Sławięcice (niem. Slawentzitz, od 1938 Ehrenforst[4]) – część miasta[5][2] oraz jedno z 16 osiedli administracyjnych miasta Kędzierzyna-Koźla. Siedziba Rady Osiedla znajduje się przy ulicy Stefana Batorego 32. Przewodniczącą Zarządu Osiedla (2023) jest Hanna Duk[6].

Sławięcice
część miasta i osiedle administracyjne Kędzierzyna-Koźla
Ilustracja
Pałac w Sławięcicach (1860)
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

kędzierzyńsko-kozielski

Miasto

Kędzierzyn-Koźle

Data założenia

1246

Prawa miejskie

1245–1260 i 1973–1975

W granicach Kędzierzyna-Koźla

30 października 1975[1]

SIMC

0965571[2]

Zarządzający

Hanna Duk

Populacja (2022[3])
• liczba ludności


2401

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

47-230

Tablice rejestracyjne

OK

Położenie na mapie Kędzierzyna-Koźla
Mapa konturowa Kędzierzyna-Koźla, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Sławięcice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Sławięcice”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Sławięcice”
Położenie na mapie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego
Mapa konturowa powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Sławięcice”
Ziemia50°22′26″N 18°19′27″E/50,373889 18,324167

Miejscowość o dawnych, aczkolwiek krótkotrwałych, tradycjach miejskich (prawa miejskie 1246–1260)[7]. Następnie wieś i gmina jednostkowa. Od 1945 gromada (sołectwo) w zbiorowej gminie Blachownia Śląska w Polsce[8]. W latach 1954–1959 w gromadzie Sławięcice (będąc jej siedzibą)[9], 1959–1972 na prawach osiedla[10], a 1973–1975 odrębne miasto[11] (także siedziba wiejskiej gminy Sławięcice[12]). 30 października 1975 włączone do miasta Kędzierzyna[13], przemianowanego 3 listopada 1975 na Kędzierzyn-Koźle[14].

Sławięcice leżą nad Kłodnicą i Kanałem Gliwickim. Jest to zarazem najdalej na wschód wysunięta część Kędzierzyna-Koźla, położona vis-à-vis miasta Ujazdu w powiecie strzeleckim, (odległość około 2,5 km), podczas gdy od starówki kozielskiej dzieli je 15 km.

Nazwa pochodzi od polskiego określenia oznaczającego dużą popularność oraz rozgłos – sławy[15]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Schlawenticium[16]. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia wcześniejszą od niemieckiej nazwę miejscowości w obecnej polskiej formie „Slawiencice” podając jej znaczenie jako „Sitz beruhmter Leute”, czyli w tłumaczeniu „Miejsce sławnych ludzi”[15]. Niemcy fonetycznie zgermanizowali nazwę miejscowości na „Slawentzitz”[15] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.

Ze względu na polskie pochodzenie nazwy w okresie hitlerowskiego reżimu w latach 1936–1945 nazistowska administracja III Rzeszy zmieniła ją na nową, całkowicie niemiecką Ehrenforst.

Historia

edytuj

Średniowiecze

edytuj

W 1245 istniała już osada Sławięcice zanotowana w łacińskojęzycznym dokumencie jako Slawentzitz, która przed 1260 otrzymała prawa miejskie na prawie niemieckim. Jednak jeszcze w tym samym roku 1260 książę Władysław II opolski przeniósł prawa miejskie na rzecz pobliskiego miasta Ujazd.

10 stycznia 1289 piastowski książę Kazimierz bytomski jako pierwszy z książąt śląskich złożył w Pradze hołd lenny królowi czeskiemu Wacławowi II. Od tego czasu Sławięcice wchodziły wraz z Księstwem bytomskim w skład Korony Czeskiej. Miasteczko pozbawione praw rozwijało się, np. w latach 1316–1322 działała tu mennica, bijąca monetę na zlecenie Mieszka bytomskiego. Po raz pierwszy zamek w Sławięcicach zostaje wymieniony w treści hołdu lennego Władysława bytomskiego z 1327 roku. Zamek wraz z przyległymi wioskami zostały sprzedane przez Władysława Bolkowi II opolskiemu (1313–1358) za 2800 grzywien groszy polskich[17].

