Wikipedia

Śniadanie

Śniadanie – pierwszy posiłek dnia[1], najczęściej spożywany w godzinach porannych. W zależności od tradycji narodowej składa się z różnych potraw – od lekkich i prostych do bardziej sycących i skomplikowanych.

Owsianka zawiera węglowodany złożone, błonnik i proteiny.
Śniadanie składające się z jajecznicy, kanapek z białym serem i pomidorów. Całość okraszona szczypiorkiem.

Śniadanie jest uważane przez dietetyków za posiłek najważniejszy dla zdrowia i właściwego funkcjonowania organizmu – ma dostarczać energii, co po nocnej przerwie jest bardzo istotne. Chińskie przysłowie, na poparcie tej tezy, mówi: Śniadanie zjedz sam, obiadem podziel się z przyjacielem, a kolację oddaj wrogowi[2].

Etymologia wyrazu edytuj

Podstawą wyrazu śniadanie jest czasownik śniadać, który do XV wieku znaczył zjadać (to znaczenie zachowało się do dzisiaj w niektórych gwarach ludowych), a w późniejszym czasie zawęził swoje znaczenie do zjadania tylko jednego posiłku (a mianowicie porannego). Czasownik ten wywodzi się z prasłowiańskiego *sъn – ědati zjadać, czyli czasownika wielokrotnego od *sъn – ěšti zjeść[3].

Angielskie słowo breakfast wywodzi się z języka średnioangielskiego brekfast lub brekefaste, powstałego z frazy breken fast oznaczającego zakończenie postu lub zakończenie abstynencji od jedzenia[4]. Słowo to pochodzi z okresu między 1100 a 1500 rokiem.

Historia edytuj

 
Jean-Étienne Liotard (1702), Wczesne śniadanie - obraz przedstawiający służącą, która serwuje damie czekoladę i szklankę wody na śniadanie

Kleik ryżowy był śniadaniową potrawą jedzoną w Chinach w czasach prehistorycznych od czasów udomowienia ryżu w dolinie Jangcy 12.000 lat temu[5]. Owsianka i inne rodzaje kleików zbożowych zostały znalezione w żołądkach zmumifikowanych zwłok znalezionych przez paleontologów w Europie Północnej[6], m.in. u człowieka z Grauballe, w którego układzie pokarmowym znaleziono kleik z 60 różnych odmian roślin[7]. W układzie trawiennym człowieka z Tollund znaleziono kleik z jęczmienia, siemienia lnianego oraz nasion rdestu, lnicznika siewnego, owsa i innych[8].

W średniowieczu poranny posiłek był największym posiłkiem (spośród dwóch posiłków jedzonych w ciągu doby) dnia[9]. Franciszek I Walezjusz mawiał "wstań o 5, o 9 zjedz główny posiłek, o 5 zjedz posiłek wieczorny, o 9 udaj się na spoczynek[10]. Elżbieta I wprowadziła do diety dworskiej obfite śniadanie składające się z ciastek owsianych i piwa ale[11].

W XVII wieku w Europie popularność zyskiwały kawa, herbata i czekolada pitna. Do tego stopnia elity europejskie były zachwycone tymi napojami śniadaniowymi, że Kościół katolicki został przymuszony do wypowiedzenia się na temat przerywania postu przez picie napojów śniadaniowych - w 1662 roku kardynał Francesco Maria Brancaccio stwierdził Liquidum non frangit jejunum (napoje nie przerywają postu)[11].

W XIX wieku lekarze zalecali spożywanie obfitego śniadania składającego się z owsianki, ryby, jajka w koszulce, pieczonej szynki lub bekonu, kromki chleba z masłem, marmolady i kompotu owocowego. Do takiego śniadania pito kawę, herbatę bądź czekoladę[11].

Znaczenie śniadania edytuj

Zdrowy tryb życia w dużym stopniu może zaważyć na wydajności pracy umysłu. Jednym z aspektów zdrowego trybu życia jest dieta, zwłaszcza śniadanie[12]. Pod wieloma względami śniadanie jest najważniejszym posiłkiem w ciągu dnia. Jak pokazują badania i doświadczenia, fakt spożywania śniadania wpływa na wydajność fizyczną i psychiczną w ciągu dnia. Dzieci i młodzież jedzące śniadanie mają lepsze osiągnięcia w szkole, dorośli łatwiej radzą sobie w pracy. Śniadanie ma największe znaczenie dla tych, którzy odżywiają się nieregularnie i niedostatecznie[13].

Stwierdzono, że regularne spożywanie śniadania działa korzystnie na stan zdrowia i obniża ryzyko umieralności na choroby układu krążenia[14].

W literaturze naukowej opisano badania dotyczące rodzaju spożywanego śniadania. Płatki owsiane zawierają złożone węglowodany oraz błonnik, które stopniowo w ciągu wielu godzin uwalniają paliwo dla mózgu, zapewniając jego wydajną pracę. Owsianka jest pod tym względem lepsza niż inne płatki śniadaniowe i zapewnia dzieciom wydajniejszą pamięć[15]. Podobnie ryż zawiera złożone węglowodany i proteiny o dobrym profilu aminokwasów. Dzieci jedzące na śniadanie ryż, wypadają lepiej w testach inteligencji, niż dzieci jedzące chleb[16].

Sam fakt spożywania śniadania wpływa dodatnio na wydajność pracy w ciągu dnia. Ważne jest także to, co spożywa się na śniadanie. Najlepsze jest śniadanie o dużej wartości odżywczej, zawierające błonnik i złożone węglowodany o niskim indeksie glikemicznym oraz proteiny o dobrym profilu aminokwasów. W pewnym badaniu porównawczym, u dzieci spożywających zbilansowane śniadanie zaobserwowano większą aktywność w mózgu oraz lepsze osiągnięcia w pewnej prostej grze komputerowej, niż u dzieci, które spożywały tylko cukier[17]. Popularne płatki śniadaniowe nie są najlepszym możliwym posiłkiem na śniadanie. Zawierają one zbyt dużo prostych cukrów. W pewnym doświadczeniu dzieci spożywające na śniadanie bogate w cukry napoje gazowane, wypadały w testach badających ich pamięć i uwagę znacznie gorzej, niż dzieci jedzące złożone węglowodany[18].

Śniadanie w Europie edytuj

Śniadanie w krajach Europy
Zdjęcie Nazwa/Państwo Produkty wchodzące w skład śniadania Napoje Uwagi dodatkowe
Produkty podstawowe Produkty w wersji rozszerzonej
  Śniadanie kontynentalne[19]
  • Pieczywo: chleb, grzanki lub rogalik,
  • Do posmarowania pieczywa: masło, dżem lub galaretka
 wędlina lub ser, ewentualnie jajko albo pasztet.

Czasami podawane jest ciepłe danie (jajecznica, parówki, bekon itp.) oraz owoce.

herbata lub kawa oraz sok
    Anglia Śniadanie angielskie kawa, herbata, soki owocowe lub warzywne
    Norwegia

czarna kawa

Ze względu na wczesną porę lunchu w Norwegii (11:00), Norwegowie spożywają niewielkie śniadanie[20]
    Polska
  • tartinki (chleb lub pół bułki z masłem, wędliną i warzywami),
  • jajko na miękko lub na twardo bądź jajecznica,
  • zupa mleczna
 kawa, herbata W Polsce jada się śniadanie dość wcześnie rano, co wywołało konieczność jedzenia w godzinach pracy tzw. „drugiego śniadania” ok. godziny 10:00
 Röschti   Szwajcaria

zimna lub gorąca czekolada, herbata lub kawa

Szwajcarskie śniadanie (Zmorge) spożywa się w ciągu tygodnia w godzinach 6:30-7:30, a w weekendy w godzinach późniejszych i bez pośpiechu[23]. Drugie śniadanie zjada się o dziewiątej (Znüni).
 kakaó csiga   Węgry
  • jajecznica z kiełbasą i papryką
  • bundáskenyér (typ tosta francuskiego na słono)[24]
  • kanapki, pieczywo (Pogača[25]), pasty serowe, wędliny, dżem[26]
  • ciastka (túrós táska, kakaó csiga), naleśniki[24]
 30% Węgrów nie je codziennie bądź w ogóle śniadania[25][27]

Śniadanie w kulturze edytuj

Śniadanie w malarstwie

Śniadanie jest często pojawiającym się tematem malarskim[28]. W XVII wieku powstał styl holenderskich martwych natur o tematyce śniadania[11].

Śniadanie w literaturze
Śniadanie w filmie
Programy telewizyjne i radiowe

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ śniadanie - definicja, synonimy, przykłady użycia [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2016-09-20].
  2. ↑ Jacek Środa, Śniadanie angielskie czy kontynentalne [online], 15 kwietnia 2015 [dostęp 2020-07-19] (pol.).
  3. ↑ Izabela Różycka, Etymologia wyrazu śniadanie, [w:] Poradnia językowa [online], Uniwersytet Łódzki, 7 marca 2016 [dostęp 2020-07-19] (pol.).
  4. ↑ breakfast noun [online], Merriam-Webster [dostęp 2020-07-19] (ang.).
  5. ↑ Anderson 2013 ↓, s. 6.
  6. ↑ Anderson 2013 ↓, s. 8.
  7. ↑ Jacob Mikanowski, Were the Mysterious Bog People Human Sacrifices? [online], The Atlantic, 11 marca 2016 [dostęp 2020-07-19] (ang.).
  8. ↑ What people ate [online], Museum Silkeborg [dostęp 2020-07-19] (ang.).
  9. ↑ Anderson 2013 ↓, s. vii.
  10. ↑ Anderson 2013 ↓, s. 1.
  11. ↑ a b c d Anderson 2013 ↓, s. 2.
  12. ↑ Jennifer A. O'Dea, Anna C. Mugridge. Nutritional quality of breakfast and physical activity independently predict the literacy and numeracy scores of children after adjusting for socioeconomic status. „Health Education Research”. 27 (6), s. 975-985, 2012-12-01. DOI: 10.1093/her/cys069. ISSN 0268-1153. PMID: 22798563. [dostęp 2015-09-19]. (ang.). 
  13. ↑ Alexa Hoyland, Louise Dye, Clare L. Lawton. A systematic review of the effect of breakfast on the cognitive performance of children and adolescents. „Nutrition Research Reviews”. 22 (02), 2009-01-01. DOI: 10.1017/s0954422409990175. 
  14. ↑ Rong 2019 ↓.
  15. ↑ Caroline R. Mahoney, Holly A. Taylor, Robin B. Kanarek, Priscilla Samuel. Effect of breakfast composition on cognitive processes in elementary school children. „Physiology & Behavior”. 85 (5), s. 635-645, 2005-08-07. DOI: 10.1016/j.physbeh.2005.06.023. [dostęp 2015-09-19]. 
  16. ↑ Yasuyuki Taki, Hiroshi Hashizume, Yuko Sassa, Hikaru Takeuchi i inni. Breakfast Staple Types Affect Brain Gray Matter Volume and Cognitive Function in Healthy Children. „PLoS ONE”. 5 (12), s. e15213, 2010-12-08. DOI: 10.1371/journal.pone.0015213. PMID: 21170334. PMCID: PMC2999543. [dostęp 2015-09-19]. 
  17. ↑ Yuko Akitsuki, Seishu Nakawaga, Motoaki Sugiura, Ryuta Kawashima. Nutritional Quality of Breakfast Affects Cognitive Function: An fMRI Study. „Neuroscience & Medicine”. 02 (03), 2011-01-01. DOI: 10.4236/nm.2011.23026. 
  18. ↑ Keith A Wesnes, Claire Pincock, David Richardson, Gareth Helm i inni. Breakfast reduces declines in attention and memory over the morning in schoolchildren. „Appetite”. 41 (3), s. 329-331, 2003-12-01. DOI: 10.1016/j.appet.2003.08.009. [dostęp 2015-09-19]. 
  19. ↑ Standardy dotyczące wyżywienia w hotelach [online], Hotelarstwo w Polsce [dostęp 2020-07-13] (pol.).
  20. ↑ a b David Nikel, A Norwegian Breakfast [online], Life in Norway, 18 sierpnia 2018 [dostęp 2020-07-14] (ang.).
  21. ↑ Marnely Murray, Swiss-style Bircher Muesli [online] [dostęp 2020-07-14] (ang.).
  22. ↑ Food in Switzerland [online], Information about Switzerland [dostęp 2020-07-14] (ang.).
  23. ↑ a b c Irene Wyrsch, Zmorge - A Typical Swiss Breakfast [online] [dostęp 2020-07-14] (ang.).
  24. ↑ a b Hungarian Breakfast [online], Brunch Bistro Budapest, 21 maja 2019 [dostęp 2020-07-14] (ang.).
  25. ↑ a b Veronika Sári, Magyar reggeli az ötven legjobb között [online], 23 grudnia 2012 [dostęp 2020-07-14] (węg.).
  26. ↑ Alex Mackintosh, What the Locals Eat: A Typical Day's Food in Hungary [online], 21 sierpnia 2017 [dostęp 2020-07-14] (ang.).
  27. ↑ Milyen egy tipikus magyar reggel? [online], Lakaskultura [dostęp 2020-07-14] (węg.).
  28. ↑ Paintings of breakfast [online], The Eclectic Light Company [dostęp 2020-07-19] (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Shuang Rong, Linda G Snetselaar, Guifeng Xu, Yangbo Sun i inni. Association of Skipping Breakfast With Cardiovascular and All-Cause Mortality. „J Am Coll Cardiol”. 73 (16), s. 2025-2032, 2019. DOI: 10.1016/j.jacc.2019.01.065. ,
  • Heather Arndt Anderson: Breakfast: A History. AltaMira Press, 2013, seria: The Meals Series. ISBN 0-7591-2165-6.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Śniadanie&oldid=73003466”