Towarzystwo im. Jana Matejki
Towarzystwo im. Jana Matejki – stowarzyszenie działające w latach 1895–1908, którego celem było nabycie domu, w którym urodził się i mieszkał Jan Matejko, urządzenie w nim muzeum i przekazanie gminie Kraków lub innej instytucji.
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Data założenia |
1895 |
| Zakończenie działalności |
1908 |
a.jpg)
e.jpg)
Historia edytuj
Po pogrzebie Jana Matejki profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Marian Sokołowski zaproponował kupienie domu artysty w celu urządzenia tam muzeum[1]. Pomysł uzyskał wsparcie społeczeństwa. Gmina Kraków powołała Komitet dla uczczenia pamięci Jana Matejki, którego pierwsze posiedzenie odbyło się w sali obrad magistratu w dniu 7 stycznia 1894 roku. Przewodniczącym wybrano Eustachego Sanguszkę, jego zastępcami prezydenta Krakowa Józefa Friedleina, Stanisława Tarnowskiego, skarbnikiem dyrektor kasy oszczędności Franciszka Slęka, a sekretarzem Tadeusza Stryjeńskiego. Powołano też komitet wykonawczy, który miał zająć się zakupem domu Matejki. W jego skład weszli: Marian Sokołowski, Piotr Stachiewicz, Tadeusz Stryjeński i Franciszek Slęk. Profesor Sokołowski przekazał informację o zebranych i zadeklarowanych do tej pory funduszach, które uchwalono złożyć w Kasie Oszczędności m. Krakowa. Okazało się, że zebrano ponad 13 tysięcy złr[2].
Komitet wykonawczy jako komitet pięciu (z udziałem Konstantego Górskiego) opracował w marcu 1895 statut Towarzystwa im. Jana Matejki, który został zatwierdzony przez Namiestnictwo Galicji w kwietniu tegoż roku[3]. Dlatego 12 maja 1895 roku komitet dla uczczenia pamięci Jana Matejki rozwiązał się i przekazał zgromadzone pieniądze towarzystwu[4]. Kamienicę przy ulicy Floriańskiej 41 zakupiono 7 listopada 1895 roku za 35 tysięcy złr[5], a 10 tysięcy z dotacji Wydziału Krajowego zapłacono za dekoracje i kostiumy[6]. W 1897 roku, pomimo że muzeum nie było jeszcze urządzone, podjęto decyzję o udostępnieniu go zwiedzającym po porozumieniu z kustoszem[7].
Na 6 marca 1898 roku zaplanowano uroczystość otwarcia i poświęcenia Domu Matejki z udziałem rodziny, przedstawicieli władz, duchowieństwa i malarzy. Zaproszono również członków honorowych towarzystwa: Eustachego Stanisława Sanguszkę, bpa Ignacego Łobosa, Katarzynę Potocką, Adama Sapiechę, Marcelego Czartoryskiego, Stanisława Tarnowskiego, Andrzeja Potockiego, Zdzisława Marchwickiego, profesora Browicza[8]. Uroczystość poświęcenia jednak nie odbyła się. Poinformowano, że zostanie połączona z poświęceniem pomnika w kościele mariackim[9]. Nie wszyscy zaproszeni goście przybyli na uroczystość. Członków honorowych reprezentowali: Katarzyna Potocka, Stanisław Tarnowski i Tadeusz Browicz. Miasto reprezentowali: Józef Friedlein i radcy: Henryk Jordan, Maksymilian Kohn i Franciszek Paszkowski. Rodzinę Matejki reprezentowali: syn Tadeusz Matejko, córka Beata Kirchmajerowa z mężem Julianem, bracia Edmund i Adolf. Przybył również sekretarz Matejki Marian Gorzkowski. Rodzina po obejrzeniu domu stwierdziła, że został on urządzony dokładnie tak, jak wyglądał za życia mistrza[10].
Z tej okazji zaplanowano kiermasz średniowieczny i początek tomboli artystycznej, na którą pozyskano 116 obrazów, rzeźby, medaliony i bilety artystyczne. Dochód przeznaczono na remont trzeciego piętra, na którym mieści się pracownia Matejki oraz utworzenie nowej sali ze szkicami i fotografiami[11]. Także w 1898 ukazała się publikacja pt. Dom Jana Matejki z 6 rycinami autorstwa Adolfa Sternschussa, z której dochód był przeznaczony na Dom Matejki[12].
12 maja poświęcono pomnik Matejki w kościele mariackim, jednak zapowiedziane poświęcenie domu nie odbyło się[9]. Uroczystość przełożono na 20 maja. Wzięli w niej udział między innymi: bp Puzyna, prezydent Friedlein, prezydent sądu Czyszczan, dyrektor Muzeum Narodowego Władysław Łuszczkiewicz, sekretarz AU Stanisław Smolka, konserwator krakowski Stanisław Tomkiewicz, profesorowie UJ Jerzy Mycielski i Piotr Bieńkowski, profesorowie Szkoły Sztuk Pięknych Jan Stanisławski, Józef Unierzyski (zięć Matejki) i sekretarz Gorzkowski. Po zwiedzeniu domu w towarzystwie M. Sokołowskiego biskup Puzyna poświęcił budynek, rozpoczynając od sypialni artysty poprzez salon, salę jadalną i kancelarię. Po uroczystości uczestnicy wpisali się do księgi pamiątkowej[13].
W maju 1898 roku dom zwiedził i wpisał się do księgi pamiątkowej namiestnik Galicji Leon Piniński[14].
W 1904 roku towarzystwo za zgodą rady miasta przekazało muzeum w tymczasowy zarząd gminie Kraków. Ta nakazała przejąć nieruchomość i zbiory dyrektorowi Muzeum Narodowego[15]. Równocześnie Rada przeznaczyła 800 złr na adaptację Domu Matejki[16].
19 stycznia 1908 roku w sali Collegium Novum odbyło się ostatnie zebranie towarzystwa[17]. Ponieważ Rada miasta Krakowa podjęła uchwałę zatwierdzającą umowę o przekazaniu przez Towarzystwo Domu Matejki i znajdującego się tam muzeum uchwalono, że akt darowizny podpiszą: prezes Marian Sokołowski, sekretarz Stanisław Estreicher i członek wydziału Adolf Sternschuss. Towarzystwo zrealizowało swój cel, dlatego zgodnie ze statutem podjęto decyzję o jego rozwiązaniu[18].
Organizacja edytuj
Zgodnie za statutem na czele towarzystwa stał wydział wybierany przez zgromadzenie ogólne składający się z 8 członków: prezesa, wiceprezesa, sekretarza, skarbnika i czterech członków[3].
Członkami czynnymi towarzystwa zostali jego założyciele oraz osoby, które wpłaciły co najmniej 100 złr, wspierającymi osoby deklarujące wpłaty co najmniej 6 złr rocznie, a honorowymi wpłacający 500 złr i więcej oraz osoby zasłużone dla towarzystwa i nominowane przez władze. Członkowie mieli prawo do wolnego wstępu do muzeum, wybierania władz i udziału w zgromadzeniach ogólnych. Odbywały się one raz roku, w styczniu[3].
Zarząd edytuj
Pierwszy wydział nie został wybrany przez zgromadzenie ogólne, lecz powołany w statucie z 1895 roku. W jego skład weszli: prezes – Marian Sokołowski, wiceprezes – Tadeusz Stryjeński, sekretarz – Konstanty Górski, skarbnik – Franciszek Slęk i członkowie: Julian Fałat, Karol Pieniążek (wiceprezydent Krakowa), Edward Raczyński i Piotr Stachiewicz[19]. Podczas walnego zebrania w dniu 13 marca 1898 roku podjęto decyzję o powiększeniu liczby członków wydziału do 10. Do prezesa Mariana Sokołowskiego, sekretarza Stanisława Estreichera, skarbnika Franciszka Slęka i Piotra Stachowicza po wyborach uzupełniających dołączyli: Tadeusz Stryjeński, Edward Raczyński, Józef Mehoffer, Leszek Wiśniowski i Walenty Staniszewski[20].
Przypisy edytuj
- ↑ Pogrzeb Matejki, „Kurier Lwowski” (312), anno.onb.ac.at, 10 listopada 1893, s. 3 [dostęp 2022-07-31].
- ↑ Uczczenie śp. Jana Matejki, „Kurier Lwowski” (19), anno.onb.ac.at, 19 stycznia 1894, s. 4 [dostęp 2022-07-31].
- ↑ a b c Statut Towarzystwa imienia Jana Matejki, polona.pl, Kraków 1895 [dostęp 2022-07-31].
- ↑ Sprawa domu Matejki, „Kurier Lwowski” (135), anno.onb.ac.at, 16 maja 1895, s. 2 [dostęp 2022-07-31].
- ↑ Przewodnik dla zwiedzających Dom Matejki, W Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1904 [dostęp 2022-08-02].
- ↑ Z Towarzystwa im. Jana Matejki, „Kurier Lwowski” (157), anno.onb.ac.at, 8 czerwca 1895, s. 4 [dostęp 2022-07-31].
- ↑ Z Domu Matejki, „Kurier Lwowski” (463), anno.onb.ac.at, 22 lipca 1897, s. 5 [dostęp 2022-07-31].
- ↑ Dom Matejki, „Czas” (52), 5 marca 1889, s. 2.
- ↑ a b Telegramy „Kuriera Lwowskiego”, „Kurier Lwowski” (132), anno.onb.ac.at, 13 maja 1898, s. 5 [dostęp 2022-08-01].
- ↑ Dom Matejki, „Czas” (54), 8 marca 1898, s. 2.
- ↑ Otwarcie Domu Matejki, „Kurier Lwowski” (4), anno.onb.ac.at, 6 stycznia 1898, s. 4 [dostęp 2022-07-31].
- ↑ Dom Jana Matejki z 6 rycinami. sbc.org.pl. [dostęp 2022-08-01].
- ↑ Poświęcenie Domu Matejki, „Czas” (115), 20 maja 1898, s. 2.
- ↑ Pobyt J. R. p. Namiestnika w Krakowie, „Czas” (112), 17 maja 1898, s. 1–2.
- ↑ Dziennik Rozporządzeń dla Stoł. Król. Miasta Krakowa, 1904, s. 54 [dostęp 2022-07-31] (pol.).
- ↑ Dziennik Rozporządzeń dla Stoł. Król. Miasta Krakowa, 1904, s. 78 [dostęp 2022-07-31] (pol.).
- ↑ Z Towarzystwa im. Jana Matejki, „Czas” (9), 13 stycznia 1908, s. 2.
- ↑ Dom Jana Matejki, „Kurier Lwowski” (35), anno.onb.ac.at, 22 stycznia 1908, s. 3 [dostęp 2022-07-30].
- ↑ Statut Towarzystwa imienia Jana Matejki, polona.pl, Kraków 1895 [dostęp 2022-07-31].
- ↑ Towarzystwo im. Jana Matejki, „Czas” (60), 15 marca 1898, s. 2.