Języki centralnomolukańskie
Języki centralnomolukańskie – grupa języków austronezyjskich używanych w Indonezji, w archipelagu Moluków (przede wszystkim w prowincji Moluki). Obejmuje ok. 50 języków używanych przez mieszkańców wysp Seram i Buru oraz archipelagu Sula[1][2].
| Obszar | |
|---|---|
| Klasyfikacja genetyczna |
|
| Podział |
• język ambelau |
| Kody rodziny językowej | |
| Glottolog | cent2254 |
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode. | |
Języki sula i taliabu (taliabo) są używane na terenie prowincji Moluki Północne[3].
Rozwój nowoczesnych badań lingwistycznych w regionie przypadł na lata 80. XX wieku. Zasługi na polu badania tych języków i miejscowych sytuacji językowych położyli m.in. James T. Collins i Margaret Florey[4]. Starsze materiały dot. austronezyjskich języków Moluków (w szczególności centralnej części archipelagu) ograniczają się do list słownictwa, zapisów pewnych utworów i niewielkiej liczby prac językoznawczych[5].
Języki Moluków centralnych są silnie zagrożone wymarciem. Są wypierane przede wszystkim przez malajski amboński, który służy jako regionalna lingua franca. Wzmocniło się też znaczenie języka indonezyjskiego, który jest wykorzystywany w mediach i edukacji[6].
Klasyfikacja[1] edytuj
- języki austronezyjskie
- języki malajsko-polinezyjskie
- grupa centralno-wschodnia
- grupa centralna
- języki centralnomolukańskie (50)
- język ambelau (1)
- ambelau [amv]
- języki buru (3)
- grupa wschodnia (42)
- manipa [mqp]
- języki banda-geser (4)
- banda [bnd]
- języki geser-gorom (3)
- bati [bvt]
- geser-gorom [ges]
- watubela [wah]
- języki seram (37)
- język bobot (1)
- bobot [bty]
- języki seram wschodnie (1)
- hoti [hti]
- języki manusela-seti (5)
- benggoi [bgy]
- huaulu [hud]
- liana-seti [ste]
- salas [sgu]
- sou upaa [wha]
- język masiwang (1)
- masiwang [bnf]
- języki nunusaku (26)
- język kayeli (1)
- kayeli [kzl]
- języki zatoki Piru (17)
- haruku [hrk]
- grupa wschodnia (12)
- grupa zachodnia (4)
- języki asilulu (2)
- asilulu [asl]
- seit-kaitetu [hik]
- języki hoamoal (2)
- boano [bzn]
- larike-wakasihu [alo]
- języki asilulu (2)
- języki three rivers (8)
- język kayeli (1)
- języki sawai-nuaulu (3)
- nuaulu północny [nni]
- nuaulu południowy [nxl]
- saleman [sau]
- język bobot (1)
- języki sula (4)
- język ambelau (1)
- języki centralnomolukańskie (50)
- grupa centralna
- grupa centralno-wschodnia
- języki malajsko-polinezyjskie
Wiele spośród języków regionu wcześnie wyszło z użycia. Do poł. XIX w. wymarły praktycznie wszystkie języki ludności chrześcijańskiej na wyspie Ambon, do czego przyczyniło się szerzenie malajskiego w charakterze języka protestantyzmu[7]. Wiedza nt. niektórych z nich jest bardzo skąpa, gdyż nie zachowały się praktycznie żadne świadectwa pisane (poza pewnymi danymi leksykalnymi)[8]. Języki wsi muzułmańskich były używane powszechnie przynajmniej do końca lat 70. XX w., lecz w XXI w. zaobserwowano zanik przekazu międzypokoleniowego również w tych społecznościach (z przyczyn socjoekonomicznych)[9].
Wymarły i bliżej niepoznany język hukumina mógł być jednym z autochtonicznych języków wyspy Buru (podobnie jak buru i lisela). Nie zostało to jednak potwierdzone; niewykluczone, że był to język migrantów z regionu Buton u wybrzeża Sulawesi[10]. Niegdyś został opisany jako dialekt buru, lecz z dostępnych danych wyraźnie wynika, że chodzi o odrębny język[11]. W nowszej klasyfikacji (2021) język taliabo (w tym kadai) został zaliczony do języków celebeskich[12][13].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Central Maluku, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [dostęp 2020-06-12] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-09] (ang.).
- ↑ Grimes 2003 ↓, s. 296, 297.
- ↑ Collins 2018 ↓, s. 12.
- ↑ Collins 2022 ↓, s. 152.
- ↑ Collins 1982 ↓, s. 73–74.
- ↑ Florey 2002 ↓, s. 258–260.
- ↑ Collins 2003 ↓, s. 271.
- ↑ Collins 2022 ↓, s. 144.
- ↑ Collins 2022 ↓, s. 156–157.
- ↑ Grimes i Lesnussa 1995 ↓, s. 623.
- ↑ Grimes 2000 ↓, s. 99.
- ↑ Owen Edwards, Charles E. Grimes, Revising the classification of the Austronesian languages of eastern Indonesia and Timor-Leste [online], Paper presented at the 15th International Conference on Austronesian Linguistics (15-ICAL). June 28 to July 2, 2021, Palacký University Olomouc, 2021 [dostęp 2023-12-01] (ang.).
- ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Taliaboic. Glottolog 4.7. [dostęp 2023-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-06)]. (ang.).
Bibliografia edytuj
- David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Central Maluku, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [dostęp 2020-06-12] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-09] (ang.).
- James T. Collins, Linguistic research in Maluku: a report of recent field work, „Oceanic Linguistics”, 21 (1/2), 1982, s. 73–146, DOI: 10.2307/3623155, ISSN 0029-8115, OCLC 6015221068, JSTOR: 3623155 (ang.).
- James T. Collins, Language death in Maluku: The impact of the VOC, „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”, 159 (2/3), 2003, s. 247–289, DOI: 10.1163/22134379-90003745, ISSN 0006-2294, OCLC 8637100879, JSTOR: 27868034 (ang.).
- James T. Collins, Penelitian Bahasa di Maluku, Ambon: Kantor Bahasa Provinsi Maluku, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, 2018, ISBN 978-602-52601-2-4, OCLC 1099540304 [dostęp 2023-12-01] (indonez.).
- James T. Collins, Language death in Indonesia: a sociocultural pandemic, „Linguistik Indonesia”, 40 (2), 2022, s. 141–164, DOI: 10.26499/li.v40i2.347, ISSN 0215-4846, OCLC 9584948491 (ang.).
- Margaret Florey, Community Initiatives towards Language Renewal among Moluccan Migrants in the Netherlands, [w:] David Bradley, Maya Bradley (red.), Language Endangerment and Language Maintenance, London–New York: RoutledgeCurzon, 2002, s. 257–271, DOI: 10.4324/9781315028811, ISBN 0-7007-1456-1, ISBN 978-1-315-02881-1, OCLC 50663047 (ang.).
- Charles E. Grimes, Defining speech communities on Buru Island: a look at both linguistic and non-linguistic factors, [w:] Charles E. Grimes (red.), Spices from the East: Papers in Languages of Eastern Indonesia, Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2000 (Pacific Linguistics 503), s. 73–103, DOI: 10.15144/PL-503.73, ISBN 0-85883-460-X, OCLC 46827844 (ang.).
- B. Grimes, Central Maluku Languages, [w:] William Frawley (red.), International Encyclopedia of Linguistics: 4-Volume Set, wyd. 2, Oxford: Oxford University Press, USA, 2003, s. 296–299, DOI: 10.1093/acref/9780195139778.001.0001, ISBN 978-0-19-513977-8, OCLC 51478240 (ang.).
- Charles E. Grimes, Wesly Lesnussa, Buru (Masarete), [w:] Darrell T. Tryon (red.), Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995 (Trends in Linguistics. Documentation 10), s. 623–636, DOI: 10.1515/9783110884012, ISBN 978-3-11-088401-2, OCLC 868970232 [dostęp 2022-08-25] (ang.).