Napój alkoholowy
Napój alkoholowy (alkohol, arab. al-kohl ‘proszek’, ‘coś delikatnego’[1][2][3]) – napój zawierający etanol, jedna z najpopularniejszych używek. Napoje alkoholowe dzielone są na piwa, wina oraz alkohole spirytusowe. Spożywanie napojów alkoholowych jest legalne w większości krajów, a ponad 100 państw posiada przepisy regulujące ich produkcję, sprzedaż i spożywanie. W Polsce, według definicji ustawowej, napój alkoholowy to każdy produkt przeznaczony do spożycia zawierający więcej niż 0,5% alkoholu etylowego pochodzenia rolniczego[4].
Podział
edytuj
pas wódki
pas piwa
pas wina
Wysokoprocentowe napoje alkoholowe
edytujSą to: spirytus, wódki, nalewki, likiery i inne trunki zawierające destylowany alkohol. Mogą zawierać dodatki: cukier, owoce, zioła, przyprawy, a nawet kwiatostany. Klasyfikacja jest trudna, ponieważ czasami pod jedną nazwą może kryć się alkohol sporządzony – w zależności od receptury – na przykład jako nalewka lub likier lub też do sporządzenia danego trunku mógł być użyty koniak.
Zgodnie z definicją przyjętą w „Ustawie z dnia 18 października 2006 r. o wyrobie napojów spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych”, napojem spirytusowym jest m.in. napój o zawartości alkoholu wynoszącej minimum 15% obj.[5] Bywają one określane nazwą „napój wyskokowy”[6][a].
Przykłady wysokoprocentowych napojów alkoholowych:
- absynt
- arak
- archi
- armagnac
- bimber
- burbon
- calvados
- gin
- genever
- grappa
- koniak
- rakija
- likiery
- ajerkoniak – likier jajeczny
- alasz – likier kminkowy
- amaretto – likier migdałowy
- anyżówka
- echt stonsdorfer – likier ziołowy na bazie borówek i górskich ziół
- goldwasser – likier ziołowy z płatkami złota
- malibu – likier kokosowy na bazie rumu
- sambuca
- nalewki
- ratafia – likier lub wódka wieloowocowa
- rum
- rumtopf
- śliwowica
- tequila
- whisky
- winiak
- wódka
Średnio- i niskoprocentowe napoje alkoholowe
edytuj
Są to wina, miody pitne i piwa. Wina można podzielić ze względu na kolor, z uwagi na to, z czego są przyrządzane, lub ze względu na zawartość cukru (wytrawne, półwytrawne, półsłodkie i słodkie). Znawcy twierdzą, że na miano prawdziwego wina zasługują tylko wina gronowe.
- wino
- gronowe (z winogron)
- owocowe (z innych owoców, np. z jabłek)
- inne
Piwa też mogą być silniejsze, słabsze lub bezalkoholowe, jednakże zasadniczą różnicę między różnymi gatunkami piw stanowi ich proces produkcji. Poza tym wyróżnić można piwa jasne i ciemne.
Koktajle
edytujDo napojów alkoholowych zalicza się również aperitify i koktajle, czyli napoje uzyskiwane po połączeniu różnych rodzajów alkoholi i soków, z dodatkiem specyficznych przypraw i substancji barwnikowych.
Historia
edytujDo napojów alkoholowych znanych najdłużej należą wino oraz piwo, natomiast w Polsce miód pitny (otrzymywany przez sfermentowanie roztworu miodu w wodzie). Robienie miodu pitnego było rytualnym aktem większości antycznych kultur i niektórzy archeolodzy twierdzą, że nabycie umiejętności produkcji alkoholu zapoczątkowało proces przeistoczenia się ludzkości z „dzikiej” w cywilizowaną. Destylacja wina do produkcji wysokoprocentowych napojów alkoholowych została odkryta przez arabskiego alchemika Gebera, a jego metody zostały zaadaptowane przez Europejczyków. Uważano, że alkohol posiada właściwości magiczne i lecznicze, a proces jego destylacji był licencjonowany przez rządy w większości krajów. W Indiach napoje alkoholowe uważa się za święte i poświęcone są one bogu Warunie. Tradycja serwowania aromatyzowanych wódek (likierów) dla gości po spożytym obiedzie uważana jest tam za gwarancję zdrowia i bezpieczeństwa. Tradycja chińska twierdzi, że zatrucie alkoholowe u ludzi spowodowane jest nieumiejętnością kooperacji z bardzo mocnymi duchowymi siłami zawartymi w napojach alkoholowych[8].
Alkohol był istotnym elementem uczt i biesiad. Co więcej, był on uważany za uniwersalne remedium na choroby zakaźne i epidemiczne, jak dżuma, grypa hiszpanka. Zwyczaj ten był wielokrotnie opisywany w dziejach kultury (Dekameron, Maska czerwonego moru, Dziennik roku zarazy)[9].
Spożycie
edytujW Polsce w 2013 roku spożycie alkoholu w przeliczeniu na osobę wyniosło 9,67 l[10].
Ponad połowa Polaków (56%) deklaruje, że pije alkohol okazjonalnie, mniej niż co dziesiąty badany spożywa go często (8%), a co trzeci unika okazji do picia alkoholu lub w ogóle nie bierze go do ust (33%). Najczęściej spożywanym alkoholem jest piwo[11].
Od 2023 konsumpcja czystego alkoholu w Polsce zaczęła spadać[12]. W 2023 roku wyniosła 8,93 litra na mieszkańca, co oznacza spadek o 5 proc. względem roku poprzedniego[13]. Jak wynika ze statystyk Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, najchętniej spożywanym napojem alkoholowym przez Polaków jest piwo, które stanowi 54 proc. ogólnej ilości spożywanego alkoholu[14]. Rocznie wypija się 87 litrów tego trunku[13]. Na kolejnych pozycjach znajdują się napoje spirytusowe (38 proc., czyli ok. 6,7 litra 40-proc. trunków rocznie), a także wino i inne napoje fermentowane, takie jak cydr, miody pitne czy perry (8 proc., czyli ok. 8,5 litra rocznie)[13].
Na rynku mocnych alkoholi widoczne są zmiany w wyborach konsumentów na przestrzeni lat. Wódka czysta, która w 2008 roku stanowiła 80–83 proc. rynku, w 2024 roku odpowiadała za 63 proc[13]. Na znaczeniu zyskują produkty z segmentu premium: whisky (14 proc. rynku), likiery (8,3 proc.), a także alkohole regionalne i rzemieślnicze, takie jak okowity, nalewki czy alkohole owocowe[13].
Cena
edytujCena prostych napojów alkoholowych (wódek czystych i spirytusu spożywczego) w wielu krajach wynika z podatków (akcyzy) nakładanych na te produkty, a nie z kosztów ich produkcji. Na początku XXI w. rzeczywisty koszt wytworzenia 1 litra spirytusu w procesie fermentacji wynosił 0,2–1,2 euro, w zależności od substratu rolnego i kraju[15][16].
W Polsce akcyza na alkohole spirytusowe jest prawie trzykrotnie wyższa niż akcyza na piwo[17]. Koszt odprowadzania akcyzy stanowi 52 proc. wartości ceny napoju spirytusowego, podczas gdy w przypadku piwa jest to 19 proc.[18] Po podwyżce stawek akcyzy na alkohol w 2025 roku, podatek akcyzowy na alkohole mocne wynosi 7991 zł od 1 hektolitra alkoholu etylowego 100 proc. zawartego w gotowym wyrobie, a w przypadku piwa 2730 zł[18]. To sprawia, że przemysł spirytusowy stoi przed wyzwaniami związanymi z rosnącymi kosztami produkcji oraz rozwijającą się szarą strefą. W wyniku podwyższenia stawek akcyzy w latach 2022–2023 odnotowano spadek sprzedaży wyrobów spirytusowych[13].
Ograniczenia prawne w obrocie napojami alkoholowymi
edytujW Polsce obrót napojami alkoholowymi wymaga posiadania stosownego zezwolenia.
Art. 15 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2023 r. poz. 2151) zakazuje sprzedaży napojów alkoholowych osobom nietrzeźwym, do lat 18 oraz na kredyt i pod zastaw.
Zobacz też
edytuj
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ alkohol, [w:] Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927, s. 3 [dostęp 2024-04-23].
- ↑
alkohol [w:] W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego [online], PWN [dostęp 2024-04-23].
- ↑ alkohol [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2024-04-23].
- ↑ Art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmow (Dz.U. z 2023 r. poz. 2151).
- ↑ Parlament UE i Rada, Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 110/2008 z dnia 15 stycznia 2008 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 1576/89 [online], 15 stycznia 2008 [dostęp 2018-03-01].
- ↑ alkoholowe napoje, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-04-23].
- ↑ Roman Mierzecki, Sylwetki uczonych. JędrzeJ Śniadecki i ruten, „Wiadomości Chemiczne”, 65 (5–6), 2011, s. 511–527 [dostęp 2024-04-23].
- ↑ Alchemical Properties of Foods – AlchemyLab.com.
- ↑ Łukasz Martowski, Morowe remedium. Obraz alkoholu jako ludowego panaceum wobec wybranych epidemii na przestrzeni lat oraz jego miejsce w świadomości społecznej, [w:] Aleksander K. Smakosz, Mateusz Dąsal (red.), Epidemie – od historycznych postaci leku po COVID-19, Częstochowa: Pharmacopola, 2021 (seria Acta Uroborosa, t. 1), s. 99–120, ISBN 978-83-957703-3-3, ISSN 2720-2593.
- ↑ Minister Zdrowia: Sprawozdanie z wykonania ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie od dnia 1 stycznia 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r.. 2014. [dostęp 2015-07-10].
- ↑ https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_151_19.PDF
- ↑ Wielkanoc: co czwarty Polak nie wyda nic na alkohol [online], wgospodarce.pl [dostęp 2025-05-16].
- ↑ a b c d e f Raport Branża Spirytusowa i jej znaczenie dla Polskiej gospodarki. [online], Związek Pracodawców Polski Przemysł Spirytusowy, 12 grudnia 2024 [dostęp 2025-05-16].
- ↑ Czynniki wpływające na popyt na alkohol w kontekście kosztów społecznych i ekonomicznych w Polsce [online], Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, lipiec 2021 [dostęp 2025-05-16].
- ↑ Sławomir Podlaski, Paliwo z buraków, „Farmer”, 05/2007, 15 marca 2007 [dostęp 2024-04-23].
- ↑ Sławomir Podlaski, Burak cukrowy jako surowiec do produkcji etanolu, Stowarzyszenie Techników Cukrowników [zarchiwizowane 2009-01-16].
- ↑ Procenty z mniejszym i większym podatkiem [online], rp.pl, 18 lutego 2025 [dostęp 2025-05-16].
- ↑ a b Analiza Rynku Napojów Alkoholowych w Polsce [online], Związek Pracodawców Polski Przemysł Spirytusowy, 7 marca 2025 [dostęp 2025-05-16].
