Ulanów

miasto w województwie podkarpackim

Ulanówmiasto w województwie podkarpackim, w powiecie niżańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ulanów, położone u ujścia Tanwi do Sanu. Leży w historycznej ziemi sandomierskiej w Małopolsce, stanowiło część województwa sandomierskiego[2].

Ulanów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Siedziba Urzędu Miasta
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

niżański

Gmina

Ulanów

Data założenia

1616

Prawa miejskie

1616

Burmistrz

Stanisław Garbacz

Powierzchnia

8,2[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


1392[1]
170[1] os./km²

Strefa numeracyjna

+48 15

Kod pocztowy

37-410

Tablice rejestracyjne

RNI

Położenie na mapie gminy Ulanów
Mapa konturowa gminy Ulanów, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Ulanów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Ulanów”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Ulanów”
Położenie na mapie powiatu niżańskiego
Mapa konturowa powiatu niżańskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulanów”
Ziemia50°29′25″N 22°15′55″E/50,490278 22,265278
TERC (TERYT)

1812074

SIMC

0981386

Urząd miejski
ul. Rynek 5
37-410 Ulanów
Strona internetowa

Miasto jest ośrodkiem usługowym i turystyczno-wypoczynkowym. Bractwo Flisackie, skupiające około 150 członków, kultywuje tradycje flisackie[3]. Funkcjonuje w mieście drobny przemysł wikliniarski i chemiczny.

W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii pw. św. Jana Chrzciciela i św. Barbary. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii lubelskiej, diecezji sandomierskiej, dekanatu Ulanów.

W odległości 3 km od miasta, przebiega droga krajowa nr 77. Przez miasto przebiega żółty szlak turystyczny z Sandomierza do Leżajska[4].

Historia

edytuj

Miasto założone przez Stanisława Ulinę Ulińskiego w 1616 r. w widłach Sanu i Tanwi. W XVII wieku istniały cechy kuśniersko-krawiecki i cech szewski. Na początku XVIII wieku powstał tu cech retmański.

Prawa miejskie uzyskał w 1616. Sławę i bujny rozkwit od XVII wieku do XIX wieku Ulanów zawdzięczał rozbudowanemu rzemiosłu szkutniczemu oraz silnemu ośrodkowi flisackiemu. U ujścia Tanwi do Sanu znajdowała się przystań rzeczna zwana „palem”, do której zawijały statki żeglugi śródlądowej. Przy „palu” w Ulanowie naprawiano statki. W latach wojen szwedzkich w XVII wieku Ulanów ucierpiał od najeźdźców. Podobnie zresztą w czasie wojen w następnym wieku, kiedy różne wojska łupiły miasto.

W połowie XIX wieku właścicielem Ulanowa wraz z przyległymi dobrami (Bieliniec, Wólka Bielińska, Bieliny, Glinianka i Dąbrowica) był Stanisław hr. Mniszek. Po jego śmierci w roku 1860 dobra te przypadły jego synowi, Alfonsowi hr. Mniszkowi (ur. 1828), żonatemu z Jadwigą z hr. Dunin-Borkowską. Od tej ostatniej zakupił je w 1892 roku Stefan Sękowski (1859-1910), żonaty z Karoliną ze Szlachtowskich (1866-1926). Po śmierci Stefana Sękowskiego Ulanów wraz z przyległymi wsiami nabył Witold ks. Czartoryski (1864-1945).

Od początku XX w. konkurencja kolei znacznie ograniczyła działalność tutejszych flisaków[5]. Praktycznie zanikła żegluga statkami. Zniszczenia z okresu I wojny światowej i emigracja części ludności miasta do Ameryki, spowodowało zmniejszenie liczby mieszkańców Ulanowa i utratę praw miejskich w 1934. Zmalała ilość spławianych tratew, chociaż w latach międzywojennych dostarczano stąd jeszcze drewno aż do Gdańska[6]. Szczątkowy spław zachował się do pierwszych lat po II wojnie światowej. Ostatnie tratwy wypłynęły z Ulanowa w 1968 r.[5]

W Zwolakach znajduje się drewniana kaplica Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z 1872 przeniesiona tutaj w 1981 z pobliskiej Dąbrowicy.

W 1921 r. w Zwolakach (obecnie teren Ulanowa) powstała grupa Badaczy Pisma Świętego, zaś w 1935 w Zwolakach powstał zbór Świadków Jehowy (obecnie zbór Nisko)[7].

Ludność żydowska Ulanowa liczyła w 1939 roku 2200 osób i stanowiła 56,5% ogółu mieszkańców. Społeczność tę hitlerowcy wypędzili z miejscowości w listopadzie 1942[8].

Ulanów odzyskał prawa miejskie w 1958. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa tarnobrzeskiego.