Habsburgowie

edytuj

W 1526 zmarł król Czech i Węgier Ludwik II Jagiellończyk, ostatni władca tych krajów z dynastii Jagiellonów. Jego następcą na tronie Czech i Węgier został arcyksiążę austriacki Ferdynand I Habsburg. Tym samym Sławięcice przeszło pod zwierzchnictwem Habsburgów.

W 1558 cesarz Ferdynand I oddał w zastaw (za pieniądze) Sławięcice Johannowi von Oppersdorffowi.

Powiat sławięcicki istniał od XVI do połowy XVIII wieku[18].

W roku 1702 posiadłość nabył saski generał i minister pruski Heinrich Jakob Reichsgraf von Flemming, który stworzył w Sławięcicach, Kotlarni (Jakobswalde) i Blachowni wiele nowoczesnych kuźni i walcowni żelaza oraz mosiądzu.

W 1714 roku nowymi właścicielami zostali grafowie von Hoym, którzy w latach 1716–1720 wybudowali pałac(inne języki) z ogrodem wzorowany na Wersalu. W 1782 dobra Sławięcic przeszły w posiadanie księcia Fryderyka Hohenlohe. Wybudował on w Sławięcicach pałac z parkiem w stylu angielskim. Pałac wkrótce spłonął, odbudował go w 1827 roku Friedrich August, książę Hohenlohe-Öhringen.

Rozbudowa gospodarki

edytuj

W latach 1792–1821 wybudowano Kanał Kłodnicki, który pobudził rozwój gospodarczy okolic Koźla. Dzięki budowie Kanału Kłodnickiego i linii kolejowej z Wrocławia przez Kędzierzyn (Kandrzin) do Gliwic, Sławięcice rozwinęły się z nieznaczącej posiadłości wiejskiej, w ważną miejscowość przemysłową.

W 1817 Sławięcice uwolniły się od pańszczyzny. W 1845 uruchomiono linię kolejową Opole-Gliwice (stacja kolejowa w Kędzierzynie nazywała się wówczas Kozel-Kandrzin). Przyśpieszyło to rozwój gospodarczy całego regionu. W połowie XIX wieku ważnym ośrodkiem przemysłowym były wówczas Sławięcice i pobliska Blachownia. Po Kanale Kłodnickim kursowało rocznie ponad tysiąc statków, przewożąc głównie towary z Gliwic do manufaktury w Sławięcicach oraz do składnicy towarów żelaznych utworzonej u ujścia Kanału do Odry.

Liczba ludności w miejscowości 1845 1855 1861
Sławięcice (Slawentitz)[19] 1.281 1.503 1.791
Kol. Sławięcice (Col. Slawentitz)[19] 245 278 336

W 1910 w Sławięcicach żyło 1252 mieszkańców.

Plebiscyt i III powstanie śląskie

edytuj

W czasie plebiscytu w Sławięcicach utworzono dwie gminy wyborcze – w obu zwyciężyła opcja niemiecka. W gminie Slawentzitz Dorf 577 w stosunku do 239, a w Slawentzitz Kolonie 174 do 105. W obszarze dworskim Slawentzitz także zwyciężyli Niemcy – 376 do 71[20].

Podczas III powstania śląskiego 6 maja 1921 z Łabęd wyruszył 1 katowicki pułk piechoty im. J.Piłsudskiego dowodzony przez ppor. Walentego Fojkisa. 7 maja 1921 zajął on Sławięcice i Blachownię. 4 czerwca 1921 niemieckie oddziały przeszły do kontrofensywy, zdobywając Lichynię, Zalesie, Koźle-Port, Kłodnicę i Kędzierzyn. Aby opóźnić niemieckie natarcie w kierunku na Gliwice, powstańcy wysadzili w powietrze mosty w Sławięcicach na rzece Kłodnica. Ogółem wysadzono dziewięć mostów.

W lipcu 1922 powiat kozielski został oficjalnie ponownie przekazany administracji niemieckiej.

Liczba ludności w miejscowości 1910 1925
Sławięcice (Slawentitz)[21] 2.405 2.338

III Rzesza

edytuj
 
Pałac w Sławęcicach około 1860, Edition by Alexander Duncker
 
Były obóz koncentracyjny w Sławęcicach.

W latach 1933–1937 naziści przeprowadzili na Śląsku Opolskim kampanię zmian nazw geograficznych pochodzenia słowiańskiego. Z tego powodu w 1936 historyczną nazwę Slawentzitz zmieniły na Ehrenforst.

W ramach rozpoczętej przez nazistów walki z bezrobociem podjęto budowę Kanału Gliwickiego (lata 1934–1938), który połączył Gliwice z Koźlem-Port.

Przygotowując się do kampanii wrześniowej 1939 przeciwko Polsce, w Sławięcicach ulokowano dowództwo dywersyjnej grupy operacyjnej SS, która przeprowadziła w nocy z 31 sierpnia na 1 września 1939 rzekomo „polski atak” na przygraniczny niemiecki urząd celny.

Na potrzeby budowy zakładów chemicznych i utrzymania produkcji rozpoczęto w 1940 tworzenie rozległej sieci różnego rodzaju obozów, położonych w pasie od Blachowni przez Kędzierzyn i Azoty do Bierawy. Skoncentrowano tutaj około 35 tys. ludzi uwięzionych w różnych obozach.

Niemcy utworzyli w Sławięcicach kilka różnych obozów:

  • Międzynarodowy obóz dla jeńców wojennych;
  • Obóz pracy przymusowej, przeznaczony głównie dla Polaków (tzw. Polenlager);
  • Filia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau w Sławięcicach (około 4 tys. więźniów)[22];
  • Obóz pracy przymusowej dla kobiet różnych narodowości (w większości Polek, Żydówek i Rosjanek).

Obóz, początkowo mogący pomieścić 8000 ludzi, mimo wielkiej śmiertelności osadzonych w nim więźniów, w 1943 osiągnął stan 50 000[22] uwięzionych. W obozie przeprowadzano wiele masowych egzekucji, m.in. w styczniu 1945 zamordowano 1 500[22] Żydów. Do kwietnia obóz zarządzany był przez niemiecki Wehrmacht, następnie Gestapo i SS. W styczniu 1945 obóz wyzwolili sowieci. Niemiecka załoga zdążyła go częściowo ewakuować, rozstrzeliwując pozostałych jeńców i więźniów na miejscu.

W Polsce Ludowej

edytuj

W dniach 23/24 stycznia 1945 Armia Czerwona zajęła Sławięcice. Zespół parkowo-pałacowy został w czasie walk poważnie uszkodzony, a w roku 1948 ruina spłonęła i została rozebrana. 21 marca 1945 rozpoczęło się przejmowanie od Armii Czerwonej obiektów gospodarczych w powiecie kozielskim.

Na początku 1946 w Sławięcicach mieszkało 1228 osób.

Ludność miejscowości według spisu powszechnego 1950 1960 1970
Sławięcice[23] 2.648 2.824 3.600

25 września 1954 reforma podziału administracyjnego powołała na terenie powiatu kozielskiego 30 gromad, w tym Gromada Sławięcic.

W listopadzie 1959 Sławięcice otrzymały status osiedla.

1 stycznia 1973 Sławięcice uzyskały prawa miejskie[24].

15 października 1975 nastąpiło połączenie miast Koźla, Kędzierzyna, Kłodnicy i Sławięcice oraz 3 wsi (Lenartowic, Miejsca Kłodnickiego i Cisowej) – początek dzisiejszego miasta Kędzierzyn-Koźle.

Zabytki

edytuj
 
Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[25]:

  • kościół parafialny pod wezwaniem św. Katarzyny, z lat 1864–1869, według projektu architekta Friedricha von Schmidta, ul. Staszica, wypisany z księgi rejestru
  • zespół plebanii przy kościele św. Katarzyny, ul. Staszica 1, z XIX w.: plebania, budynek gospodarczy, altana w ogrodzie (przeniesiona do Muzeum Wsi Opolskiej)
  • zespół pałacowy, pozostałości z XVIII w.-XIX w.,
    • park; jeden z największych woj. opolskiego:
      • barokowy pawilon ogrodowy – belweder, z 1802 r.,
      • późnoklasycystyczny dom ogrodnika, z 1830 r.,
      • mogiła zbiorowa powstańców śląskich, z 1921 r.
  • zespół szpitala im. Roberta Kocha, ul. Orkana 14, z l. 1880–1884: budynek mieszkalno-biurowy – pawilon „A” z łącznikiem, budynek administracyjno-pomocniczy – pawilon „B” z łącznikiem, budynek szpitalny – pawilon „C”, budynek mieszkalno-gospodarczy – pawilon „D”, z 1925 r., dwie leżakownie, drewniane, zieleń parkowa, ogrodzenie, murowane z bramami
  • dom, ul. Sadowa 95, z 1830 r., nie istnieje
  • elektrownia wodna, ob. dom mieszkalno-przemysłowy, ul. Puszkina 1, z poł. XIX w.
  • krematorium, znajduje się na placu apelowym, na terenie dawnego obozu koncentracyjnego, poza rejestrem: pomnik ku czci pomordowanym, w otaczającym lesie – liczne pozostałości wież strzelniczych i bram wjazdowych.

Transport

edytuj

Układ drogowy

edytuj

Przez osiedle Sławięcice przebiega droga krajowa nr 40 i droga wojewódzka 426.

Komunikacja miejska

edytuj

Miejski Zakład Komunikacyjny w Kędzierzynie-Koźlu posiada w dzielnicy Sławięcice 8 przystanków autobusowych: Sławięcice Las I, CeWe Color – Fotojoker, DPS, Hermes, Technikum, Sławięcice Bar „Danka”, Batorego, Leśniczówka.

Kursują tutaj autobusy dwóch linii: 5 oraz 9.

Stacja kolejowa Sławięcice.

Kultura

edytuj

Filia nr 8 (ul. St. Batorego 32) Miejskiej Biblioteki Publicznej w Kędzierzynie-Koźlu.

Edukacja

edytuj
  • Publiczna Szkoła Podstawowa nr 16 imienia Jana Pawła II[26], ul. Sławięcicka 96
  • Publiczne Gimnazjum nr 9, ul. Sławięcicka 96
  • Zespół Szkół nr 3 z Publicznym Gimnazjum nr 8, ul. Sławięcicka 79
  • Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Gospodarki Narodowej, zaoczne studia magisterskie, ul. Sławięcicka 79[potrzebny przypis]

Religia

edytuj
  • Stadion sportowo-rekreacyjny (ul. Sadowa) – wykorzystywany do szkolenia i rozgrywek w piłce nożnej oraz do organizacji imprez sportowych, rekreacyjnych, kulturalnych i innych.

Galeria

edytuj

Władze miasta

edytuj

Naczelnik miasta:

Dalej patrz Kędzierzyn-Koźle.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Dz.U. z 1975 r. nr 35, poz. 198
  2. a b GUS. Rejestr TERYT
  3. Liczba mieszkańców Kędzierzyna-Koźla (2022)
  4. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. Skład Rady oraz Zarządu Osiedla Sławięcice
  7. Spórna, T., Krzysztofik, R., & Dymitrow, M. 2015. Degraded and restituted towns in numbers / Miasta zdegradowane i restytuowane w liczbach, [In] Krzysztofik, R., & Dymitrow, M. (Eds.), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy. Gothenburg: University of Gothenburg, s. 367–368 / 369–422.
  8. Rozporządzenie Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 27 listopada 1945 (Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, Nr. 34, Kat, dnia 22 grudnia 1945 r.)
  9. Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 27 grudnia 1954 r., Nr. 12, Poz. 68
  10. Dz.U. z 1959 r. nr 65, poz. 387
  11. Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327
  12. Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 11 grudnia 1972 Nr 14, poz. 167
  13. Dz.U. z 1975 r. nr 35, poz. 198
  14. M.P. z 1975 r. nr 34, poz. 210
  15. a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 74, OCLC 456751858 (niem.).
  16. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 180. ISBN 978-83-910595-2-4.
  17. Horwat J., Księstwo bytomskie i jego podziały do końca XV w., Gliwice 1990, s. 20.
  18. Pałac Sławięcice (dawny), Kędzierzyn-Koźle – polska-org.pl [online], polska-org.pl [dostęp 2019-10-28].
  19. a b „Kędzierzyn-Koźle Monografia Miasta”, Państwowy Instytut Naukowy w Opolu, Opole 2001.
  20. Wyniki w powiecie kozielskim. [dostęp 2014-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
  21. S.Golachowski „Materiały do statystyki narodowościowej Śląska Opolskiego z lat 1910–1939”, Poznań-Wrocław 1950.
  22. a b c Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, 1966, s. 266.
  23. „Narodowy spis powszechny 1970 r.”, GUS, Warszawa 1971.
  24. Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.
  25. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 34.
  26. Jan Paweł II patronem szkoły w Sławięcicach. Przekazanie sztandaru i odsłonięcie muralu [online], KK24.pl Serwis informacyjny Kędzierzyna-Koźla, 27 października 2022 [dostęp 2022-11-01] (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj