Poręba Mrzygłodzka (gmina)
Poręba (Mrzygłodzka) – dawna gmina wiejska, istniejąca w latach 1867–1954 w Kieleckiem i Katowickiem. Siedzibą gminy była wieś Poręba Mrzygłodzka (obecnie w granicach miasta Poręba)[2].
| gmina wiejska | |||
| 1867–1954[1] | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo |
1919–39: kieleckie (II RP) | ||
| Powiat |
1915-19: będziński | ||
| Data powstania | |||
| Data likwidacji |
29 września 1954 | ||
| Siedziba | |||
| Szczegółowy podział administracyjny (1954) | |||
| |||
Królestwo Polskie
edytujGmina Poręba Mrzygłodzka powstała 1 stycznia?/13 stycznia 1867 w związku z reformą gminną w Królestwie Polskim. Należała do powiatu będzińskiego w guberni piotrkowskiej[3]. 19 maja?/31 maja 1870 do gminy przyłączono pozbawiony praw miejskich Mrzygłód[4].
Okupacja niemiecka
edytujW czasie I wojny światowej obszar gminy znalazł się pod okupacją niemiecką w nowym powiecie będzińskim. 27 lutego 1915 niemieckie władze okupacyjne do gminy Poręba Mrzygłodzka przyłączyły[5]:
- miejscowości Kosowska Niwa, Kręciwilk i Nierada z przedzielonej granicą okupacyjną gminy Włodowice,
- miejscowość Ciszówka z przedzielonej granicą okupacyjną gminy Żarki.
17 września 1915 niemieckie władze okupacyjne z gminy Poręba wyodrębniły następujące miejscowości tworząc z nich nową wiejską gminę Mrzygłód[6]
- miejscowości Mrzygłód (z folwarkiem Papiernia) i Mrzygłódka,
- włączone do niej 27 lutego 1915 miejscowości Kosowska Niwa, Kręciwilk i Nierada z gminy Włodowice,
- włączoną do niej 27 lutego 1915 miejscowość Ciszówka z gminy Żarki.
(W 1916 roku gminę Mrzygłód przekształcono w miasto, liczące w tymże roku 4348 mieszkańców i posiadające 2 szkoły[7].)
Niemieckie władze okupacyjne wyodrębniły także z gminy Poręba część obszarów (Zawiercie Duże i Zawiercie Małe), które weszły w skład utworzonego 15 lipca miasta Zawiercie[8], liczącego w 1916 roku 30436 mieszkańców[9]. Po korekcie granicy ze strefą austriacką 15 sierpnia 1915 do Zawiercia dołączono także jego wschodnie obszary przemysłowe z gminy Kromołów w powiecie dąbrowskim[10].
Polska
edytujPo odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1919 roku, gmina Poręba przeszła pod nową administrację w nieco zmienionych granicach. Władze polskie utrzymały status miejski Zawiercia, natomiast nie uznały formalnie Mrzygłodu za miasto[11], a utworzoną przez Niemców jednostkę miejską przekształcono w wiejską gminę Mrzygłód (składająca się początkowo tylko z Mrzygłodu i Mrzygłódki, a więc miejscowości należących pierwotnie do gminy Poręba Mrzygłodzka[12]).
Na początku okresu międzywojennego gmina Poręba należała do powiatu będzińskiego w woj. kieleckim. 1 stycznia 1927 roku gmina weszła w skład nowo utworzonego powiatu zawierciańskiego w tymże województwie[13].
Po wojnie gmina przez bardzo krótki czas zachowała przynależność administracyjną, lecz już 18 sierpnia 1945 roku została wraz z całym powiatem zawierciańskim przyłączona do woj. śląskiego[14] (od 6 lipca 1950 roku pod nazwą woj. katowickie[15], a od 9 marca 1953 jako woj. stalinogrodzkie[16]). 1 stycznia 1951 roku część obszaru gminy Poręba (gromadę Nowe Zawiercie) przyłączono do Zawiercia[17].
1 lipca 1952 roku gmina składała się z 8 gromad: Dziechciarze, Krawce, Krzemienda, Marciszów, Niwki, Poręba Mrzygłodzka I, Poręba Mrzygłodzka II i Poręba Mrzygłodzka III[18].
Jednostka została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[19]. Po reaktywowaniu gmin 1 stycznia 1973 roku gminy Poręba nie przywrócono[20]; w tym dniu Poręba (od 1957 roku osiedle[21]) otrzymała prawa miejskie[22].
Przypisy
edytuj- ↑ W czasie I i II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933.
- ↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, str. 279)
- ↑ Postanowienie z 23 stycznia (4 lutego) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 77).
- ↑ Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 2 (str. 8)
- ↑ Kreis-Blatt des Kreises Bendzin, 1915, No. 32
- ↑ Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorjum obu byłych jeneralnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego
- ↑ Dziennik Rozporządzeń dla Jenerał Gubernatorstwa Warszawskiego. 1915, nr 12, poz. 25
- ↑ Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorjum obu byłych jeneralnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego
- ↑ Dziennik Urzędowy Obwodu Dąbrowskiego, 1915, R. 1, No 12, poz. 152
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 13, poz. 140.
- ↑ W 1924 roku dołączono do niej ponownie miejscowości Kosowska Niwa, Kręciwilk i Nieradaz gminy Włodowice, lez już bez Ciszówki, która pozostała w gminie Żarki (Dz.U. z 1927 r. nr 81, poz. 708)
- ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 125, poz. 727.
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 167.
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255.
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 13, poz. 51.
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 48, poz. 436.
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa.
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191.
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312.
- ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 8, poz. 31.
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.