Igrzyska Wspólnoty Narodów

Igrzyska Wspólnoty Narodów (ang. Commonwealth Games)[a][1] – międzynarodowe i multidyscyplinarne zawody sportowe dla zawodników reprezentujących państwa zrzeszone we Wspólnocie Narodów. Pierwsze takie zawody zostały rozegrane w 1930 roku i, z wyłączeniem planowanych igrzysk w 1942 i 1946 roku, rozgrywane są do dzisiaj co cztery lata.

Znaczek wydany z okazji Igrzysk Imperium Brytyjskiego i Wspólnoty Brytyjskiej w 1958 roku

Igrzyska są organizowane przez Federację Igrzysk Wspólnoty Narodów (ang. Commonwealth Games Federation), która kontroluje także program igrzysk i wybiera miasto-gospodarza igrzysk (każdorazowo jest to inne miasto). Oprócz wielu sportów olimpijskich, program igrzysk Wspólnoty Narodów zawiera także sporty nieolimpijskie, takie jak bowls czy netball[2].

Pomimo iż członkami Wspólnoty Narodów jest 53 państw, w igrzyskach bierze udział 71 różnych reprezentacji. Spowodowane jest to tym, że terytoria zależne i dependencje startują pod własnymi flagami. Tak zwane Home Nations tj. części składowe Zjednoczonego KrólestwaAnglia, Walia, Szkocja i Irlandia Północna także startują jako oddzielne reprezentacje. Jedynie sześć reprezentacji wystartowało we wszystkich edycjach igrzysk Wspólnoty Narodów: Australia, Kanada, Anglia, Walia, Szkocja i Nowa Zelandia. Australia ma na koncie najwięcej zwycięstw w klasyfikacji medalowej – zajęła pierwsze miejsce na dwunastu igrzyskach. Anglia dokonała tego siedem razy, zaś Kanada jeden raz.

Historia igrzysk edytuj

Idea organizacji zawodów sportowych dla mieszkańców Imperium brytyjskiego pojawiła się po raz pierwszy w 1891 roku. Pomysłodawcą był John Astley Cooper, który w swoim artykule w The Times zasugerował zorganizowanie: Pan-brytyjski i pan-anglikański konkurs i festiwal, który organizowany co cztery lata podnosiłby zrozumienie i współpracę w Imperium Brytyjskim. Sam Cooper czerpał inspiracje z idei olimpijskiej, a założony przez niego komitet pomagał baronowi Pierre’owi de Coubertin przy realizacji pierwszych edycji nowożytnych igrzysk olimpijskich[3]. W 1911 roku zorganizowano w Londynie Festiwal Imperium z okazji koronacji Jerzego V. Częścią tego festiwalu były multidyscyplinarne zawody sportowe (boks, zapasy, pływanie i lekkoatletyka) rozegrane pomiędzy reprezentantami Zjednoczonego Królestwa, Kanady, Australii i Związku Południowej Afryki. Imprezę tą uznaje się czasami jako "pierwowzór" rozgrywanych później igrzysk Imperium Brytyjskiego.

W 1928 roku, Kanadyjczyk Melville Marks Robinson zainspirowany wydarzeniami na IX Letnich Igrzyskach Olimpijskich ponownie przywrócił ideę organizacji igrzysk dla Imperium. Dwa lata później, w 1930 roku zorganizowano z jego inicjatywy I Igrzyska Imperium Brytyjskiego w kanadyjskim mieście Hamilton[1], lecz kobiety wzięły udział jedynie w konkurencjach pływackich i skokach do wody[4]. Od 1934 roku kobiety uczestniczą także w zawodach lekkoatletycznych.

Pierwsze Igrzyska Wspólnoty Narodów dla Niepełnosprawnych rozegrano w 1962 roku w Perth i organizowano je do 1974[5]. Osoby niepełnosprawne pierwszy raz wystąpiły na igrzyskach Wspólnoty Narodów w 1994 roku w konkurencjach pokazowych. Od 2002 roku biorą udział w pozostałych dyscyplinach, a ich medale wliczają się do oficjalnej klasyfikacji[6].

Edycje igrzysk edytuj

 
Legenda
kolor fioletowy – państwa, w których igrzyska się odbyły bądź ich organizacja jest planowana
kolor czerwony – pozostałe państwa, które biorą udział w igrzyskach
kolor zielony – państwa, które już nie startują w igrzyskach

Pierwsza edycja igrzysk została rozegrana w 1930 roku jako Igrzyska Imperium Brytyjskiego. Wzięło w niej udział jedenaście reprezentacji. Cykl rozgrywania igrzysk został zakłócony jedynie przez wybuch II wojny światowej, przez co zawody planowane na lata 1942 i 1946 zostały odwołane. W roku 1950. zawody przywrócono i od tamtej pory są one rozgrywane nieprzerwanie[1]. Liczba zawodników biorących udział w jednej edycji igrzysk przekroczyła 1000 podczas Igrzysk w 1958 roku[7] Na igrzyska w 2006 roku liczba zawodników przekroczyła już 4000[7].

Nigeria była pierwszym krajem, który zbojkotował igrzyska. Miało to miejsce w 1978 roku i był to wyraz sprzeciwu przeciwko kontaktom sportowców nowozelandzkich z Południowej Afryki, gdzie dominował system polityczny oparty na zasadzie apartheidu. Igrzyska w 1986 roku zbojkotowały 32 państwa afrykańskie i karaibskie w ramach protestu przeciwko kontaktom premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher i jej rządu z rządem Afryki Południowej[1].

Kraje, które były gospodarzami igrzysk największą ilość razy to: Australia (5), Kanada (4) i Nowa Zelandia (3). Sześciokrotnie igrzyska odbyły się w krajach Zjednoczonego Królestwa: trzykrotnie w Szkocji, dwukrotnie w Anglii i raz w Walii. Dwukrotnie igrzyska odbyły się w Azji: w 1998 roku w Malezji i w 2010 roku w Indiach. Także Karaiby gościły u siebie igrzyska – miało to miejsce w 1966 roku na Jamajce[1].

Dwa miasta były gospodarzami igrzysk więcej niż jeden raz: Auckland (1950 i 1990) i Edynburg (1970, 1986 i niektóre konkurencje w 2014 roku)[1].

Edycja Rok Miasto gospodarz Państwo Data rozpoczęcia Data zakończenia Liczba dyscyplin Liczba konkurencji Liczba reprezentacji Liczba zawodników Zwycięzca
Festiwal Imperium
I 1911 Londyn   Wielka Brytania 12 maja 1 czerwca 4 9 4 nieznane Kanada
Igrzyska Imperium Brytyjskiego
I 1930 Hamilton   Kanada 16 sierpnia 23 sierpnia 6 59 11 400 Anglia
II 1934 Londyn   Wielka Brytania 4 sierpnia 11 sierpnia 6 68 16 500 Anglia
III 1938 Sydney   Australia 5 lutego 12 lutego 7 71 15 464 Australia
IV 1950 Auckland   Nowa Zelandia 4 lutego 11 lutego 9 88 12 590 Australia
Igrzyska Imperium Brytyjskiego i Wspólnoty Brytyjskiej
V 1954 Vancouver   Kanada 30 lipca 7 sierpnia 9 91 24 662 Anglia
VI 1958 Cardiff   Wielka Brytania 18 lipca 26 lipca 9 94 36 1122 Anglia
VII 1962 Perth   Australia 22 listopada 1 grudnia 9 104 35 863 Australia
VIII 1966 Kingston   Jamajka 4 sierpnia 13 sierpnia 9 110 34 1050 Anglia
Igrzyska Brytyjskiej Wspólnoty Narodów
IX 1970 Edynburg   Wielka Brytania 16 lipca 25 lipca 9 121 42 1383 Australia
X 1974 Christchurch   Nowa Zelandia 24 stycznia 2 lutego 9 121 38 1276 Australia
Igrzyska Wspólnoty Narodów
XI 1978 Edmonton   Kanada 3 sierpnia 12 sierpnia 10 128 46 1474 Kanada
XII 1982 Brisbane   Australia 30 września 9 października 10 142 46 1583 Australia
XIII 1986 Edynburg   Wielka Brytania 24 lipca 2 sierpnia 10 163 26 1662 Anglia
XIV 1990 Auckland   Nowa Zelandia 24 stycznia 3 lutego 10 204 55 2073 Australia
XV 1994 Victoria   Kanada 18 sierpnia 28 sierpnia 10 217 63 2557 Australia
XVI 1998 Kuala Lumpur   Malezja 11 września 21 września 15 213 70 3633 Australia
XVII 2002 Manchester   Wielka Brytania 25 lipca 4 sierpnia 171 281 72 3679 Australia
XVIII 2006 Melbourne   Australia 15 marca 26 marca 162 245 71 4049 Australia
XIX 2010 Nowe Delhi   Indie 3 października 14 października 171 272 71 6081 Australia
XX 2014 Glasgow   Wielka Brytania 23 lipca 3 sierpnia 171 261 71 4947 Anglia
XXI 2018 Gold Coast   Australia 4 kwietnia 15 kwietnia
XXII[8] 2022 Birmingham   Wielka Brytania 28 lipca 8 sierpnia
Uwagi

1 Wliczając trzy sporty drużynowe 2 Wliczając cztery sporty drużynowe

Gospodarze igrzysk edytuj

Miejsce Państwo Kontynent Liczba Lata
1   Australia Australia 5 1938, 1962, 1982, 2006, 2018
2   Kanada Ameryka 4 1930, 1954, 1978, 1994
3   Nowa Zelandia Oceania 3 1950, 1974, 1990
  Szkocja** Europa 3 1970, 1986, 2014
  Anglia** Europa 3 (1911*), 1934, 2002, 2022
6   Indie Azja 1 2010
  Malezja Azja 1 1998
  Jamajka Ameryka 1 1966
  Walia** Europa 1 1958
Uwagi

* Festiwal Imperium zorganizowany w 1911 roku był prekursorem igrzysk Wspólnoty Narodów, lecz zazwyczaj nie jest on uważany za pierwszą edycję samych igrzysk[1].

** Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej występuje na igrzyskach w ramach oddzielnych reprezentacji krajów królestwa, jego terytoriów zamorskich i dependencji.

Dyscypliny edytuj

Trzydzieści dziewięć dyscyplin sportowych (w tym siedem, w których rozgrywane są zawody osób niepełnosprawnych) zostały zaakceptowane przez CGF jako możliwe do rozgrywania w ramach igrzysk Wspólnoty Narodów. Zostały one podzielone na trzy kategorie[9]:

  • Core sports (sporty podstawowe) – dyscypliny sportowe, które muszą być rozgrywane na igrzyskach
  • Optional sports (sporty opcjonalne) – dyscypliny, które mogą być włączone do programu igrzysk; o liczbie tych dyscyplin każdorazowo decyduje gospodarz igrzysk;
  • Recognized sports (sporty uznane) – dyscypliny, które zostały uznane przez CGF, lecz nie są one na tyle popularne; gospodarz ma prawo do nie przeprowadzenia rywalizacji w żadnej z tych dyscyplin
Core sports Optional sports Recognized sports
  Badminton
  Boks
  Bowls
  Hokej na trawie
  Kolarstwo
  Lekkoatletyka
  Netball
  pływanie
  Podnoszenie ciężarów
  Rugby 7
  Squash
  Gimnastyka artystyczna
  Gimnastyka sportowa
  Judo
  Koszykówka
  Łucznictwo
  Pływanie synchroniczne
  Skoki do wody
  Strzelectwo
  Taekwondo
  Tenis stołowy
  Tenis ziemny
  Triathlon
  Wioślarstwo
  Zapasy
  Bilard
  Bowling
  Kajakarstwo
  Krykiet
  Golf
  Piłka nożna
  Piłka ręczna
  Piłka wodna
  Rugby league
  Siatkówka
  Softball
  Sportowe ratownictwo wodne
  Szermierka
  Żeglarstwo

Uczestnicy igrzysk edytuj

Jedynie sześć krajów wystartowało we wszystkich edycjach igrzysk Wspólnoty Narodów: Australia, Anglia, Kanada, Nowa Zelandia, Szkocja i Walia. Na Igrzyskach Wspólnoty Narodów w Glasgow w 2014 roku wystartowało 71 drużyn reprezentujących kraje i terytoria zależne[1].

