Wikipedia

Ziemioryjka hotentocka

gatunek gryzonia z rodziny kretoszczurowatych
(Przekierowano z Cryptomys hottentotus)

Ziemioryjka hotentocka[30] (Cryptomys hottentotus) – gatunek gryzoni z rodziny kretoszczurowatych (Bathyergidae), obejmujący pięć podgatunków[31][32] szeroko rozpowszechnione w Afryce Południowej: w Lesotho, Malawi, Mozambiku, RPA, Suazi, Tanzanii, Zambii, Zimbabwe[29].

Ziemioryjka hotentocka
Cryptomys hottentotus[1]
(Lesson, 1826)
Okres istnienia: pliocen–holocen
5.333/0
5.333/0
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

jeżozwierzowce

Infrarząd

jeżozwierzokształtne

(bez rangi) Phiomorpha
Rodzina

kretoszczurowate

Rodzaj

ziemioryjka

Gatunek

ziemioryjka hotentocka

Podgatunki
  • C. h. hottentotus (Lesson, 1826)
  • C. h. mahali (Roberts, 1913)
  • C. h. natalensis (Roberts, 1913)
  • C. h. nimrodi (de Winton, 1897)
  • C. h. pretoriae (Roberts, 1913)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[29]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia odkrycia i badań

edytuj

W 1826 roku René Primevère Lesson, który w latach 1822-25 był aptekarzem załogi statku La Coquille odbywającego rejs dookoła świata, opublikował pracę Voyage autour du monde entrepris par ordre du Gouvernement sur la corvette La Coquille[2]. Opisał w niej – jako pierwszy – nowy gatunek południowoafrykańskiego gryzonia, którego zaliczył do rodzaju Bathyergus i nadał u nazwę Bathyergus hottentotus, a także wskazał typową lokalizację – okolice Paarl (Kraj Przylądkowy)[2][33]. Rok później, te same zwierzęta opisał niemiecki zoolog A. Brants nadając im nazwę Bathyergus caecutiens ze wskazaniem typowej lokalizacji w zachodniej części przylądka Dobrej Nadziei[3][33], a w 1829 opisał je także (jako Bathyergus ludwigii) szkocki zoolog Andrew Smith[33]. W 1864 brytyjski zoolog John Edward Gray zaproponował ustanowienie kladu Cryptomys jako podrodzaju rodzaju Georychus, wskazał na potrzebę rewizji podziału systematycznego afrykańskich kretoszczurów klasyfikowanych dotychczas w rodzaju Bathyergus[34]. Nazwy rodzajowe Bathyergus i Cryptomys były stosowane zamiennie, a ówczesne rozumienie definicji rodzaju było znacznie mniej rygorystyczne od obecnie obowiązującego. Z tego powodu wczesne opisy gatunku określały zwierzęta jako B. hottentotus, B. caecutiens lub B. ludwigii, zaś później już jako różne gatunki Georychus lub Cryptomys[33].

Etymologia

edytuj
  • Cryptomys: gr. κρυπτος kruptos „ukryty”; μυς mus, μυος muos „mysz”[35].
  • hottentotus: Hotentoci, dawne określenie nadane Khoikhoi, koczowniczemu ludowi pasterskiemu z Namibii i Południowej Afryki[36].
  • mahali: nazwy Moğale lub Mùxálí oznaczające w tswana „odważną osobę”[37].
  • natalensis: Port Natal (obecnie Durban], Afryka Południowa[38].
  • nimrodi: etymologia niejasna, de Winton nie wyjaśnił etymologii epitetu gatunkowego[6]; być od biblijnego Nimroda, legendarny myśliwego[39].
  • pretoriae: Pretoria, Gauteng, Afryka Południowa[40].

Systematyka

edytuj

Do gatunku ziemioryjka hotentocka zaliczano siedem podgatunków (C. h. amatus, C. h. bocagei, C. h. damarensis, C. h. darlingi, C. h. hottentatus, C. h. natalensis, C. h. whytei), lecz pięć z nich zostało ostatecznie uznanych za odrębne gatunki[41]. Taksonomia C. hottentotus uległa zmianie w oparciu o ostatnie badania filogenetyki molekularnej i chromosomowej[32]. W rezultacie dawne podgatunki amatus i whytei są obecnie uznawane za odrębne gatunki z rodzaju Fukomys[32]. Pozostałe podgatunki mogą reprezentować odrębne gatunki, ale potrzebne są dalsze badania[32]. Obecnie klad obejmuje pięć podgatunków[31][32].

Kopalne ślady występowania gatunku w pliocenie odkrywano w Afryce Południowej[42].

Morfologia

edytuj

Ziemioryjka hotentocka jest zaliczana do małych lub średnich gryzoni. Długość ciała (bez ogona) samic 100–164 mm, samców 105–185 mm, długość ogona samic 10–25 mm, samców 8–27 mm; masa ciała samic 98–153 g (średnio 119 g), samców 112–145 g (średnio 134 g)[31]. Sierść jest gruba, wełnista, w części grzbietowej wybarwiona na kolor cynamonowy, czerwono-szary lub zbliżony do barwy gliny, a na części brzusznej jasny. Podeszwy łap mają barwę różową, ale u okazów muzealnych ich kolor jest przyciemniony, lub jasnobrązowy. Ogon pokryty jest sierścią o wybarwieniu podobnym do reszty ciała. Sierść młodych osobników jest wyraźnie ciemniejsza niż u dorosłych. Samice mają trzy pary sutek – 2 piersiowe i 1 pachwinową[33].

Zęby ziemioryjki hotentockiej są białe, rosną przez całe życie zwierzęcia. Mocne górne siekacze (o długości 45–66 mm) znacznie wystają. Na wolności podlegają ścieraniu podczas jedzenia oraz kopania tuneli. Podczas budowy tuneli kretoszczur kruszy ziemię przed sobą za pomocą siekaczy, zaś kończyny służą głównie do usuwania skruszonej gleby[33].

Genetyka

edytuj

U podgatunku hottentotus kariotyp tworzy 27 par (2n=54) chromosomów; FN=106; natomiast u podgatunku natalensis kariotyp tworzy 27 par (2n=54) chromosomów; FN=104[31].

Tryb życia

edytuj

Ziemioryjka hotentocka jest zwierzęciem socjalnym. Wiedzie podziemne życie w rodzinnej kolonii liczącej od 5-14[29][43] (lub 4-18[44]) osobników, w której tylko jedna para największych osobników[43] ma przywilej rozrodu. Okres godowy nie jest związany z konkretną porą roku. Po ciąży trwającej 55-66 dni[43][45] samica z dominującej pary rodzi od 1 do 6 młodych w miocie[29][45]. W ciągu roku możliwe są dwa mioty. Po narodzinach ciała małych kretoszczurów osiągają 2-2,5 cm długości, przy masie ciała ok. 7,9 g[45]. Młode zaczynają opuszczać gniazdo już w 5 dni po narodzinach, a stały pokarm przyjmują już w 10 dniu życia. Pod opieką samicy pozostają przez pierwsze 4 tygodnie[43]. Orientacyjny czas życia wynosi 3 lata[29].

Do drążenia podziemnych tuneli ziemioryjka hotentocka używa silnie wykształconych siekaczy, a spulchnioną glebę przesuwa za siebie za pomocą przednich łap[46]. Niewiele wiadomo o trybie życia tych zwierząt. Funkcjonują głównie pod ziemią, jednak najprawdopodobniej wychodzą w nocy ponad powierzchnię ziemi, o czym świadczy obecność szczątków ziemioryjek hotentockich w gniazdach płomykówki zwyczajnej[33].

Cykl dobowy

edytuj

Kolonie ziemioryjki hotentockkiej nie wykazują jednolitego rytmu dobowej aktywności. Naukowcy wskazali na brak związku aktywności życiowej zwierząt z cyklami światła i ciemności w ciągu doby[44].

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Ziemioryjka hotentocka jest szeroko rozpowszechniona w Afryce Południowej w: Lesotho, Malawi, Mozambiku, Południowa Afryka, Suazi, Tanzanii, Zambii, Zimbabwe[29].

Zasięg występowania w zależności od podgatunku[32]:

Ekologia

edytuj

Ziemioryjka hotentocka jest roślinożercą[45]. Żywi się korzeniami bulwiastymi, bulwami (np. z rodzaju Moraea),[47][33], kłączami i cebulkami, lub innymi nadziemnymi częściami roślin. 25–41% diety badanych zwierząt stanowiły kosaćcowate geofity z rodzaju Romulea[47]. C. hottentotus są uznawane za szkodniki upraw. Do roślin które chętnie zjadają należą także agapant afrykański, dalie, ziemniak, cebula i Iris spuria[33].

Ziemioryjka hotentocka pada ofiarą wielu wrogów. Pod ziemią poluje na niego kobra przylądkowa, która wdziera się do tuneli. Węże Pseudaspis cana z rodziny połozowatych mieszkają przeważnie w opuszczonych norach zwierząt i polują na nie. Szczątki odkryto w gniazdach płomykówki zwyczajnej oraz w brzuchu Aspidelaps scutatus – jadowitego węża z rodziny zdradnicowatych, który został schwytany w pułapce zastawionej w norze C. hottentotus. Czaszki odkrywano w gniazdach czapli siwej. Podczas analizy zawartości żołądka szakala czaprakowego i lisa kapskiego także odnajdywano szczątki C. hottentotus[33].

Na C. hottentotus pasożytuje Eulinognathus hilli – gatunek wszy z rodziny Polyplacidae, płazińce Inermicapsifer madagascariensis, roztocza Haemolaelaps capensis, Haemolaelaps natalensis i Myonyssoides capensis, kleszcze Ixodes alluaudi, a także pchły Cryptopsylla ingrami, Xenopsylla pirei i Procaviopsylla creusae[33].

Siedlisko

edytuj

Ziemioryjka hotentocka zasiedla tereny o zróżnicowanym podłożu: od piaszczystych iłów, przez łupki po obszary kamieniste. Spotykany jest jednak także w pobliżu siedzib człowieka, gdzie zasiedla trawniki, pola golfowe i ogrody[29].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Cryptomys hottentotus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c R.-P. Lesson & P. Garnot: Description des mammifères. W: L.-I. Duperrey: Voyage autour du monde: exécuté par ordre du roi, sur la corvette de Sa Majesté, la Coquille, pendant les années 1822, 1823, 1824, et 1825, sous le ministère et conformément aux instructions de S. E. M. le Marquis Clermont-Tonnerre, Minister de la Marine; et publié sous les auspices de son Excellence Mgr le Cte de Chabrol, Ministre de la Marine et des Colonies. T. 1: Zoologie. Cz. 1. Paris: Arthus Bertrand, 1826, s. 166. (fr.).
  3. ↑ a b A. Brants: Het geslacht der muizen door Linnaeus opgesteld: volgens de tegenswoordige toestand der wetenschap in familien, geslachten en soorten verdeeld. Berlyn: Akademische boekdrukkery, 1827, s. 37. (niderl.).
  4. ↑ A. Smith. Contributions to the Natural History of South Africa. „The Zoological Journal”. 4 (16), s. 439, 1829. (ang.). 
  5. ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 3: Die Beutelthiere und Nager (erster Abschnitt). Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1843, s. 373. (niem.).
  6. ↑ a b W.E. de Winton. On collections of rodents made by Mr. J. ffolliott Darling in Mashunaland and Mr. F. C. Selous in Matabeleland, with short field-notes by the collectors. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1896 (4), s. 808, 1896. (ang.). 
  7. ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 2. Berolini: R. Friedländer & Sohn, 1898–1899, s. 1338. (łac.).
  8. ↑ O. Thomas & H. Schwann. The Rudd exploration of South Africa.—IV. List of mammals obtained by Mr. Grant at Knysna. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1906 (1–2), s. 166, 1906. (ang.). 
  9. ↑ H.L. Jameson. On a collection of mammals from South Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 4, s. 466, 1909. (ang.). 
  10. ↑ Roberts 1913 ↓, s. 94.
  11. ↑ Roberts 1913 ↓, s. 95.
  12. ↑ Roberts 1913 ↓, s. 96.
  13. ↑ a b Roberts 1913 ↓, s. 97.
  14. ↑ Roberts 1913 ↓, s. 99.
  15. ↑ Roberts 1913 ↓, s. 100.
  16. ↑ A. Roberts. Supplement to list of mammals in the Transvaal Museum. „Annals of the Transvaal Museum”. 4 (2), s. 108, 1913. 
  17. ↑ a b c Roberts 1917 ↓, s. 272.
  18. ↑ Roberts 1917 ↓, s. 273.
  19. ↑ Roberts 1917 ↓, s. 274.
  20. ↑ Roberts 1917 ↓, s. 278.
  21. ↑ A. Roberts. Descriptions of two new species of a new subgenus of bats and a new species of molerats. „Annals of the Transvaal Museum”. 6 (1), s. 5, 1917. (ang.). 
  22. ↑ a b c A. Roberts. Some additions to the list of South African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 10 (2), s. 73, 1924. (ang.). 
  23. ↑ a b Roberts 1926 ↓, s. 259.
  24. ↑ a b c Roberts 1926 ↓, s. 260.
  25. ↑ A. Roberts. New forms of African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 13, s. 119, 1929. (ang.). 
  26. ↑ G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology”. 83, s. 429, 1939. (ang.). 
  27. ↑ a b A. Roberts. Descriptions of numerous new subspecies of mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 20, s. 316, 1946. (ang.). 
  28. ↑ A. Roberts: The mammals of South Africa. Cape Town: Trustees of "The Mammals of South Africa" Book Fund; Central News Agency, 1951, s. 396. (ang.).
  29. ↑ a b c d e f g Cryptomys hottentotus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  30. ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 285. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  31. ↑ a b c d R. Honeycutt: Family Bathyergidae (African Mole-rats). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher Jr. & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 368. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
  32. ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 546. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  33. ↑ a b c d e f g h i j k Gerrit De Graaff. A systematic revision of Bathyergidae (Rodentia) of South Africa: Cryptomys hottentotus (Lesson), 1826. „Doctoral Thesis”, 1964. Pretoria University. (ang.). 
  34. ↑ John Edward Gray. Notes on the species of sand-moles (Georychus). „Proceedings of the Zoological Society of London”, s. 123–125, 1864. Zoological Society of London. (ang.). 
  35. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 205, 1904. (ang.). 
  36. ↑ hotentotta, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-03-16] (ang.).
  37. ↑ mahali, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-03-16] (ang.).
  38. ↑ natalensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-03-16] (ang.).
  39. ↑ Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 147, OCLC 637083062 (ang.).
  40. ↑ pretoriae, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-03-16] (ang.).
  41. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cryptomys hottentotus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-03-16].</
  42. ↑ Cryptomys hottentotus Lesson 1826 (common mole rat). Paleobiology Database. [dostęp 2014-06-30]. (ang.).
  43. ↑ a b c d Nigel C. Bennett. The social structure and reproductive biology of the common mole-rat, Cryptomys h. hottentotus and remarks on the trends in reproduction and sociality in the family Bathyergidae. „Journal of Zoology”. 219, s. 45–59, 1989. DOI: 10.1111/j.1469-7998.1989.tb02564.x. (ang.). 
  44. ↑ a b Julia Negroni, Nickel C. Bennett, Howard M. Cooper. Organization of the circadian system in the subterranean mole rat, Cryptomys hottentotus (Bathyergidae). „Brain Research”. 967, s. 48-62, 2003. Elsevier. [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14]. (ang.). 
  45. ↑ a b c d Virginia Douglass Hayssen, Ari Van Tienhoven: Asdell's Patterns of Mammalian Reproduction: A Compendium of Species-specific Data. Cornell University Press, 1993, s. 1023. ISBN 978-0-8014-1753-5.
  46. ↑ Judith Banke, Andréa Mess, Zeller Ulrich. Functional morphology of the rostral head region of Cryptomys hottentotus (Bathyergidae, Rodentia). „African Small Mammals / Petits mammifères africains”, s. 231-241, 2001. (ang.). 
  47. ↑ a b Gillian N. Robb, Stephan Woodborne. Subterranean Sympatry: An Investigation into Diet Using Stable Isotope Analysis. „PLOS ONE”. 7 (11), 2012. DOI: 10.1371/journal.pone.0048572. [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14]. (ang.). 

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziemioryjka_hotentocka&oldid=75089927”