Bilans wodny (fizjologia)

Bilans wodny (także: bilans wody, bilans płynów) – ilość wody w ciałach organizmów żywych, w tym także człowieka, która jest dostarczana i usuwana z ustroju za pomocą różnych mechanizmów regulujących poziom płynów w organizmie[1]. Zadaniem tych procesów jest utrzymanie prawidłowego stopnia nawodnienia ustroju – bilans wodny jest zatem elementem homeostazy organizmu. W stanie zdrowia ilość wody traconej przez organizm powinna być równa ilości wody przyjmowanej; w takiej sytuacji bilans jest zerowy[1]. Organizm traci płyny w sposób widoczny z moczem i kałem, natomiast tak zwane niewidoczne straty odnoszą się do wody uciekającej przez skórę, traconej z potem i z powietrzem usuwanym z płuc[1]. Z kolei przyjmowanie wody odbywa się poprzez picie płynów i jedzenie pokarmów; ponadto woda nieustannie powstaje w organizmie w przebiegu różnorakich procesów chemicznych[1].

Dobowy bilans wodny organizmu człowieka
Podaż wody Utrata wody
Płyny 1000 ml Parowanie przez skórę 500 ml
Woda w pokarmie 1200 ml Wydychanie pary wodnej 350 ml
Woda metaboliczna 300 ml Stolec 150 ml
Mocz 1500 ml
Całkowita ilość

wody przyjętej

2500 ml Całkowita ilość

wody utraconej

2500 ml

Patologią związaną z nadmiarem wody w organizmie jest przewodnienie, zaś niedobór wody w organizmie nazywany jest odwodnieniem.

Zawartość wody w organizmie człowieka

edytuj

Woda całkowita u człowieka stanowi około 45-65% masy ciała (średnio 60%). Jest zależna od zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie, płci i wieku. Tłuszcz zgromadzony w tkankach zawiera zaledwie 10% wody, dlatego u osób otyłych całkowita woda może stanowić tylko 45% organizmu. Z tego samego względu ilość wody całkowitej jest odrobinę mniejsza u kobiet. Ilość wody maleje wraz z wiekiem, np. woda stanowi 76% masy ciała noworodka i do końca pierwszego roku życia obniża się do 65% masy ciała[2]

Zapotrzebowanie

edytuj
Wystarczające dzienne spożycie wody dla wieku i płci[1]
Grupa Wiek (lata) Woda z pokarmów i napojów (ml/d)
Niemowlęta 0-6 miesięcy 100-190/kg masy ciała
6 miesięcy - 1 rok 800-1000
Dzieci 1-3 1250
4-6 1600
7-9 1750
Chłopcy 10-12 2100
13-15 2350
Dziewczęta 10-12 1900
13-15 1950
Mężczyźni od 16 roku życia 2500
Kobiety od 16 roku życia 2000
Ciąża 2300
Laktacja 2700

Czynniki wpływające na zapotrzebowanie na wodę

edytuj

Podzielić je można na dwie grupy: osobnicze i środowiskowe. Do pierwszej grupy można zaliczyć podeszły wiek, który zmniejsza zapotrzebowanie na wodę; natomiast do czynników osobniczych zwiększających podaż wody należą: ciąża, laktacja, czy wysiłek fizyczny. W różnych stanach chorobowych ilość wody, którą człowiek powinien przyjmować może rosnąć (np. wymioty, biegunki, gorączka) bądź maleć (z powodu gromadzenia nadmiaru wody w organizmie, np. w niewydolności serca, zespole nerczycowym)[1].

Do warunków środowiskowych wpływających na zwiększenie podaży wody należą: wysoka temperatura powietrza, niska wilgotność oraz pozostawanie na dużych wysokościach nad poziomem morza. W tych sytuacjach wzrastają straty wody przez skórę oraz układ oddechowy. Wpływ na ilość przyjmowanej wody ma również dieta - nadmierne spożycie białka i małej ilości węglowodanów powoduje konieczność wydalenia z organizmu wody wraz z dodatkowymi produktami przemian metabolicznych. Przy wyższej podaży soli oraz dużego udziału błonnika w diecie zachodzi potrzeba obniżenia osmolalności płynów ustrojowych oraz pokrycie wyższej strat wody wraz z kałem. Kofeina i alkohol również powodują odwodnienie[1].

Źródła wody w diecie

edytuj

Na gospodarkę wodną, poza piciem wody, wpływ ma też woda zawarta w pokarmach i napojach, które zawierają bardzo różne jej ilości[1]:

Napoje zawierają od 99,9g do 68,3g wody na 100 g. Zaliczają się do nich soki z owoców i warzyw a także nektary, mleko, kawę, herbatę, napoje alkoholowe i bezalkoholowe.

Średnia zawartość wody w przykładowych napojach na 100g
Rodzaj Średnia zawartość wody (g)
Kawa i herbata 99,7
Soki 88,8
Napoje bezalkoholowe 90,4
Nektary 88,6
Napoje alkoholowe 83,6
Mleko 88,1

Zupy zawierają od 70,4g wody w żurku do 96,3g w zupie pomidorowej.

Wszystkie świeże owoce i warzywa, z wyjątkiem roślin strączkowych, posiadają co najmniej 70g/100g.

Grupa warzyw i owoców Zawartość wody

w 100 g (g)

Przykłady owoców i warzyw
O dużej zawartości wody >90 bakłażan, cukinia, kalafior, ogórek, kapusta pekińska,

pomidor, papryka, rzodkiewka, sałata, arbuz, truskawki

O średniej zawartości wody 70-90 większość warzyw i owoców
O małej zawartości wody <20 fasola biała, groch, soczewica, soja

W pozostałych grupach produktów żywnościowych zawartość wody może wynosić od 0g/100g produktu w tłuszczach, cukrze i wybranych słodyczach przez 20-50g/100g produktu w serach, produktach zbożowych, przetworach owocowych i warzywnych, po około 70-80g/100g w jajach, rybach, mięsie, innych przetworach mlecznych.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h Magdalena Skotnicka, Dominika Rohde, Filip Kłobukowski, Zapotrzebowanie na wodę i ocena jej pobrania wśród osób starszych, [w:] M. Podgórska (red.), Żywienie a środowisko, Gdańsk: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania, 2016 [dostęp 2020-04-10].
  2. Anna M. Badowska-Kozakiewicz, Patofizjologia człowieka, Warszawa: PZWL, 2013, s. 364, ISBN 978-83-200-4530-7.