Niektóre państwa nie startują już na igrzyskach Wspólnoty Narodów:

  •   Aden – reprezentacja wystąpiła jedynie na Igrzyskach w 1962 roku; później kolonia stała się częścią Federacji Arabii Południowej;
  •   Borneo Północne – startowało w latach 1958-1962; później protektorat stał się częścią Malezji;
  •   Fed. Arabii Południowej – reprezentacja wystąpiła jedynie na Igrzyskach w 1966 roku; później protektorat uzyskał niepodległość jako Ludowo-Demokratyczna Republika Jemenu i w 1968 roku wystąpił ze Wspólnoty Narodów;
  •   Gambia – państwo startowało na igrzyskach w latach 1970-2010; w 2013 roku wystąpiło ze Wspólnoty Narodów;
  •   Hongkong – terytorium startowało na igrzyskach w latach 1954-1994; w 1997 roku stało się ono częścią składową Chińskiej Republiki Ludowej i wystąpiło ze Wspólnoty Narodów;
  •   Irlandia /   Wolne Państwo Irlandzkie – reprezentacja Irlandii jako całości wystartowała na igrzyskach jedynie w 1930 roku; podczas następnych Igrzysk w 1934 roku reprezentacje Irlandii Północnej i Wolnego Państwa Irlandzkiego wystartowały oddzielnie (dorobek medalowy Irlandii z 1930 roku i Wolnego Pań. Irlandzkiego z 1934 roku jest liczony łącznie); ostatecznie Wolne Pań. Irlandzkie, już jako Republika Irlandii wystąpiło ze Wspólnoty Narodów w 1949 roku;
  •   Nowa Fundlandia – startowała na igrzyskach w latach 1930–1934; w 1949 weszła w skład Dominium Kanady jako prowincja Nowa Fundlandia i Labrador;
  •   Sarawak – startował w latach 1958-1962; później kolonia stała się częścią Malezji;
  •   Zimbabwe – państwo startowało na igrzyskach w latach 1934-2002; w 2003 roku wystąpiło ze Wspólnoty Narodów;

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. W przeszłości znane pod nazwami: Igrzyska Imperium Brytyjskiego (British Empire Games) w latach 1930-1950, Igrzyska Imperium Brytyjskiego i Wspólnoty Brytyjskiej (British Empire and Commonwealth Games) w latach 1954-1966 i Igrzyska Brytyjskiej Wspólnoty Narodów (British Commonwealth Games) w latach 1974–1978.

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f g h The story of the Commonwealth Games. [dostęp 2015-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-18)]. (ang.).
  2. Harold Perkin. Teaching the nations how to play: sport and society in the British Empire and Commonwealth. „International Journal of the History of Sport”. 6, s. 145-155, wrzesień 1989. DOI: 10.1080/09523368908713685. 
  3. Arnd Krüger. War John Astley Cooper der Erfinder der modernen Olympischen Spiele?. „Sport und Kultur”. 6, s. 72-81, wrzesień 1986. 
  4. 1930 British Empire Games. Introduction.. [dostęp 2015-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-26)]. (ang.).
  5. Karen DePauw: Disability sport. Human Kinetics, 2005, s. 102. ISBN 978-0-7360-4638-1.
  6. Para-sports for elite athletes with disability. [dostęp 2015-07-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-30)]. (ang.).
  7. a b Growth of the Commonwealth Games. [dostęp 2015-07-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-04)]. (ang.).
  8. Competition Schedule. Birmingham 2022. [dostęp 2022-07-30]. (ang.).
  9. Sports programme. [dostęp 2015-07-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-28)]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj