Stanisław Diabeł Stadnicki
Stanisław „Diabeł” Stadnicki herbu Szreniawa bez Krzyża (ur. ok. 1551 w Nowym Żmigrodzie lub Dubiecku, zm. 14 sierpnia 1610 w Tarnawie[1]) – starosta zygwulski w latach 1599–1608[2].
| |
 Szreniawa bez Krzyża | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka |
Barbara Zborowska |
| Żona |
Anna Ziemięcka |
| Dzieci | |
Życiorys edytuj
Był synem Stanisława Mateusza i Barbary ze Zborowskich. Jego bratem był Marcin Stadnicki h. Szreniawa (ok. 1552–1628) kasztelan sanocki, ochmistrz dworu carowej Maryny Mniszchówny.
Ożeniony z Anną Ziemięcką (z Ziemięcic k. Gliwic), miał z nią trzech synów: Władysława (zabitego w Krzemienicy w 1610 r.), Zygmunta i Stanisława, oraz jedną córkę – Felicjanę. Rodzina Stadnickich była wyznania ewangelicko-reformowanego (kalwińskiego) i utrzymywała w Łańcucie zbór.
Nauki pobierał w Dubiecku, następnie w Heidelbergu w 1566 roku[3].
Został zapamiętany jako awanturnik i sławny warchoł, nazwany „Diabłem Łańcuckim”. Początkowo zasłużył się dla Korony, jako rotmistrz biorąc udział w wyprawie Stefana Batorego na Gdańsk i Moskwę. Urażony, że jego wyczyny nie zostały docenione, wyjechał na Węgry, gdzie w wojsku cesarza Rudolfa II walczył przeciw Turkom. Później popierał arcyksięcia Maksymiliana w staraniach o koronę polską i przez jakiś czas przebywał na Śląsku, gdzie poznał przyszłą żonę Annę Ziemięcką przebywając u jej ojca. Brał udział po stronie austriackiej w oblężeniu zamku Olsztyn koło Częstochowy, gdzie przeszedł do historii jako antybohater[wyrażenie próżne].
W roku 1586 przejął za długi od Anny Sienińskiej miasto Łańcut. W czasie elekcji 1587 roku głosował z województwa krakowskiego na Maksymiliana Habsburga[4].
Poseł na sejm 1590/1591 roku z ziemi sanockiej[5], poseł na sejm inkwizycyjny 1592 roku, sejm 1593 roku, sejm 1597 roku, sejm 1601 roku, sejm 1603 roku, sejm 1605 roku, sejm 1606 roku z ziemi przemyskiej, poseł na sejm 1590 roku z ziemi sanockiej[2].
Jako ewangelik i deputat na Trybunał Główny Koronny w Lublinie[potrzebny przypis] był wybrany prowizorem przez protestancko-prawosławną konfederację wileńską w 1599 roku[6]. Był przeciwnikiem Jana Zamoyskiego. W roku 1600 był posłem na sejm[7]. W czerwcu 1606 roku uczestniczył w zjeździe pod Lublinem[8]. W latach 1606–1607 był jednym z przywódców rokoszu Zebrzydowskiego (wziął udział jako jeden z dowódców w bitwie pod Guzowem, która miała miejsce 5 lipca 1607 roku). Później jednak niespodziewanie „zmienił front” i uszedł ze swoim wojskiem.
Toczył prywatną wojnę ze starostą Leżajska Łukaszem Opalińskim. Opaliński zdobył jego rezydencję w Łańcucie wraz z miastem w roku 1608. Stadnicki jednak w odwecie zdobył rezydencję Opalińskiego wraz z miastem Leżajsk. Ostatecznie pod Tarnawą[1], gdzie zgromadzono 6000 ludzi, 14 sierpnia 1610 roku przegrał z Opalińskim. Zginął w odwrocie po bitwie, a wraz z nim około pół tysiąca jego żołnierzy. Ukrył się w lesie, ale gdy nieostrożnie wychylił się zza kłód drewna został dostrzeżony przez Kozaków. Stadnickiego dobił Tatar Persa. Po śmierci na jego ciele naliczono 10 ran od ciosów i pchnięć. Opaliński żałował, że Stadnickiego nie wzięto żywcem, wynagrodził jednak Persę, który na najbliższym sejmie otrzymał nobilitację i nazwisko Macedoński. Legenda głosi, że odrąbaną głowę Stadnickiego przywiózł do Lublina jeden z zalotników pięknej panny Reginy Żegocianki, by serce jej zdobyć i obnosił ją zatkniętą na drzewcu po Lublinie[9].
Stadnicki w sztuce edytuj
Postać Stadnickiego została umieszczona na obrazie Jana Matejki Kazanie Skargi.
Jest bohaterem powieści Diabeł Łańcucki (2007) Jacka Komudy, Pod czarcim kopytem (1983) Kazimierza Korkozowicza, a także dramatu „Smocze gniazdo” Adolfa Nowaczyńskiego oraz Starosta zygwulski Adama Krechowieckiego. Jest także bohaterem jednej z nowel (Z Diabłem sprawa) w Przypadkach starościca Wolskiego Józefa Hena, sfilmowanej w odcinku serialu Rycerze i rabusie. Wspomniany jest w powieściach Rękopis pani Fabulickiej (1958) Hanny Januszewskiej oraz Złota wolność (1928) Zofii Kossak-Szczuckiej.
Antybohater w powieściach pisarzy takich jak Aleksander Fredro, Władysław Syrokomla czy Władysław Bełza. Jeden z antagonistów bohatera serii Kacper Ryx, której autorem jest Mariusz Wollny.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Gwałcił, palił, mordował. Dzieje Diabła Łańcuckiego. [dostęp 2024-03-05].
- ↑ a b Kazimierz Przyboś. Reprezentacja sejmowa ziemi przemyskiej w latach 1573–1695, w: Rocznik Przemyski Tom 34 (1998), Nr 4, s. 32.
- ↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 336.
- ↑ Anna Pieńkowska, Zjazdy i sejmy z okresu bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego, Pułtusk 2010, s. 367.
- ↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 336.
- ↑ 1599 г. – Акт конфедерации, заключенной в Вильно, шляхетством Речи Посполитой православного и протестантского исповеданий для взаимной защиты от гонений со стороны католического духовенства, s. 4.
- ↑ Andrzej Radman, Marek Ferenc, Rejestr senatorów i posłów na sejmie walnym warszawskim 9 lutego – 21 marca 1600 r., w: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. MCCLXVII – 2004, Prace Historyczne, z. 131, s. 98.
- ↑ Alexander Rembowski, Rokosz Zebrzydowskiego: materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, Warszawa 1893, s. 195.
- ↑ Zbigniew Włodzimierz Fronczek, Z toporem przez wieki. Legendy, podania, sensacje Lubelszczyzny i Podlasia, Lublin 2003, s. 14–18.
Bibliografia edytuj
- Norman Davies, Boże igrzysko, Elżbieta Tabakowska (tłum.), t. I, Kraków: Znak, 1991, s. 466–469, ISBN 83-7006-400-0, OCLC 749272417.
- Stanisław Stadnicki: rkps 1606, wyd. J. Czubek, w; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, t. II, Kraków 1918.
Linki zewnętrzne edytuj
- Tygodnik Ilustrowany 1860 Łukasz Opaliński