Napój alkoholowy

napój zawierający alkohol, zazwyczaj etanol

Napój alkoholowy (alkohol, arab. al-kohl ‘proszek’, ‘coś delikatnego’[1][2][3]) – napój zawierający etanol, jedna z najpopularniejszych używek. Napoje alkoholowe dzielone są na piwa, wina oraz alkohole spirytusowe. Spożywanie napojów alkoholowych jest legalne w większości krajów, a ponad 100 państw posiada przepisy regulujące ich produkcję, sprzedaż i spożywanie. W Polsce, według definicji ustawowej, napój alkoholowy to każdy produkt przeznaczony do spożycia zawierający więcej niż 0,5% alkoholu etylowego pochodzenia rolniczego[4].

Czerwone wino

Podział

edytuj
 
Strefy popularności alkoholu w Europie

     pas wódki

     pas piwa

     pas wina

 
Oferta handlowa baru w zachodniej Polsce (l. 90 XX w.)

Wysokoprocentowe napoje alkoholowe

edytuj

Są to: spirytus, wódki, nalewki, likiery i inne trunki zawierające destylowany alkohol. Mogą zawierać dodatki: cukier, owoce, zioła, przyprawy, a nawet kwiatostany. Klasyfikacja jest trudna, ponieważ czasami pod jedną nazwą może kryć się alkohol sporządzony – w zależności od receptury – na przykład jako nalewka lub likier lub też do sporządzenia danego trunku mógł być użyty koniak.

Zgodnie z definicją przyjętą w „Ustawie z dnia 18 października 2006 r. o wyrobie napojów spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych”, napojem spirytusowym jest m.in. napój o zawartości alkoholu wynoszącej minimum 15% obj.[5] Bywają one określane nazwą „napój wyskokowy”[6][a].

Przykłady wysokoprocentowych napojów alkoholowych:


Średnio- i niskoprocentowe napoje alkoholowe

edytuj
 
Wybór piw w niemieckim supermarkecie

Są to wina, miody pitne i piwa. Wina można podzielić ze względu na kolor, z uwagi na to, z czego są przyrządzane, lub ze względu na zawartość cukru (wytrawne, półwytrawne, półsłodkie i słodkie). Znawcy twierdzą, że na miano prawdziwego wina zasługują tylko wina gronowe.

Piwa też mogą być silniejsze, słabsze lub bezalkoholowe, jednakże zasadniczą różnicę między różnymi gatunkami piw stanowi ich proces produkcji. Poza tym wyróżnić można piwa jasne i ciemne.

Koktajle

edytuj

Do napojów alkoholowych zalicza się również aperitify i koktajle, czyli napoje uzyskiwane po połączeniu różnych rodzajów alkoholi i soków, z dodatkiem specyficznych przypraw i substancji barwnikowych.

Historia

edytuj

Do napojów alkoholowych znanych najdłużej należą wino oraz piwo, natomiast w Polsce miód pitny (otrzymywany przez sfermentowanie roztworu miodu w wodzie). Robienie miodu pitnego było rytualnym aktem większości antycznych kultur i niektórzy archeolodzy twierdzą, że nabycie umiejętności produkcji alkoholu zapoczątkowało proces przeistoczenia się ludzkości z „dzikiej” w cywilizowaną. Destylacja wina do produkcji wysokoprocentowych napojów alkoholowych została odkryta przez arabskiego alchemika Gebera, a jego metody zostały zaadaptowane przez Europejczyków. Uważano, że alkohol posiada właściwości magiczne i lecznicze, a proces jego destylacji był licencjonowany przez rządy w większości krajów. W Indiach napoje alkoholowe uważa się za święte i poświęcone są one bogu Warunie. Tradycja serwowania aromatyzowanych wódek (likierów) dla gości po spożytym obiedzie uważana jest tam za gwarancję zdrowia i bezpieczeństwa. Tradycja chińska twierdzi, że zatrucie alkoholowe u ludzi spowodowane jest nieumiejętnością kooperacji z bardzo mocnymi duchowymi siłami zawartymi w napojach alkoholowych[8].

Alkohol był istotnym elementem uczt i biesiad. Co więcej, był on uważany za uniwersalne remedium na choroby zakaźne i epidemiczne, jak dżuma, grypa hiszpanka. Zwyczaj ten był wielokrotnie opisywany w dziejach kultury (Dekameron, Maska czerwonego moru, Dziennik roku zarazy)[9].

Spożycie

edytuj

W Polsce w 2013 roku spożycie alkoholu w przeliczeniu na osobę wyniosło 9,67 l[10].

 
Spożycie alkoholu w litrach per capita (powyżej 15. roku życia) na rok

Ponad połowa Polaków (56%) deklaruje, że pije alkohol okazjonalnie, mniej niż co dziesiąty badany spożywa go często (8%), a co trzeci unika okazji do picia alkoholu lub w ogóle nie bierze go do ust (33%). Najczęściej spożywanym alkoholem jest piwo[11].

Od 2023 konsumpcja czystego alkoholu w Polsce zaczęła spadać[12]. W 2023 roku wyniosła 8,93 litra na mieszkańca, co oznacza spadek o 5 proc. względem roku poprzedniego[13]. Jak wynika ze statystyk Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, najchętniej spożywanym napojem alkoholowym przez Polaków jest piwo, które stanowi 54 proc. ogólnej ilości spożywanego alkoholu[14]. Rocznie wypija się 87 litrów tego trunku[13]. Na kolejnych pozycjach znajdują się napoje spirytusowe (38 proc., czyli ok. 6,7 litra 40-proc. trunków rocznie), a także wino i inne napoje fermentowane, takie jak cydr, miody pitne czy perry (8 proc., czyli ok. 8,5 litra rocznie)[13].

Na rynku mocnych alkoholi widoczne są zmiany w wyborach konsumentów na przestrzeni lat. Wódka czysta, która w 2008 roku stanowiła 80–83 proc. rynku, w 2024 roku odpowiadała za 63 proc[13]. Na znaczeniu zyskują produkty z segmentu premium: whisky (14 proc. rynku), likiery (8,3 proc.), a także alkohole regionalne i rzemieślnicze, takie jak okowity, nalewki czy alkohole owocowe[13].

Cena prostych napojów alkoholowych (wódek czystych i spirytusu spożywczego) w wielu krajach wynika z podatków (akcyzy) nakładanych na te produkty, a nie z kosztów ich produkcji. Na początku XXI w. rzeczywisty koszt wytworzenia 1 litra spirytusu w procesie fermentacji wynosił 0,2–1,2 euro, w zależności od substratu rolnego i kraju[15][16].

W Polsce akcyza na alkohole spirytusowe jest prawie trzykrotnie wyższa niż akcyza na piwo[17]. Koszt odprowadzania akcyzy stanowi 52 proc. wartości ceny napoju spirytusowego, podczas gdy w przypadku piwa jest to 19 proc.[18] Po podwyżce stawek akcyzy na alkohol w 2025 roku, podatek akcyzowy na alkohole mocne wynosi 7991 zł od 1 hektolitra alkoholu etylowego 100 proc. zawartego w gotowym wyrobie, a w przypadku piwa 2730 zł[18]. To sprawia, że przemysł spirytusowy stoi przed wyzwaniami związanymi z rosnącymi kosztami produkcji oraz rozwijającą się szarą strefą. W wyniku podwyższenia stawek akcyzy w latach 2022–2023 odnotowano spadek sprzedaży wyrobów spirytusowych[13].

Ograniczenia prawne w obrocie napojami alkoholowymi

edytuj

W Polsce obrót napojami alkoholowymi wymaga posiadania stosownego zezwolenia.

Art. 15 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2023 r. poz. 2151) zakazuje sprzedaży napojów alkoholowych osobom nietrzeźwym, do lat 18 oraz na kredyt i pod zastaw.

Zobacz też

edytuj
  1. Przymiotnik „wyskokowy” pochodzi od słowa „wyskok”, które w XVIII w. oznaczało gaz wydzielający się podczas ogrzewania danej substancji. Podczas ogrzewania płynów zawierających alkohol uzyskuje się „wyskok winny”, czyli spirytus[7].

Przypisy

edytuj
  1. alkohol, [w:] Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927, s. 3 [dostęp 2024-04-23].
  2.   alkohol [w:] W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego [online], PWN [dostęp 2024-04-23].
  3.   alkohol [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2024-04-23].
  4. Art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmow (Dz.U. z 2023 r. poz. 2151).
  5. Parlament UE i Rada, Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 110/2008 z dnia 15 stycznia 2008 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 1576/89 [online], 15 stycznia 2008 [dostęp 2018-03-01].
  6. alkoholowe napoje, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-04-23].
  7. Roman Mierzecki, Sylwetki uczonych. JędrzeJ Śniadecki i ruten, „Wiadomości Chemiczne”, 65 (5–6), 2011, s. 511–527 [dostęp 2024-04-23].
  8. Alchemical Properties of Foods – AlchemyLab.com.
  9. Łukasz Martowski, Morowe remedium. Obraz alkoholu jako ludowego panaceum wobec wybranych epidemii na przestrzeni lat oraz jego miejsce w świadomości społecznej, [w:] Aleksander K. Smakosz, Mateusz Dąsal (red.), Epidemie – od historycznych postaci leku po COVID-19, Częstochowa: Pharmacopola, 2021 (seria Acta Uroborosa, t. 1), s. 99–120, ISBN 978-83-957703-3-3, ISSN 2720-2593.
  10. Minister Zdrowia: Sprawozdanie z wykonania ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie od dnia 1 stycznia 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r.. 2014. [dostęp 2015-07-10].
  11. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_151_19.PDF
  12. Wielkanoc: co czwarty Polak nie wyda nic na alkohol [online], wgospodarce.pl [dostęp 2025-05-16].
  13. a b c d e f Raport Branża Spirytusowa i jej znaczenie dla Polskiej gospodarki. [online], Związek Pracodawców Polski Przemysł Spirytusowy, 12 grudnia 2024 [dostęp 2025-05-16].
  14. Czynniki wpływające na popyt na alkohol w kontekście kosztów społecznych i ekonomicznych w Polsce [online], Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, lipiec 2021 [dostęp 2025-05-16].
  15. Sławomir Podlaski, Paliwo z buraków, „Farmer”, 05/2007, 15 marca 2007 [dostęp 2024-04-23].
  16. Sławomir Podlaski, Burak cukrowy jako surowiec do produkcji etanolu, Stowarzyszenie Techników Cukrowników [zarchiwizowane 2009-01-16].
  17. Procenty z mniejszym i większym podatkiem [online], rp.pl, 18 lutego 2025 [dostęp 2025-05-16].
  18. a b Analiza Rynku Napojów Alkoholowych w Polsce [online], Związek Pracodawców Polski Przemysł Spirytusowy, 7 marca 2025 [dostęp 2025-05-16].

Linki zewnętrzne

edytuj