Skały magmowe

Skały magmowe – jeden z trzech głównych typów skał (obok skał osadowych i metamorficznych) budujących skorupę ziemską, powstałych wskutek krystalizacji lub zakrzepnięcia magmy w głębi skorupy ziemskiej lub lawy na powierzchni Ziemi. Geolodzy opisali ponad 700 odmian skał magmowych.

Podział skał magmowych edytuj

Podział genetyczny edytuj

Skały magmowe dzieli się w zależności od głębokości zastygania oraz stosunku do skał otaczających:

na trzy główne kategorie:
- Skały wulkaniczne (efuzywne (wylewne), ekstruzywne) – krystalizują z magmy wydobywającej się na powierzchnię Ziemi w postaci lawy, m.in.: bazalt, andezyt, melafir, trachit, latyt, dacyt, ryolit, porfir, obsydian, spilit;
- skały żyłowe - lamprofiry i diabazy, pegmatyty;
- skały głębinowe (plutoniczne) – krzepnące głęboko (5-30 km) pod powierzchnią Ziemi, tworzące intruzje o znacznych rozmiarach - perydotyt, gabro, dioryt, noryt, granodioryt, sjenit, monzonit, granit, karbonatyty;

lub

na pięć facji:
- skały wylewne (jw.);
- skały subwulkaniczne;
- skały hipabisalne (hipabysalne) – krzepnące na niewielkiej głębokości pod powierzchnią Ziemi, tworzące drobne intruzje o nieznacznych rozmiarach, m.in. karbonatyty, doleryt, granofir, mikrogranit, pegmatyt, aplit, melafir, porfir, dacyt, latyt, lamprofir, ryolit;
- skały mezoabysalne;
- skały abysalne (głębinowe, jw.).

Skały magmowe mają zwykle strukturę krystaliczną, niektóre mają strukturę porfirowatą lub porfirową, afanitową lub szklistą. Wielkość kryształów w skale zależy od szybkości krzepnięcia magmy: wolno krzepnące skały plutoniczne mają strukturę jawnokrystaliczną z kryształami o rozmiarach powyżej 5 mm, natomiast szybko krzepnące skały wulkaniczne wykazują strukturę skrytokrystaliczną (poniżej 1 mm), szklistą lub porfirową, gdy w skrytokrystalicznym lub szklistym "cieście skalnym" występują pojedyncze, wcześniej wykrystalizowane prakryształy.

Podział ze względu na skład edytuj

Skały magmowe wyróżnia się również w zależności od ich składu chemicznego i mineralnego. Podstawowym jest podział ze względu na zawartość krzemionki. Wyróżniamy skały magmowe:

kwaśne – powyżej 66% SiO₂ (w górnej części diagramu QAPF - obfite w kwarc (Q))
obojętne – 53-66% SiO₂ (w środkowej części diagramu QAPF)
zasadowe – 45-53% SiO₂ (w dolnej części diagramu QAPF - obfite w skaleniowce (F))
skrajnie zasadowe (ultrazasadowe) – poniżej 45% SiO₂
skały alkaliczne - skały względnie nasycone alkaliami, a więc niedosycone krzemionką.

Podział na klasy skał edytuj

Skały powstałe z krystalizacji głównej magmy dzielimy na klasy:

klasa perydotytu
klasa gabra i bazaltu
klasa diorytu
klasa granitu i ryolitu
klasa sjenitu i trachitu
klasa monzonitu i latytu
klasa fojaitu i fonolitu
klasa teralitu i tefrytu
klasa ijolitu i law skaleniowcowych
klasa skał niekrzemianowych

Przykłady skał magmowych edytuj

Bazalt, z widocznym ciosem termicznym - przykład skały wylewnej zasadowej
Porfir - przykład skały wylewnej bądź żyłowej kwaśnej bądź zasadowej
Porfir
Aplogranit - przykład kwaśnej skały żyłowej
Diabaz - przykład zasadowej skały żyłowej, o składzie mineralnym zbliżonym do bazaltu
Pegmatyt - przykład kwaśnej skały żyłowej lub magmowej
Pegmatyt - przerosty pismowe
Pegmatyt
Czarnokit - kwaśna głębinowa skała magmowa
Granit - przykład skały kwaśnej głębinowej
Rapakivi - przykład skały kwaśnej głębinowej
Dioryt - przykład głębinowej skały obojętnej
Sjenit – przykład obojętnej skały głębinowej
Gabro - przykład głębinowej skały zasadowej
Gabro o budowie ofitowej
Hornblendyt - przykład skały głębinowej ultrazasadowej

Formy skał magmowych edytuj

Magma, przemieszczając się i zastygając w różnych warunkach temperatury, składu, ciśnienia i charakteru otoczenia, może tworzyć ciała skalne o różnej formie, w odniesieniu do otaczających skał. Ich rozróżnianie jest bardzo ważne dla uzyskania pełnego obrazu sytuacji geologicznej.

Osobny artykuł: intruzja.