Blok d (metale przejściowe, pierwiastki przejściowe) – grupa pierwiastków chemicznych w układzie okresowym, obejmująca grupy poboczne układu okresowego, tj. grupy 3-12 (daw. Ib–VIIIb).

Barwne roztwory związków pierwiastków przejściowych. Od lewej: Co(NO
3
)
2
(czerwony); K
2
Cr
2
O
7
(pomarańczowy); K
2
CrO
4
(żółty); NiCl
2
(turkusowy); CuSO
4
(niebieski); KMnO
4
(fioletowy).

Według niektórych autorów cały blok d tworzy sekcję metali przejściowych[1], natomiast według definicji IUPAC metale przejściowe są to pierwiastki chemiczne, których atomy lub kationy mają niecałkowicie zapełnioną podpowłokę d[2].

Wszystkie pierwiastki bloku d mają tendencję do tworzenia kationów, dobrze przewodzą ciepło i elektryczność, są ciągliwe i tworzą stopy, a więc wykazują typowe cechy metali. Mają zazwyczaj zmienną wartościowość.

Charakterystyka

edytuj
Grupa →

3
IIIB
4
IVB
5
VB
6
VIB
7
VIIB
8
VIIIB
9
VIIIB
10
VIIIB
11
IB
12
IIB
↓ Okres

4

21
Sc
22
Ti
23
V
24
Cr
25
Mn
26
Fe
27
Co
28
Ni
29
Cu
30
Zn
5

39
Y
40
Zr
41
Nb
42
Mo
43
Tc
44
Ru
45
Rh
46
Pd
47
Ag
48
Cd
6

71
Lu
72
Hf
73
Ta
74
W
75
Re
76
Os
77
Ir
78
Pt
79
Au
80
Hg
7

103
Lr
104
Rf
105
Db
106
Sg
107
Bh
108
Hs
109
Mt
110
Ds
111
Rg
112
Cn
Blok d

Wspólną cechą prawie wszystkich tych pierwiastków jest zdolność do tworzenia złożonych kompleksów, z których bardzo wiele wykazuje intensywne zabarwienie. Również wiele prostych soli organicznych tych związków wykazuje silne zabarwienie.

W większości zdolne są do przyjmowania kilku stopni utlenienia. Na niższych stopniach utlenienia tworzą kationy (np. chlorek manganu(II), MnCl2), na wyższych – aniony kwasowe, np. anion manganianowy(VII), MnO
4
.

Obserwując zmiany własności tej grupy pierwiastków w ramach ich położenia w układzie okresowym można zauważyć następujące tendencje:

  • pierwiastki z czwartego okresu są średnio bardziej reaktywne od pierwiastków z okresu piątego i szóstego; stąd np. nikiel jest bardziej reaktywny od platyny, a miedź od złota;
  • w grupach od 3 do 8 występuje stopniowy zanik reaktywności i własności alkalicznych pierwiastków;
  • w grupach 9, 10 i 11 występują najbardziej niereaktywne metale, takie jak złoto, platyna, pallad czy srebro;
  • na początku grupy 11 i w całej grupie 12 reaktywność znowu wzrasta, własności tu zgromadzonych pierwiastków są jednak bardziej zbliżone do metali grup głównych, niż do metali przejściowych.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Pierwiastki bloku d. W: J.D. Lee: Zwięzła chemia nieorganiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 297. ISBN 83-01-1-2352-4.
  2. Transition element, [w:] A.D. McNaught, A. Wilkinson, Compendium of Chemical Terminology (Gold Book), S.J. Chalk (akt.), International Union of Pure and Applied Chemistry, wyd. 2, Oxford: Blackwell Scientific Publications, 1997, DOI10.1351/goldbook.T06456, ISBN 0-9678550-9-8 (ang.).