Wikipedia

Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów/Bielik amerykański

< Wikiprojekt:Tłumaczenie artykułów
Bielik amerykański
Haliaeetus leucocephalus
(Linnaeus, 1766)
Ilustracja
Głowa bielika amerykańskiego
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

neognatyczne

Rząd

szponiaste

Rodzina

jastrzębiowate

Podrodzina

jastrzębie

Rodzaj

Haliaeetus

Gatunek

bielik amerykański

Synonimy
  • Falco leucocephalus Linnaeus, 1766[1]
Podgatunki
  • H. l. washingtoniensis (Audubon, 1827)
  • H. l. leucocephalus (Linnaeus, 1766)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)

Zasięg występowania
Mapa występowania
Pora występowania

     Przebywa stale, rozród

     Odwiedza latem, rozród

     Odwiedza zimą

     Jedynie migruje

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Bielik amerykański (Haliaeetus leucocephalus) - gatunek drapieżnego ptaka z rodziny jastrzębiowatych, spotykanego w Ameryce Północnej. Jest najlepiej rozpoznawalnym ptakiem i jednocześnie symbolem narodowym w Stanach Zjednoczonych. Znane są obecnie dwa podgatunki tych orłanów i są one blisko spokrewnione z bielikami. Większość populacji występuje w Kanadzie, Alasce, we wszystkich stanach USA i w Meksyku. Są spotykane nad otwartą wodą w pobliżu dużych zbiorników wodnych (np. jezior), lub nad oceanem. Gniazda zakładają na starych drzewach.

Są dużymi ptakami o długości ciała od 71 do 96 cm, z rozpiętością skrzydeł od 168 do 244 cm, oraz wagą od 3 do 6,3 kg. Samice są o około 25% większe niż samce[2]. Młode mają brązowe upierzenie ciała, białą głowę i ogon, jaskrawo żółte tęczówki i stopy, oraz haczykowaty dziób. Podrostki są całkowicie brązowe, poza żółtymi stopami. Samce i samice są identyczne pod względem upierzenia. Żywią się głównie rybami, ale są żywicielami oportunistycznymi. Polują na ryby wykorzystując lot opadający i wyciągając je z wody za pomocą szponów. Osiągają dojrzałość płciową w wieku czterech, lub pięciu lat. Na wolności dożywają do lat trzydziestu, ale zwykle dłużej żyją w niewoli[3]. Budują największe gniazda ze wszystkich ptaków występujących w Ameryce Północnej. Ich głębokość dochodzi do 4 metrów, szerokość do 2,5 metra, waga do 1 tony[2].

Pod koniec XX wieku gatunek był na skraju wymarcia na terenie Stanów Zjednoczonych (podczas gdy jego populacja rosła na Alasce i w Kanadzie), ale obecnie jego populacja jest na stabilnym poziomie. Ma zostać usunięty z rządowej listy zagrożonych gatunków. 12 lipca 1995 bielik amerykański został oficjalnie przeklasyfikowany z rangi "Endangered" na "Threatened" przez "United States Fish and Wildlife Service". 6 lipca 1999 zapoczątkowano inicjatywę "To Remove the Bald Eagle in the Lower 48 States From the List of Endangered and Threatened Wildlife" ("Zdjęcie Bielika amerykańskiego z listy zagrożonych gatunków na terenie 48 stanów USA"). Został zdjęty z listy 28 lipca 2007.

Charakterystyka edytuj

Morfologia edytuj

Upierzenie dorosłego osobnika jest równomiernie brązowe, poza białą głową i ogonem. Ogon jest umiarkowanie długi, przypomina kształtem klin. Samce i samice są identyczne pod względem koloru upierzenia, jednak samice wykazują dymorfizm płciowy co do rozmiarów ciała - są większe od samców o 25%[2]. Dziób, stopy i tęczówki są jaskrawo żółte. Nogi są upierzone, a palce krótkie i silne z dużymi szponami. Wysoce rozwinięte szpony u tylnych palców są używane do przeszywania ważnych obszarów ciała zdobyczy podczas, gdy jest ona przytrzymywana szponami u palców przednich[4]. Dziób jest duży i wygięty haczykowato z żółtą woskówką[5].

 
Młody osobnik na piasku

Upierzenie młodych osobników jest brązowe z białymi cętkami, do czasu aż osobnik nie osiągnie pięciu (rzadko czterech, bardzo rzadko trzech) lat życia., wtedy też osiąga dojrzałość płciową[2][4]. Niedojrzałe bieliki są odróżniane od orłów przednich tym, że mają bardziej odstającą głowę z większym dziobem, bardziej równymi skrzydłami, które są opuszczone (nie odrobinę podniesione, jak u orła przedniego) oraz tym, że bieliki amerykańskie prościej trzymają skrzydła podczas lotu, a ich nogi nie są całkowicie upierzone[6]. Młode mają także jaśniejsze upierzenie w górnych obszarach ciała, szczególnie powyżej średnich pokryw skrzydłowych.