8 września 1991 r. powstało w Ulanowie Bractwo Flisackie pod wezwaniem świętej Barbary. Za główny cel swojej działalności przyjęło kultywowanie flisackich tradycji Ulanowa oraz rozwój kulturalny gminy ulanowskiej. W 1993 roku został zorganizowany pierwszy kulturowy spław tratwiany z Ulanowa do Gdańska, o nazwie „Flis Szlakiem Praojców” (w 26 dni tratwy przebyły 724 km). Kolejne flisy na tej samej trasie odbyły się w 1996 i w 1997 roku. Podczas Międzynarodowego Zjazdu Flisaków we Włoszech w 2005 r. stowarzyszenie z Ulanowa zostało przyjęte do Międzynarodowego Stowarzyszenia Flisaków, zrzeszającego wówczas 26 organizacji[9]. W 2009 w Ulanowie odbył się Międzynarodowy Zjazd Flisaków, a w 2015 otwarto Muzeum Flisactwa Polskiego[10].

Urodzeni w Ulanowie

edytuj

Aleksander Pityńskiporucznik Wojska Polskiego, żołnierz Narodowej Organizacji Wojskowej i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.

Andrzej Pityński – polski rzeźbiarz mieszkający w Stanach Zjednoczonych. Kawaler Orderu Orła Białego.

Demografia

edytuj
  • Piramida wieku mieszkańców Ulanowa w 2014 roku[11].


 

Zabytki

edytuj
  • Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela i św. Barbary wzniesiony w 1643 r. z fundacji Jana Hilarego Ulińskiego, chorążego halickiego. Jan Uliński był synem Stanisława i Zofii Kostczanki, h. Dąbrowa[12]. Kościół wielokrotnie remontowano w XVIII w. W II poł. XIX w. świątynię gruntownie odnowiono. Wnętrze dekorowane jest figuralną polichromią, prawdopodobnie z XVIII w., odnowioną i uzupełnioną w 1868 r. Zespół kościelny otoczony jest murem, w którego obwodzie od południa wbudowano murową dzwonnicę oraz dwie bramki: od północy i od południa.

Kościół znajduje się na terenie wpisanego do rejestru zabytków cmentarza parafialnego.

  • Kościół filialny pw. św. Trójcy (tzw. flisacki, cmentarny) zbudowany prawdopodobnie w 1660 z fundacji Jędrzeja Zamojskiego, wojewody smoleńskiego. Konsekrowany w 1742 i w tym samym czasie rozbudowany. Około połowy XIX w. kościół poddano gruntownemu remontowi. Wnętrze kościoła ozdobione polichromią z elementami iluzjonistycznej architektury pochodzącej zapewne z XVIII w., przemalowanej w II poł. XIX w. W 2002 kościół uległ zniszczeniu na skutek pożaru. Renowacja trwała 3 lata.
  • Drewniane domy z XIX wieku.
  • Kirkut założony około 1700
 
Herb klubu

W mieście działa piłkarski Miejsko-Gminy Klub Sportowy Retman Ulanów, który powstał w 1950[13]. W sezonie 2018/19 drużyna grała w klasie okręgowej, obecnie w Klasie A okręgu Stalowa Wola. Barwy klubowe: niebiesko-żółte[14]. Wychowankiem Retmana Ulanów był Stanisław Karaś[15], który następnie przeszedł do Stali Stalowa Wola, a potem od sezonu 1976/77 do Stali Mielec[16].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 939. ISBN 83-7079-926-4
  3. Strona Bractwa Flisackiego. flisacy.ovh.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-29)]..
  4. Turystyka w gminie Ulanów. 2020-08-06. [dostęp 2020-08-06].
  5. a b W Ulanowie powstało Muzeum Flisactwa Polskiego. Portal historyczny dzieje.pl, 2015-05-01. [dostęp 2024-03-07].
  6. Stanisław Kłos: Województwo rzeszowskie. Przewodnik. Wyd. II poprawione i uzupełnione. Warszawa: Sport i Turystyka, 1973, s. 172.
  7. Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 84, 180–190, ISBN 978-83-63306-15-1, OCLC 839256207.
  8. Ulanów. sztetl.org.pl. [dostęp 2016-09-17].
  9. Bractwo Flisackie p.w. Św Barbary. [dostęp 2024-03-10].
  10. Muzeum Flisactwa Polskiego w Ulanowie uroczyście otwarte.
  11. Ulanów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  12. Jerzy Antoni Kostka: Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin: Z.P. POLIMER, 2010, s. 57, 250 i 251. ISBN 978-83-89976-40-6.
  13. Skarb - Retman Ulanów [online], www.90minut.pl [dostęp 2022-09-03].
  14. Oficjalna strona klubu
  15. I Memoriał Przemysława Pikuły i 70-lecie Retmana Ulanów | Sztafeta.pl [online], 19 lipca 2020 [dostęp 2023-08-02] (pol.).
  16. Historia FKS Stal Mielec [online], 29 stycznia 2014 [dostęp 2023-08-02] (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj