Sobór powszechny

Sobór powszechny, sobór ekumeniczny – spotkanie biskupów całego Kościoła w celu ustanowienia praw kościelnych (kanonów soborowych) i uregulowania spraw doktryny wiary i moralności. Początkowo sobory były zwoływane przez cesarzy rzymskich. Ich postanowienia musiały być jednak zaakceptowane przez biskupa Rzymu. Sobory zwoływane jedynie w obrębie Kościoła katolickiego nie są uznawane przez pozostałych chrześcijan (w tym prawosławnych i protestantów).

Stosunek różnych wyznań chrześcijańskich

Kwestia, czy zjazd biskupów jest soborem powszechnym, czy tylko synodem danego kościoła partykularnego, zależy od nauki danego Kościoła.

Kościół katolicki

Kościół katolicki przyjmuje, że odbyło się dwadzieścia jeden soborów powszechnych (od nicejskiego I w 325 do watykańskiego II w latach 1962–1965). Według obecnego prawa kanonicznego (kan. 337-341) papież zwołuje sobór wedle własnego uznania, przewodniczy jego obradom osobiście lub przez delegatów, a także określa ramy obrad i zatwierdza dekrety soborowe. Śmierć papieża podczas trwania obrad powoduje ich zawieszenie do czasu wznowienia przez następcę.

Cerkiew prawosławna i Kościoły starokatolickie

Cerkiew prawosławna i Kościoły starokatolickie uważają za powszechne tylko pierwsze siedem soborów (od nicejskiego I do nicejskiego II). Prawosławie uznaje również IV Sobór konstantynopolitański (nie należy mylić z soborem zwołanym przez papieża Hadriana II i uznawanym dziś jedynie przez katolików) i V Sobór konstantynopolitański (1341-1351).

Kościoły protestanckie

Kościoły protestanckie opierają się na zasadzie sola scriptura, zgodnie z którą jedynie Biblia stanowi autorytet w sprawach wiary, doktryny i praktyki chrześcijańskiej. Dlatego też protestanci uznają, że sobory powszechne są ze swej natury omylne, a ich postanowienia należy zakwestionować w sytuacji, gdy znajdą się one w sprzeczności z nauką Pisma Świętego, lub też z niej nie będą wynikać.

Choć protestantyzm nie uznaje autorytetu soborów, zdecydowana większość protestantów na podstawie samej Biblii uznaje, że postanowienia dotyczące Trójjedyności Boga i natury Chrystusa wyrażone na czterech pierwszych soborach ekumenicznych wyrażają naukę biblijną. Stąd protestanci zgadzają się najczęściej z ustaleniami tychże soborów w wyżej wymienionych sprawach. Są to:

• Sobór nicejski I,
• Sobór konstantynopolitański I,
• Sobór efeski,
• Sobór chalcedoński.

Inne wyznania

Wyznania zaliczane do restoracjonizmu, np. Świadkowie Jehowy i mormoni nie uznają autorytetu soborów powszechnych, w konsekwencji więc nie zgadzają się z ich postanowieniami. Kościoły przedchalcedońskie uznają za powszechne tylko trzy pierwsze sobory, a Kościół asyryjski (nestoriański) – dwa pierwsze sobory.

Sobór Jerozolimski

Soborem jerozolimskim określane jest także opisane w Dziejach Apostolskich (15,2-29) zebranie apostołów i starszych w Jerozolimie ok. roku 49. W sensie ścisłym nie był to jednak sobór powszechny.

Spis soborów powszechnych

Spis soborów powszechnych uznawanych przez większość kościołów chrześcijańskich

Sobory powszechne
według Kościoła katolickiego:

Ikona przedstawia uczestników I Soboru Powszechnego w Nicei w 325 r., trzymających tekst nicejsko-konstantynopolitańskiego wyznania wiary (381)

• I Sobór nicejski I (325) – potępił arianizm, sformułował chrześcijańskie wyznanie wiary.
• II Sobór konstantynopolitański I (381) – uzupełnił wyznanie wiary (zwane także nicejsko-konstantynopolitańskim) do postaci Credo (czyli wyznania wiary) nicejsko-konstantynopolitańskiego, odmawianego podczas Mszy św., potwierdzono wiarę w Ducha Świętego.
• III Sobór efeski (431) – potępił nestorianizm, uznał, że Dziewicy Maryi przysługuje tytuł Matki Bożej (Η Θεοτόκος, łac. Theotokos). Ten i następne sobory nie są uznawane przez Kościół asyryjski.
  • Sobór efeski II (449) – przyjął monofizytyzm. Jego postanowienia zostały odrzucone na następnym soborze. Nie jest uważany za powszechny ani przez Kościół katolicki, ani przez prawosławny.
• IV Sobór chalcedoński (451) – odrzucił monofizytyzm, sformułował doktrynę o dwóch naturach Chrystusa: boskiej i ludzkiej. Ten sobór i następne nie są przyjmowane przez tzw. kościoły przedchalcedońskie (dawniej nazywane monofizyckimi).
• V Sobór konstantynopolitański II (553) – potwierdził doktryny i kanony poprzednich soborów, potępił nowe pisma heretyckie.
• VI Sobór konstantynopolitański III (680–681) – potępił monoteletyzm.
  • Sobór in Trullo (692) – był przedłużeniem poprzedniego soboru, znany również jako piąto-szósty (Quinisext/Penthekte). Zajął się gł. sprawami administracji i dyscypliny kościelnej – nie uczestniczyli w nim biskupi Zachodu i jego kanony nie są uznawane przez Kościół katolicki. Prawosławni traktują go jako część szóstego soboru powszechnego.
  • Sobór w Hierei (754) – sobór ikonoklastyczny. Ponieważ odbywał się w czasie trwania wakatu na tronie patriarszym w Konstantynopolu po śmierci Anastazego, a w gronie zebranych zabrakło reprezentantów Kościoła Zachodniego i oficjalnego przedstawiciela któregokolwiek z pozostałych patriarchów wschodnich, sobór ten nie został nigdy uznany za powszechny.
• VII Sobór nicejski II (787) – potępił ikonoklazm i uznał za słuszny kult ikon.

Spis soborów powszechnych uznawanych przez Kościół katolicki

• VIII Sobór konstantynopolitański IV (869–870) – potępił Focjusza, uznając go za schizmatyka. Sobór nieuznany przez prawosławie.
• IX Sobór laterański I (1123) – uregulował kwestie inwestytury.
• X Sobór laterański II (1139) – potępił nauki Arnolda z Brescii.
• XI Sobór laterański III (1179) – zajmował się problemami moralnymi, potępił albigensów i waldensów
• XII Sobór laterański IV (1215) – sformułował dogmat o przeistoczeniu, potępił naukę Joachima z Fiore, sformułował doktrynę o prymacie papieskim.
• XIII Sobór lyoński I (1245) – zdetronizował cesarza Fryderyka II, zarządził nową krucjatę przeciwko Saracenom.
• XIV Sobór lyoński II (1274) – wprowadził filioque do wyznania wiary, uregulował zasady wyboru papieża.
• XV Sobór w Vienne (1311–1312) – potępił błędy templariuszy, fraticelli, beginek i begardów.
  • Sobór w Pizie (1409) – nieudana próba zakończenia wielkiej schizmy, nie uznana przez papieża za legalny sobór.
  • Sobór w Perpignan (1409) – zwołany przez antypapieża Benedykta XIII na wieść o planowanym soborze w Pizie. Nieuznawany
• XVI Sobór w Konstancji (1414–1418) – początkowo nieformalny, stał się soborem z chwilą zwołania przez papieża Grzegorza XII; zakończył wielką schizmę zachodnią, wybierając papieżem Marcina V; potępił Johna Wycliffe'a i Jana Husa (w wyniku czego Hus został spalony na stosie).
  • Sobór w Sienie (1423–1424) – zajmował się kwestiami reformy w Kościele, uznany później za heretycki i skreślony z listy soborów powszechnych.
• XVII Sobór bazylejsko-ferrarsko-florencki – odbywał się w trzech fazach:
  • Sobór w Bazylei (1431–1439) – kontynuował kwestie reformy Kościoła i podjął temat unii z Grekami. Po uchwaleniu dogmatu o wyższości soboru nad papieżem, Eugeniusz IV ogłosił nieważność soboru. W odpowiedzi sobór wybrał na papieża Feliksa V.
  • Sobór w Ferrarze (1438) – zwołany przez Eugeniusza IV po rozłamie na soborze w Bazylei. Zajął się problemem unii z prawosławiem. Na początku 1439 przeniesiony do Florencji. Uważany za kontynuację poprzedniego.
  • Sobór we Florencji (1439–1445) – Od 1443 obradował w Rzymie. Zatwierdził unię z Kościołem bizantyjskim oraz Apostolskim Kościołem Ormiańskim. Jest kontynuacją poprzedniego.
• XVIII Sobór laterański V (1512–1517) – potępił koncyliaryzm
• XIX Sobór trydencki (1545–1563) – potępił Lutra i innych zwolenników reformacji; podjął dzieło odnowy Kościoła (kontrreformacja).
• XX Sobór watykański I (1868–1870) – sobór przerwany wojną francusko-pruską; ogłosił dogmat o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności.
• XXI Sobór watykański II (1962–1965) – sobór mający na celu odświeżenie (aggiornamento) Kościoła katolickiego.

Spis soborów powszechnych uznawanych przez część prawosławia

• VIII Sobór konstantynopolitański IV (prawosławny) (879–880) – zrehabilitował i przywrócił patriarchę Focjusza na zajmowane stanowisko, początkowo uznany na Zachodzie jako powszechny, następnie podtrzymano opinię o błędach Focjusza.
• IX Sobór konstantynopolitański V (1341–1351) – uznał ortodoksyjność nauki Grzegorza Palamasa o hezychazmie i przebóstwieniu człowieka i potępił nauki inspirowanego zachodnią filozofią Barlaama z Kalabrii.

Zobacz też

• sobór jerozolimski
• sobory laterańskie
• koncyliaryzm
• synod
• Święty i Wielki Sobór Kościoła Prawosławnego

Bibliografia

• Klaus Schatz, Sobory powszechne – punkty zwrotne w historii Kościoła, Kraków 2001
• Leopold Ranke, Dzieje papiestwa w XVI-XIX w., Warszawa 1974