Długość ciała klasyfikuje się w granicach od 71 do 96 cm. Rozpiętość skrzydeł dorosłej samicy wynosi do 2,44 m, czasem jednak jest mniejsza - do 1,68 m[2]. Dorosłe samice ważą około 5,8 kg, samce 4,1 kg[7]. Wielkość ptaków zmienia się wraz z ich lokalizacją - najmniejsze okazy są znajdowane na Florydzie, gdzie dorosłe samce mogą osiągać wagę do 2,3 kg. i rozpiętość skrzydeł do 1,8 m. Największe osobniki są natomiast spotykane w Alasce, gdzie samice osiągają do 7,5 kg. i mają rozpiętość skrzydeł powyżej 2,4 m[5].

Długość życia edytuj

Przeciętna długość życia na wolności wynosi około 20 lat. Najstarsze osobniki przeżywają jednak około 30 lat. W niewoli zwykle żyją nieco dłużej. W jednym przypadku schwytany osobnik dożył blisko 50 lat. Jak w przypadku rozmiarów także i długość życia tych ptaków zależy od lokalizacji miejsca w którym żyją[3].

Taksonomia edytuj

 
Podgatunek H. l. washingtoniensis w locie, Alaska

Polska nazwa orłana wynika z tego, że występuje wyłącznie na kontynencie amerykańskim. Nazwa angielska (bald eagle) pochodzi natomiast od charakterystycznego wyglądu głowy dorosłych osobników. Bald w języku angielskim jest wyrazem pochodnym od słowa łaciaty i odnosi się do białej głowy i ogona, które stanowią kontrast dla ciemnego upierzenia reszty ciała. Naukowa, łacińska nazwa ptaka - Haliaeetus oznacza: "orzeł morski" (z klasycznego języka greckiego: haliaetos). Natomiast leucocephalus to latynizm z greki klasycznej znaczący: biała głowa - z greckiego λευκος leukos ("biały") i κεφαλη kephale ("głowa")[8][9].

Bielik amerykański był jednym z wielu gatunków pierwotnie opisanych przez K. Linneusza w jego XVIII wiecznej pracy - Systema Naturae. Został umieszczony pod nazwą Falco leucocephalus[10].

Orłan jest bardzo podobny do euroazjatyckiego bielika, co doprowadziło badaczy do wniosku, że te gatunki musiały w przeszłości mieć wspólnego przodka, a rozdzieliły się, ponieważ zostały od siebie odizolowane w późnym miocenie (najwcześniej 10 mln. lat temu). Ale możliwe także, że stało się to dużo wcześniej, we wczesnym/środkowym oligocenie - 28 mln. lat temu, jeśli znalezione starożytne skamieniałości są prawidłowo kojarzone z tym rodzajem[11]. Przodek orłów prawdopodobnie rozdzielił się nad północną częścią Oceanu Spokojnego. Bielik egzystował w Azji i Europie, natomiast bielik amerykański w Ameryce Północnej[12]. Te dwa gatunki różnią się jedynie ubarwieniem głowy, która u euroazjatyckiego bielika jest jasna z motywami brązu oraz kolorem grzbietu i brzucha - które są u tego ptaka ciemno brązowe. Rozmiary obu orłów są podobne.

Podgatunki edytuj

Istnieją dwa poznane podgatunki bielika amerykańskiego[2][13]:

Wyróżniane podgatunki
H. l. leucocephalus
(Linnaeus, 1766)
 H. l. leucocephalus jest podgatunkiem nominatywnym - został wydzielony od podgatunku H. l. alascanus na podstawie występowania. Osobniki występujące poniżej równoleżnika 38°N, lub w pobliżu równoleżnika przebiegającego przez San Francisco należą do podgatunku H. l. leucocephalus[14]. Jest spotykany głównie w południowej części Stanów Zjednoczonych i w Baja California[15].
 


H. l. washingtoniensis
(Audubon, 1827)
 H. l. washingtoniensis, synonim H. l. alascanus - C. H. Townsend, 1897. Północny podgatunek jest większy niż występujący na południu nominatywny leucocephalus. Jest spotykany na północy Stanów Zjednoczonych, w Kanadzie i na Alasce[2][15]. Ten podgatunek występuje dalej na południe, niż sięga 38° N - na wschodnim wybrzeżu USA, gdzie występuje po przylądek Hatteras w Karolinie Północnej[14].
 


Środowisko i występowanie edytuj

 
Osobnik niedojrzały (dwu lub trzy letni), Alaska.

Wybiera środowisko położone w pobliżu wybrzeży morskich, rzek, dużych jezior i innych wielkich otwartych zbiorników wodnych, obfitujących w ryby. Badania wykazały, że terytorium wodne o objętości przekraczającej 11 km, i jeziora o obszarach powyżej 10 km² są optymalnym środowiskiem dla wychowania młodych[16].

Potrzebuje puszcz i starych lasów iglastych, lub lasów z drzewami o twardym drewnie, gdzie mógłby zbudować gniazdo. Z wybranego drzewa ptak musi mieć dobrą widoczność. Drzewo musi mieć także otwartą strukturę, jak również powinno być położone w pobliżu obszaru na którym orły polują. Jednak wysokość, lub gatunek drzewa nie są tak ważne, jak duża ilość dość wielkich drzew otaczających zbiornik wodny. Lasy w których ptaki zakładają gniazdo powinny zakrywać ziemię baldachimem gałęzi w stopniu mniejszym, niż 60 procent i powinny znajdować się w sąsiedztwie wody[16].

Jest szczególnie wrażliwy na działalność człowieka, dlatego występuje powszechnie na obszarach wolnych od jego działalności. Wybiera miejsca oddalone o więcej niż 1,2 km. od słabo zaludnionego obszaru działalności ludzkiej, oraz o więcej niż 1,8 km. od średnio zaludnionego obszaru działalności człowieka[16].

Jego naturalne środowisko znajduje się na przeważającej części kontynentu Ameryki Północnej, włączając w to większą część Kanady, cały obszar kontynentalny Stanów Zjednoczonych, oraz północny Meksyk. Jest jedynym orłanem występującym wyłącznie w Ameryce Północnej. Ptak jest zdolny przeżyć w różnorodnych siedliskach - od zanieczyszczonych rzek Luizjany po Pustynię Sonory i wschodnie lasy liściaste Quebecku oraz Nowej Anglii. Ptaki występujące na północy migrują, podczas gdy podgatunek południowy rezyduje, nierzadko pozostając na terytorium rozrodczym przez cały rok. Chociaż wcześniej populacja bielika amerykańskiego odbudowywała się, teraz zaczęła spadać na obszarze Alaski, na Aleutach oraz w północnej i wschodniej Kanadzie i Florydzie[17].

 
Młodzik z łososiem w Alasce.

Występował także dwukrotnie, jako gatunek-włóczęga w Irlandii. Młode zostały bezprawnie postrzelone w Fermanagh, 11 stycznia 1973 (początkowo zostały błędnie zidentyfikowane, jako młode bieliki) i wyczerpane schwytano w Kerry, 15 października 1987[18]. Bielik amerykański zbierał się na zimę w pewnej miejscowości. Od listopada do lutego od tysiąca do dwóch tysięcy tych ptaków zimowało w Squamish, w Kolumbii Brytyjskiej, w połowie drogi między Vancouver i Whistler. Ptaki zbierały się głównie wzdłuż rzek Squamish i Cheakamus, gdzie atakowały łososie odbywające tam tarło[19].

Tryb życia edytuj

Zachowanie edytuj

Jest znakomitym lotnikiem i unosi się na prądach termicznych. Kiedy leci osiąga prędkość 56–70 km/h, natomiast podczas lotu z rybą około 48 km/h[20]. Część populacji migruje, to jednak zależy od lokalizacji. Jeśli ptak na swoim terytorium ma dostęp do zbiornika wodnego, ma też dostępne pożywienie przez cały rok. Jednak jeśli woda na zimę zamarznie, uniemożliwiając mu zdobycie pożywienia, przenosi się na południe, lub na wybrzeże. Wybiera taką trasę migracji, na której może korzystać z górnych prądów termicznych i zapasów żywności. W czasie wędrówki może unosić się na duże wysokości i szybować w dół, dzięki czemu zaoszczędza energię potrzebną mu na poruszanie skrzydłami. Migracja zazwyczaj ma miejsce podczas dnia, kiedy słońce powoduje pionowe ruchy powietrza w atmosferze[4].

Jego głos to zwykle przenikliwy pisk, przerywany przez "chrząknięcie". Ptaki nie wydają krzyku jaki zwykle wykorzystywany jest w filmach z ich udziałem. Jest to odgłos Myszołowa rdzawosternego, który jest tam umieszczany dla uzyskania lepszego efektu.

 
Bielik amerykański jedzący padlinę wieloryba

Pożywienie edytuj

Dieta jest oportunistyczna i różnorodna, ale składa się głównie z ryb. Na zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej chwyta pstrągi i łososie, które stanowią jego główny składnik pożywienia[21]. Miejscowo mogą polegać w dużej mierze na padlinie (głównie na zimę), jak np. żerując na kawałkach ciał wielorybów wyrzuconych na brzeg, małych rybach, czy ssakach kopytnych. Czasami, dla utrzymania się przy życiu mogą także żywić się na śmietnikach, lub kraść jedzenie z kempingów i pikników. Z ssaków polują na króliki, zające, szopy, piżmaki, bobry, wydry morskie i jelenie. Żywią się ptakami, takimi jak: perkozy, alki, kaczki, mewy, łyski, czaple i gęsi. Większość ofiar orła jest od niego nieco mniejsza, ale ten drapieżnik atakuje także tak duże ptaki, jak czaple modre, czy nawet łabędzie, co zostało udokumentowane. Gady, płazy i skorupiaki (zwłaszcza kraby), jeżeli są dostępne - również są zjadane.

 
Ze złapaną świeżą rybą

Polując na ryby, które są najłatwiejszym do schwytania i zarazem najważniejszym składnikiem pożywienia bielików amerykańskich, orzeł nurkuje w dół, leci nisko ponad wodą i chwyta rybę, wyciągając ją z wody szponami. Ptaki żywią się przez przytrzymywanie ryby szponami jednej nogi i rozrywanie ich ciała drugą. Orły mają specjalny układ potężnych szponów na swoich palcach u nóg, co pozwala im chwycić rybę. Rybołów również posiada to przystosowanie[20].

Czasami, jeśli ryba jest zbyt ciężka, żeby bielik amerykański mógł ją podnieść, zostaje wciągnięty do wody. Utonięcie nie zagraża bezpośrednio jego bezpieczeństwu, jednak niektóre orły toną, lub umierają na skutek hipotermii. W rywalizacji o jedzenie orły zazwyczaj dominują wśród innych drapieżników łowiących ryby, czy wśród padlinożerców, agresywnie wypierają ssaki, takie jak kojoty i lisy, oraz ptaki: kruki, mewy, sępy i inne szponiaste. Bieliki amerykańskie mogą być wyparte albo przez siebie, lub też przez orły przednie. Żaden z tych gatunków nie jest jednak dominujący. Od czasu do czasu, bieliki amerykańskie kradną ryby niewielkich drapieżców, takich jak rybołowy, praktyka ta znana jest jako kleptopasożytnictwo[22].

Rozród edytuj

 
Pisklęta
 
Gniazdo

Osiągają dojrzałość płciową w wieku czterech, lub pięciu lat. Gdy są już dorosłe często wracają na obszar, gdzie się urodziły. Uważa się, że bieliki amerykańskie tworzą pary na całe życie. Jednakże, jeśli jeden członek pary umrze albo zniknie, drugi wybiera nowego partnera. Pary które ciągle zawodzą w próbach wychowania młodych także mogą się rozejść[23]. Zaloty bielików amerykańskich wiążą się ze skomplikowanymi nawoływaniami i popisami lotniczymi, które obejmują loty nurkowe, pościgi, kołowrotki (kiedy lecą wysoko) i swobodne spadanie, zwykle kończone tuż przed spadnięciem na ziemię[24].

Gniazdo największego ptaka Ameryki Północnej jest używane wielokrotnie w ciągu wielu lat, a nowy materiał dodawany każdego roku może powiększyć je do rozmiarów około 4 metrów głębokości, 2,5 metrów wszerz i 1 tony wagi[2]. Jedno z gniazd we Florydzie miało 6,1 metra głębokości, 2,9 metra wszerz i ważyło 2,722 tony[25]. Gniazdo jest zbudowane z gałęzi zazwyczaj dużych drzew, położonych w pobliżu wody. Kiedy rozmnaża się w miejscach, gdzie nie ma żadnych drzew, bielik amerykański gnieździ się na ziemi. Orły znoszą między jednym a trzema jajami na rok, ale rzadko zdarza się, aby wszystkie trzy pisklęta przeżyły. Zarówno samiec, jak i samica na przemian wysiadują jaja. Rodzic, który aktualnie nie siedzi na gnieździe poszukuje jedzenia, lub materiału na gniazdo, które ciągle jest powiększane. Średnia długość jaja to 7,3 centymetra, a szerokość 5,5[20].

 
Niedawno opierzony osobnik

Okres inkubacji trwa średnio 35 dni, następnie rodzice będą opiekować się potomstwem do czasu gdy ptaki będą w wieku około czterech tygodni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 70-92 dniach - czas ten jest uzależniony od płci, kolejności zniesienia jaja, czy szybkości rozwoju. Jajo, lub pisklę może zostać zjedzone przez takie drapieżniki, jak sroki amerykańskie, mewy, kruki, wrony, baribale i szopy. Jednak dorosłe osobniki zażarcie bronią swoje młode przed każdym z tych gatunków.

Zależności z ludźmi edytuj

Zanikanie populacji i jej odbudowa edytuj

Kiedyś bielik amerykański był gatunkiem powszechnym na dużej części kontynentu amerykańskiego. Jednak w XX wieku jego populacja została dotknięta przez choroby, które wywołane były przez różnorodne czynniki. Szczególnie groźna przypadłość, skutkująca kruchością skorupek jaj tych ptaków została przypisana wykorzystywaniu pestycydu DDT[26]. Bieliki amerykańskie, jak wiele innych ptaków drapieżnych były szczególnie dotknięte DDT. Środki przeciw owadom, rozpylane nad polami, pod wpływem deszczów przesiąkały do ekosystemów wodnych. Za pośrednictwem łańcucha pokarmowego pestycydy z planktonu i mniejszych ryb dostawały się do większych i gromadziły w tysiąckrotnie wyższych dawkach[27]. Na końcu łańcucha pokarmowego stały bieliki amerykańskie. Jednak dawki DDT zgromadzone w ich organizmach były już zbyt wielkie. Zatrucia chemikaliami spowodowały, że w ciele orłów brakowało wapnia, potrzebnego do wytworzenia grubej skorupy jaj. Cienkie skorupki nie wytrzymywały ciężaru wysiadujących je ptaków, które rozgniatały jaja[17]. We wczesnych latach XVIII wieku populację bielików amerykańskich szacowano na 300000-500000[28], ale w 1950 zostało tylko 412 gniazdujących par w 48 kontynentalnych stanach USA. Innymi czynnikami było zmniejszanie się ich naturalnego siedliska i tępienie ptaków, które przedstawiano jako "wiodący powód bezpośredniej śmiertelności u zarówno dorosłych, jak i niedojrzałych osobników bielików amerykańskich" w raporcie: Endangered Species Technical Bulletin z roku 1978. W 1984, National Wildlife Federation zapisała polowania, linie wysokiego napięcia (ze względu na śmiertelne porażenia prądem elektrycznym) i zderzenia w locie, jako główne powody śmierci orła. Populacje bielika amerykańskiego były także negatywnie dotykane przez olej, samochody, zanieczyszczenie rtęcią oraz przez człowieka i drapieżniki[29].

 
Młody osobnik (1 rok)

Gatunek był początkowo chroniony w USA i Kanadzie przez ustawę o wędrówkach ptaków z 1918. Później został objęty ochroną we wszystkich krajach Ameryki Północnej. Od 1940 bielika amerykańskiego w USA chroniła ustawa, zakazująca handlu, łapania w pułapki oraz zabijania takich gatunków ptaków, jak bielik amerykański i orzeł przedni. Bielika amerykańskiego ogłoszono gatunkiem zagrożonym w USA w 1967, a między 1962 i 1972 wprowadzono dalsze ograniczenia w wykorzystaniu ptaka w handlu. W 1972 w Stanach Zjednoczonych zabronione zostało stosowanie DDT[30]. Używanie DDT zostało całkowicie zakazane w Kanadzie w 1989, choć jego wykorzystywanie było ograniczone już od 1970[31].

Kiedy przepisy dotyczące stosowania DDT zmieniły się, populacja orła wróciła do normy. Bielik amerykański jest dziś spotykany w znacznej części Stanów Zjednoczonych i w Kanadzie, szczególnie blisko dużych zbiorników wodnych. Na początku roku 1980 szacowana ogólna liczba osobników wynosiła 100000 ptaków, natomiast w 1992 od 110000 do 115000[2]. W USA stanem z największą stałą populacją jest Alaska, gdzie występuje około 40000-50000 ptaków. Druga najwyższa populacja znajduje się w kanadyjskiej prowincji Kolumbii Brytyjskiej - 20000-30000 ptaków w 1992[2].

Bielik amerykański został oficjalnie zdjęty z listy gatunków zagrożonych, rządu federalnego USA 12 lipca 1995 przez U.S. Fish i Wildlife Service, gdy gatunek przeklasyfikowano z rangi "Endangered" na "Threatened". 6 lipca 1999 zapoczątkowana została inicjatywa, by usunąć bielika amerykańskiego z listy gatunków zagrożonych na terenie 48 stanów USA. Ptak został zdjęty z listy 28 czerwca, 2007[32]. Został również zmieniony jego poziom ryzyka w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych - na "gatunek najmniejszej troski"[33].

W niewoli edytuj

 
Bielik używany w sokolnictwie.
 
W zoo narodowym w USA.

Aby móc trzymać bieliki amerykańskie w niewoli konieczne jest zezwolenie. Są one wydawane głównie placówkom publicznym. Orły, które tam trafiają są zwykle osobnikami rannymi, które nie poradziłyby sobie na wolności. Obiekty, gdzie orły są hodowane muszą być wyposażone w odpowiednie klatki, jak również doświadczonych robotników, którzy umieją się obchodzić i opiekować ptakami. W Stanach Zjednoczonych bieliki amerykańskie prawnie nie mogą być hodowane dla sokolnictwa. Z reguły bielik amerykański to zły obiekt publicznych widowisk, ponieważ jest zbyt płochliwy, podatny na stres, oraz nieprzewidywalny. Północnoamerykańskie plemiona indian także posiadają pozwolenie na trzymanie w niewoli orłów w ramach ich "religijnego wykorzystania". Używają piór, które naturalnie wypadły dla religijnych i kulturalnych ceremonii. Bielik amerykański może być długowieczny w niewoli, jeśli spodobają mu się warunki, gdzie jest trzymany, ale może także chorować nawet w najbardziej odpowiednim miejscu[34]. W Kanadzie wymagane jest pozwolenie, aby trzymać bieliki amerykańskie w celu sokolnictwa[35].

Symbol Stanów Zjednoczonych edytuj

Bielik amerykański jest symbolem narodowym Stanów Zjednoczonych. Jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych państwowych symboli i pojawia się na większości oficjalnych pieczęci, włączając Wielką Pieczęć Stanów Zjednoczonych.

Kongres Kontynentalny przyjął obecny projekt Wielkiej Pieczęci Stanów Zjednoczonych ukazującej bielika amerykańskiego trzymającego trzynaście strzał i gałązkę oliwną z trzynastoma liśćmi w szponach 20 czerwca 1782[36].

 
Pieczęć prezydenta Stanów Zjednoczonych

Po zakończeniu Wojny o Niepodległość, w 1784 Benjamin Franklin napisał słynny list z Paryża, do swojej córki w którym skrytykował wybór bielika amerykańskiego na symbol USA i zasugerował indyka, jako lepszego przedstawiciela amerykańskich wartości. Przedstawił bielika amerykańskiego, jako "ptaka o kiepskim charakterze moralnym", który jest "zbyt leniwy by łowić dla siebie", co nawiązywało do okradania rybołowów z pożywienia. Nazwał również bielika amerykańskiego "kompletnym tchórzem", którego łatwo przegonią z dogodnego miejsca znacznie mniejsze tyrankowate. W liście Franklin napisał, że indyk jest "dużo bardziej przyzwoitym ptakiem" i przedstawił go: "trochę próżny i głupi [ale] Ptak Odwagi"[36].

Bielik amerykański pozostał godłem Stanów Zjednoczonych. Został także umieszczony na obu krajowych pieczęciach oraz na odwrotnej stronie kilku monet (wliczając w to ćwierć dolarówkę do 1999) z głową ukierunkowaną na gałązkę oliwną. Między 1916 i 1945, Prezydencka Pieczęć pokazała orła zwróconego twarzą w lewą stronę (prawą dla widza), co zrodziło miejską legendę, że orzeł zwrócony był w kierunku gałązki oliwnej w czasie pokoju, natomiast w czasie wojny w kierunku strzał[37].

Wpływ filipiński edytuj

Projekt munduru armii Filipin jest bazowany na Wielkiej Pieczęci Stanów Zjednoczonych. Kiedy Filipiny były kolonią Stanów Zjednoczonych, godło i inne znaki państwowe były w obu państwach wspólne od 1935 do 1946. Dziś na mundurach armii filipińskiej, bielik amerykański zajmuje miejsce na lazurowym, lub niebieskim tle, po lewej stronie na tarczy, podczas gdy rozszalały hiszpański lew jest umieszczany na czerwonym, lub szkarłatnym tle, co symbolizuje rebelie przeciwko Hiszpanom podczas okresu ich rządów na Filipinach. W 1998 Republika Filipin uchwaliła akt nr. 8491, w którym orzeł i lew nie zostały uwzględnione w dolnej części tarczy, dlatego też zostały z niej usunięte. Jednakże, zmodyfikowana tarcza nie jest w szerokim wykorzystaniu, ponieważ do czasu ratyfikacji prawa przez krajowe referendum, wykorzystywana jest obecna forma munduru.

Rola w kulturze Ameryki Północnej edytuj

 
Dorosły osobnik lądujący na gnieździe

Bielik amerykański jest świętym ptakiem w niektórych kulturach Ameryki Północnej, a jego pióra, podobnie jak pióra orła przedniego są jednymi z centralnych elementów religii i duchowych obrzędów indian. Ptaki te w wielu kulturach są posłańcami między bogami, a ludźmi[38]. Wielu tańczących pow-wow używa orlich szponów jako oznakę swojej władzy. Orle pióra są często używane w tradycyjnych ceremoniach, szczególnie w tworzeniu używanych przez indian regaliów, jako część wachlarzy, turniur, czy sukni. Na przykład plemię Dakotów ofiarowywało pióra orłów, jako symbol honoru osobie, która wykonała jakieś zadanie. W dzisiejszych czasach w USA mogą być dawane z okazji ukończenia colleg'u[39]. Paunisi uważali orły za symbol płodności, gdyż ich gniazda są budowane wysoko ponad ziemią i ponieważ ptaki zaciekle bronią swojego potomstwa. Plemiona Kwakwaka'wakw rozrzucały orli puch na powitanie ważnych gości[40].

