytuj

  1. Zidovudine, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00495 (ang.).
  2. Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0.
  3. Department of Chemistry, The University of Akron: Zidovudine. [dostęp 2012-03-02]. (ang.).
  4. Stanislaw Czernecki, Jean-Marc Valéry. An Efficient Synthesis of 3′-Azido-3′-deoxythymidine (AZT). „Synthesis”, s. 239–240, 1991. DOI: 10.1055/s-1991-26434. 
  5. a b c d e Jan Kazimierz Podlewski: Leki współczesnej terapii. Warszawa: Split Trading Wydawnictwa Fundacji Büchnera, 1995, s. 900. ISBN 83-85632-41-7.