Podczas Tańca Słońca, który jest praktykowany przez wielu Indian z Wielkich Równin, orzeł jest reprezentowany na kilka sposobów. Gniazdo orła jest reprezentowane przez rozwidlenie otworu dymnego w tipi, gdzie odbywa się taniec. Gwizdek zrobiony z kości ze skrzydła orła jest używany podczas nauki tańca. Również podczas samego obrzędu, szaman może za pomocą wachlarza zrobionego z piór orła próbować wyleczyć chorego. Szaman dotyka wachlarzem słupa ustawionego w centrum, a następnie pacjenta z rozkazem przekazania mu mocy ze słupa. Wachlarz jest wtedy zatrzymywany w kierunku nieba, tak aby orzeł mógł przenieść modlitwy dla chorego do Stworzyciela[41].

Obecnie amerykańskie prawo zastrzega, że jedynie populacje Indian północnoamerykańskiego pochodzenia są upoważnione, by uzyskiwać pióra Bielika amerykańskiego, lub Orła przedniego dla religijnego, lub duchowego wykorzystania. Konstytucjonalność tych praw jest zagwarantowana przez Pierwszą Poprawkę do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, jednak prawo to jest krytykowane przez inne grupy indian, które nie mogą przez to pozyskiwać piór tych ptaków[42]. Co więcej, tylko członkom plemion rozpoznanych na szczeblu federalnym wolno prawnie posiadać pióra orła, co nie pozwala na swobodne wyznawanie religii członkom innych plemion. Prawa te również zostały skrytykowane z powodu rasowych preferencji i pogwałcenia plemiennej suwerenność[43].

National Geographic:Bielik amerykański (en)

Lektura uzupełniająca edytuj

  • Jonathan M. Gerrard: The Bald Eagle: Haunts and Habits of a Wilderness Monarch. Smithsonian Institution Press, 1988. ISBN 0-87474-451-2. OCLC 16801779.
  • Richard L. Knight: Wildlife and Recreationists: Coexistence through Management and Research. Island Press, 1995. ISBN 1-55963-257-7. OCLC 30893485.
  • Donald A. Spencer: Wintering of the Migrant Bald Eagle in the Lower 48 States. National Agricultural Chemicals Association, 1976. OCLC 2985418.
  • Stanley A. Temple: Endangered Birds: Management Techniques for Preserving Threatened Species. University of Wisconsin Press, 1978. ISBN 0-299-07520-6. OCLC 3750666.

Identyfikacja edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Linki video edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie ibc
  2. ↑ a b c d e f g h i j del Hoyo, J., Elliott, A., & Sargatal, J., eds. (1994). "Handbook of the Birds of the World" Vol. 2. Lynx Edicions, Barcelona ISBN 84-87334-15-6.
  3. ↑ a b Bald Eagle Fact Sheet. [dostęp 2008-06-30].
  4. ↑ a b c Harris: Bald Eagle Haliaeetus leucocephalus. [dostęp 2007-06-21].
  5. ↑ a b Bald Eagle, Haliaeetus leucocephalus. [dostęp 2007-06-21].
  6. ↑ Sibley, D. (2000). "The Sibley Guide to Birds". National Audubon Society ISBN 0-679-45122-6
  7. ↑ D.M. Bird: The Bird Almanac: A Guide to Essential Facts and Figures of the World's Birds. Ontario: Firefly Books, 2004. ISBN 1552979259.
  8. ↑ Joshua Dietz: What's in a Name. [dostęp 19 sierpnia 2007].
  9. ↑ Liddell, Henry George i Robert Scott: "A Greek-English Lexicon" (Abridged Edition). Oxford University Press, 1980. ISBN 0-19-910207-4.
  10. ↑ Carolus Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio duodecima, reformata.. Holmiae. (Laurentii Salvii)., 1766.
  11. ↑ M Wink, Heidrich, P. & Fentzloff, C. PDF fulltext A mtDNA phylogeny of sea eagles (genus Haliaeetus) based on nucleotide sequences of the cytochrome b gene. „Biochemical Systematics and Ecology”, s. 783–791, 1996. DOI: 10.1016/S0305-1978(96)00049-X. 
  12. ↑ Bald Eagle Habitat. [dostęp 2007-06-21]. (ang.).
  13. ↑ Haliaeetus leucocephalus. [dostęp 2007-06-21]. (ang.).
  14. ↑ a b Bald Eagle Haliaeetus leucocephalus. [dostęp 2007-06-27].
  15. ↑ a b Brown, N. L.: Bald Eagle Haliaeetus leucocephalus. [dostęp 2007-08-20].
  16. ↑ a b c WILDLIFE SPECIES: Haliaeetus leucocephalus. [dostęp 2007-06-21].
  17. ↑ a b Bull J, Farrand, J Jr: Audubon Society Field Guide to North American Birds:Eastern Region. Alfred A. Knopf, 1987, s. 468-9. ISBN 0-394-41405-5.
  18. ↑ British Ornithologists' Union Records Committee: 25th Report (October 1998). [dostęp 2007-08-19].
  19. ↑ Hope Rutledge: Where to View Bald Eagles. [dostęp 2007-08-20].
  20. ↑ a b c J. K. Terres: The Audubon Society Encyclopedia of North American Birds. Knopf, 1980, s. 644-646. ISBN 0-394-46651-9. Błąd w przypisach: Nieprawidłowy znacznik <ref>; nazwę „Terres” zdefiniowano więcej niż raz z różną zawartością
  21. ↑ David W. Daum: Bald Eagle. [dostęp 2007-08-15].
  22. ↑ D.G. Jorde, Lingle, G. Kleptoparasitism by Bald Eagles wintering in South-Central Nebraska.. „Journal of Field Ornithology”, s. 183–188, 1998. [dostęp 2007-08-21]. 
  23. ↑ R.F. Stocek: Bald Eagle. [dostęp 2007-08-19].
  24. ↑ Bald Eagle (Haliaeetus leucocephalus). [dostęp 2007-04-24].
  25. ↑ Erickson, L. (2007). Bald Eagle Journey North O gniazdach bielików amerykańskich
  26. ↑ Leslie Brown: Birds of Prey: Their biology and ecology. Hamlyn, 1976, s. 226. ISBN 0-600-31306-9.
  27. ↑ Encyklopedia zwierząt od A do Z - Warszawa 1999
  28. ↑ Bald Eagle Facts and Information. [dostęp 2008-01-03].
  29. ↑ Steven Milloy: Bald Eagle. 6 lipca [[[2006]]. [dostęp 2008-01-03].
  30. ↑ EPA press release: DDT Ban Takes Effect. 31 grudnia 1972.
  31. ↑ Jorge Barrera: Agent Orange has left deadly legacy Fight continues to ban pesticides and herbicides across Canada. 4 lipca 2005. [dostęp 2007-08-22].
  32. ↑ Bald Eagle Soars Off Endangered Species List. 28 lipca 2007. [dostęp 2007-08-27].
  33. ↑ IUCN 2006 - BirdLife International - 2004 - ID 49336 "Haliaeetus leucocephalus" Pobrano 3 stycznia 2008
  34. ↑ John R. Maestrelli. Breeding Bald Eagles in Captivity. „The Wilson Bulletin”, marzec 1975. DOI: 10.1016/S0305-1978(96)00049-X. [dostęp 2007-08-19]. 
  35. ↑ „Fish and Wildlife Conservation Act, 1997”. Ministry of Attorney General. DOI: 10.1016/S0305-1978(96)00049-X. [dostęp 2007-08-24]. 
  36. ↑ a b Original Design of the Great Seal of the United States (1782). [dostęp 2007-08-19].
  37. ↑ Mikkelson, Barbara & Mikkelson, David P: A Turn of the Head.
  38. ↑ Julie Collier: The Sacred Messengers. [dostęp 2007-05-20].
  39. ↑ David Melmer: Bald eagles may come off threatened list. 11 lipca 2007. [dostęp 2007-08-23].
  40. ↑ Brown, Steven C.; Averill, Lloyd J.: Sun Dogs and Eagle Down. [dostęp 2007-08-23].
  41. ↑ Lawrence, Elizabeth Atwood: The Symbolic Role of Animals in the Plains Indian Sun Dance. [dostęp 2007-08-23].
  42. ↑ Antonia M. DeMeo. Access to Eagles and Eagle Parts: Environmental Protection v. Native American Free Exercise of Religion. „Hastings Constitutional Law Quarterly”. 3, s. 771–813, 1995. [dostęp 2007-08-22]. 
  43. ↑ Tina S. Boradiansky: Conflicting Values: The Religious Killing of Federally Protected Wildlife. 1990. [dostęp 2007-08-23].

Kategoria:Jastrzębiowate Kategoria:Ptaki Ameryki Północnej

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikiprojekt:Tłumaczenie_artykułów/Bielik_amerykański&oldid=73334592”